нақтылық ұстанымына
сүйеніп қана танып білуге болады.
Диалектика санаттарының кез келгенінің өз
әдістемелік мағынасы бар, өйткені ол заттар мен құбылыстардың барынша ортақ, маңызды
жақтарын көрсетеді. Әлем өзінің терең негізінде қайшылықты
болғаннан кейін, диалектикалық санаттар
жұптық сипатқа ие және
бір-бірлеріне қарама-қарсы. Сондықтан тұрақты болып тұратын
сандық өзгерістер, ерте ме, кеш пе, шаманың бұзылуына және заттың
басқа
жаңа қасиетке ие болуына келтіреді;
себеп салдарды туғызады;
шындық жаңа
мүмкіндіктердің пайда болуына;
кездейсоқтық оның
артында жатқан
қажеттілікті іске асыруға жеткізеді және т.б.
метафизакаға келсек, онда алдымен бұл түсініктің
екі мағынасын ажыратып алайық. Ертеде А.Родосский Аристотельдің «Алғашқы фи-
зика» деген кітабын «Метафизика» (физиканың артында жатқан) деген
атпен жарыққа шығарды. Сол уақыттан бастап осы уақытқа дейін сол
түсінікпен «болмыс туралы ілім» – физикадан тыс жатқан мәселелер,
яғни әлемнің: «Әлем шектеулі ме, жоқ әлде шексіз бе, уақытша ма,
әлде мәңгі ме?», «Шындық, Борыш, Әдемілік деген не?», «Құдай бар
ма, әлде жоқ па?» дейтін терең философиялық мәселелері ұғынылып
келеді.
Жаңа заманда Г.Гегель бұл ұғымға екінші мағына –
диалектикаға қарсы тұратын даму туралы ілім мағынасын берді.
Сонда метафизикадағы даму қалай қарастырылады?
1. Даму бастауын метафизика
сыртқы әсерден көреді. Мысалы,
көпшілік адамдар тұлғаның жақсы білім алуын оқытушылардың са-
палы құрамына байланысты деп санайды. Рас, бұл – маңызды фак-
тор. Бірақ егер білім алушы адамның ішкі талпынысы, білетіні мен
білмейтіні арасындағы ішкі жалынды тудыратын қарама-қайшылықты
333
санамен ұғынуы болмаса, қандай академиктер сабақ берсе де, ол терең
білім ала алмайды.
2. Метафизика дамуды
