ҚазаҚстан Республикасының білім және ғылым министРлігі а и. артемьев, с.Қ. мырзалы ғылым таРиХы және ФилОсОФиЯсы
әлемнің біршама бүтін механистік бейнесі
жүктеу/скачать 2,22 Mb. Pdf көрінісі
|
| әлемнің біршама бүтін механистік бейнесі
И.Ньютонның күш- жігер салуымен құрылды. Оны ол «Табиғи философияның матема- тикалық бастаулары» деп аталатын еңбегінде негіздеді. Өз зерттеу- лерінде ол «Hypoteses non fingo» («Ғылыми болжамдар ойлап тап- паймын») ұстанымына сүйеніп, сол арқылы Р.Декарттың әдістемелік қағидаларына қарсы шықты. Егер Р.Декарт тудырған әлем бейне- сінің негізінде ғылыми болжамдар жатса, онда И.Ньютонның негіздемелерінде тәжірибелік жолмен негізделген тұжырымдар жатты. Сөйтіп, XVIII ғасырда әлемнің механистік бейнесі толық қалыптасып болды және оны ғылыми қауымдастық таныды. Сол заманның ғалымдарына әлемнің механистік бейнесі табиғаттың барлық құпияларын ашқандай көрінді. Көзі тірісінде-ақ И.Ньютон өз ұлылығының даңқын көрді. Көпшілік адамдар әлем жүйесін бір рет қана құруға болатынын айтты, ал оны И.Ньютон істеді. Алайда ондай асыра бағалау өз-өзін ақтамады. Табиғаттың кейбір құбылыстарын әлемнің механистік бейнесінің үлгілері негізінде түсіндіру мүмкін болмады. Мысалы: «Кеңістікте жылу қалай таралады?» – деген сұрақ туды. Бұл құбылысты түсіндіру үшін, жылутегі (сутегі, көміртегі деген сияқты. – Аудармашы) ұғымы енгізілді. Жылутегі құсап, түпнегіздер – электрлік үлкен магниттік құбылыстар танылды. Алайда арылаған сайын ғылымда әлемнің механистік бейнесін қанағат тұтпау байқала бастады, өйткені жаңадан ашылған жаңалықтарды, әсіресе XIX ғасырдың ортасына қарай жылу динамикасының қарқынды дамуына байланысты соның шектерінде түсіндіру қиын болды. Жаңадан ашылған жаңалықтардың ішінде доктор Р.Майердің энер - гияны сақтау заңы да бар-тын. Осы заңға сүйеніп, А.Эддингтон жұлдыздардың жану себебін ашатын теорияны ұсынды. Ол оны гравитациялық қысымнан көрген. Тек XX ғасырда жұлдыздар қойнауында болып жататын, сол кезде протон гелийге айналатын термоядролық әрекеттерде орын алатын құбылыстың шынайы себебі ашылды. |