ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы

ақыл-ес  секілді  құрылымдық  бөлігі  қызметінің  жетістігі»,  –  дегенді 

дұрыс  айтқан  (С.А.Лебедев.  Философия  науки.  –  М.:  Академический 

проект,  2006.  –  140-бет).  Шындығында,  пайым  фактілерді  салысты-

рады,  есептеп  шығарады  және  қорытындылайды.  Пайым  қызметінің 

қарапайым  түрлері  «ақылды  жануарлар»  дейтіндерде  де  болғанмен, 

алайда  ақыл-еске  тек  адам  ие.  Ақыл-естің  нәтижесінде  біз  терең 

құрылымдарға  ену  мүмкіндігін  аламыз,  зерттелетін  нысандардың 

байланыстары  мен  қатынастарын  анықтаймыз.  Алайда  «ақыл-естің 

қызметі санадан тыс нәрсеге де, оның сыртқы болмыспен байланысы-

на да бағытталмай, сананың ішіндегіге, өзінің меншікті мазмұнының 

ішкі  ашылуына  бағытталғанына»  сендіруге  тырысатын  пікірмен 

келісуге бола қояр ма екен (С.А.Лебедев. Философия науки. – 140-бет). 

Бұндай  жағдай  батпақтан  өзін  шашынан  тартып  шығаратын  барон 

Мюнхгаузенді немесе әлемді жарату алдындағы Құдайдың ғажап жо-

басын (Ф.Аквинский), әлемдегі Дара идеяның ашылуын (Гегель) және 

т.б. еске түсіреді. Бірақ тек бұл жағдайда Құдайдың орнына адамның 

өзі  үміткер  болып  тұр.  Ал  іс  жүзінде  мәселе  теориялық  білімнің  да-

митын  бастауларына  тіреледі.  Экстерналистер  сыртқы  факторларға 

назар аударса, ал ол кезде интерналистер сананың ішкі құрылымдық 

қуатына көңіл бөледі. Іс, шамасы, ақыл-есте оның әлдебір мистикалық 

«өзінің меншікті мазмұнының ішкі (имманенттік) ашылуын» емес, ішкі 

әлемнің  өз  мазмұнының  ашылуын  үнемі  ескере  отырып,  теориялық