ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Pdf көрінісі
|
| экономикалық формацияға» жинақтауға мүмкіндік берді. Ол:
өндіргіш күштер дамуының белгілі бір деңгейі негізінде пайда бола- тын, олардың саяси және құқықтық құрылымына сай келетін өндіргіш қатынастармен, қоғамдық сана, отбасы, тұрмыс сияқты формалармен сипатталады. Маркс пен Энгельс: «Адамдардың санасы олардың болмы- сын айқындамайды, керісінше, қоғамдық болмыс олардың санасын айқындайды», – деген қорытындыға келеді. Әлбетте, қоғамдық өмірде миллиондаған адам әрекет етеді, онда олардың әрқайсысы саналы түрде өзінің алдына белгілі бір мақсаттар қояды және соларды іске асыруға талпынады. Бірақ бұл мақсаттардың барлығы және адамдардың талпы- нысы бір-бірімен бәсекелесе, бір-бірімен қарама-қайшылықтарға түсе отырып, тарихи үдерістің параллелограмын құрады. Екі ғұлама да қоғамның дамуына тарихтың жүйелі сатыларынан өту үдерісі ретінде қарады. Осы әбден дұрыс көзқарас тұрғысынан алғанда, Кеңес Одағының ыдырауының терең себептерінің бірі – большевиктердің «марксизмнің шығармашылық дамуы» дегенді жа- лаулатып, әлі капитализмнің «қазанында қайнап үлгірмеген» Ресейге социалистік даму жолын таңғаны болды. Марксистік философияда оның негізін салушылар жоғарыда аталған материализмді табиғи түрде диалектикамен – даму тура- лы іліммен біріктіре алды. Маркс пен Энгельс басты, әрі маңызды және Гегель қисынды талдау жасаған диалектикалық тәуелділіктер мен қатынастардың табиғат пен қоғам өмірінің нақты үдерістеріне, адамдардың тіршілік қарекетіне қатысатынын дәлелді түрде көрсете білді. Егер, Гегель бойынша, бұл «Ай астындағы әлемде» бар-жоғы жүріп өткен баспалдақтар ғана бар болса, ал шынайы даму адам рухы саласында орын алса, онда марксизм тұрақты қозғалыста болатын және ішкі қарама-қайшылықтарды жеңу арқылы дамитын нақты материалдық дүниенің өзін көрсеткен. Олай болса, қоғамның негізгі қозғаушы күші – ол өндіргіш күштер мен адамдардың өндірістік қатынастары арасындағы қайшылықтар болып табылады. Материалдық әлемнің диалектикалық сипатын түсінуге ерек- ше үлкен үлес қосқан Энгельс болды. «Анти-дюринг» және «Табиғат диалектикасы» деп аталатын еңбектерінде жансыз және жанды табиғатта, қоғамдық дамуда, адамдардың рухани шығармашылығында және іс жүзіндегі тіршілік қарекеттерінде диалектика заңдары мен санаттарының қалай пайда болатынын ол егжей-тегжейлі, соны- мен қатар жалпыға ұғынықты етіп түсіндіріп берді. Қоғам өмірін
215 талдай келе, Энгельс те, Маркс сияқты, капиталистік қоғамдық қатынастардың соншалықты қатыгез, қарапайым адамдардың өмір сүру жағдайларының аянышты екенін, ал оларды қанаудың адам төзгісіз деңгейін өкінішпен баяндайды. Осының бәрін ол «Англиядағы жұмысшы таптың жағдайы» деген жұмысында нақты фактілер келтіре отырып керемет көрсетіп, сол арқылы өз заманындағы қоғамдық пікірге үлкен ықпал етеді. Ол мұндай жағдай мәңгі болмайтыны- на, оның осы қоғамның қоғамдық қарама-қайшылықтарын жеңу нәтижесінде өзгеруге тиіс екеніне сенді. Егер Гегель диалектикалық өзгерістердің себебін қоғамдағы
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|