Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі Ы. Алтынсарин атындағы ұлттық білім беру Академиясы Әлемдік педагогикалық ой сана
жүктеу/скачать 0,72 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- КЕҢЕСТІК ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕП ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКА III.1 Орта білім беру мазмұнының әдіснамалық және теориялық негіздерінің дамуы
| Коммунистік тәрбиенің мақсаты
Тәрбие қызметі адам қызметінің бір түрі болғандықтан мақсатсыз жүргізілмейді. Тәрбие мақсаты педагогиканың ең маңызды мәселелерінің бірі. Басқа сөзбен айтсақ, тәрбиеші өз жұмысында нені басшылыққа алатынын және педагогикалық қызметінде қандай нәтижеге қол жеткізетінін білуі шарт. Тәрбиенің мақсаты тәрбие мен білім берудің мазмұнында нақты ашылады. Бірақта, біз тәрбие мен білім мазмұнын мақсатты іске асыратын құрал ретінде қарастыра алмаймыз, олай дейтін болсақ, онда тәрбие мақсатын абстрактылы-формальды бастау ретінде қарастырған болып, оны нақты мазмұн мен обьектісінен ажыратамыз. Буржуазиялық педагогикада тәрбие мен білім беру мазмұны мақсаттқа жетудің құралы ретінде қарастырылады. Бұлай болғаны түсінікті. Біріншіден, олар тәрбие мақсатын бұлдыр және өз еркінше белгілейді. Екіншіден, буржуазиялық қоғамда тәрбие идеалды мақсатты бүркенгенімен, тәрбие мен білім беру реакциялық бағытта болады. Буржуазиялық педагогика тәрбие мен білім берудің мақсатын бұлдыр белгілесе де, біз оның мазмұнын талдап, онан оның таптық сипатын көруімізге болады. Тіпті тәрбие мен білім беру мақсатын мазмұннан тыс қарастырғанда да, тәрбиенің таптық мәнін байқауға болады. Міне сондықтанда буржуазиялық педагогтардың тәрбие мақсатын бұлдыр белгілейтін басты себебі осы, олар тәрбиені үстем тап өкілдерінің саясатына қарай бүркемелеп, оның таптық сипатын жасырмақ болады. Біз тәрбие мақсатының білім беру мазмұны мен оқыту үдерісінде ашылатынына сенім білдіре отырып, тәрбиенің мақсатын анықтау педагогиканың теориясы және мұғалімдердің практикасы үшін маңызды екенін көрсетеміз. Білім мен тәрбиенің мазмұнын, мақсатсыз анықтау мүмкін болмайды. Тек мақсат анықталғаннан соң ғана, мазмұн мен оны жүзеге асыру құралдары жөнінде айтуға болады. Осы қағиданы ұлы орыс педагогы К.Д.Ушинский тамаша көрсеткен. «Адам тәрбие пәні» еңбегінің алғы сөзінде ол былай деп жазады: «Жаңа ғимараттың ірге тасын қалап жатқан архитектор, сіз не салып жатырсыз деген сұрағымызға жауап бере алмаса, не айтар едіңіз: - храм ба..., әлде оның ішінде жақсы өмір сүруге болатын қарапайым үй ме, әлде, әдемі өткен-кеткендер тамашалайтын, бірақта пайдасыз әсем қақпа ма, саяхатшылардың қалтасын жұқартатын алтын жалатқан қонақ үй ме, дәмді тағамдар дайындайтын асхана ма, сирек кездесетін заттарды сақтайтын мұрағат па, немесе ең соңында, қажетсіз нәрсені сақтайтын сарай ма? Тура осыны өзінің тәрбиелік қызметін анық және нақты айта алмайтын тәрбиешіге де айтуға болады». А.С.Макаренко тәрбиешінің тәрбие жұмысын жобалай білуін, ал оны жобалау үшін мақсатты нақты анықтау қажеттігін айтады. Тәрбиеші неғұрлым тәрбиенің мақсатын толық және нақты білсе, оның тәрбиелік іс-әрекеті соғұрлым нәтижелі болады. Тәрбие мақсаты мәңгілік және өзгермейтін емес. Ол қоғам дамуымен бірге, сол қоғамның құрылымына байланысты өзгеріске ұшырайды. Адамды қанайтын қоғамдағы тұрғындардың әлеуметтік таптық ерекшеліктеріне қарай, тәрбиенің мақсаты алуан түрлі, үстем тап өкілдері үшін бір түрлі, ал қаналушылар үшін басқаша болады. Сонымен буржуазиялық қоғамда тәрбие мақсатын үстем таптың мүддесі анықтайды. Тәрбиенің мақсатын анықтайтын не? Ол сырттан әкелініп қойыла ма, әлде олар педагогика ғылымының органикалық бөлігін құрап, оның дамуын көрсете ме? Бұл сұраққа жауап беру үшін, педагогика ғылымының дамуының қоғамдық дамуға қатынасы қандай екенін білуіміз керек. Қоғамның дамуы мен қажеттіліктерін кез келген ғылым анықтайды, соның қатарында педагогика да бар. Әрине, ғылым, өз кезегінде қоғамның дамуына ықпал етеді, бірақта оны анықтайтын материалдық өмір жағдайы. Капиталстік қоғам қазіргі қоғамның даму жағдайында ғылымның дамуын тежейді. Ғылыми жаңалықтар үстем тап өкілдерінің мүдделеріне немесе басқарушы үкіметтің милетаристік мақсатына қолданылады. Социалистік қоғамда ғылым халыққа қызмет етеді және жетістік пен өркениетке жетудің қозғаушы күші болады. Біздің еліміздің халқы жаңа қоғамды ғылыми негізде құруда Маркс, Энгельс пен Лениннің іліміне сүйенеді. Социалистік қоғам адамзатты дамытатын барлық ғылым саласын дамытуға барлық күшін жұмсайды. Ғылымның дамуы адамдардың материалдық жағдайымен байланысты болғандықтан, онда, табиғи таза ғылым болмайды және болуы мүмкін емесе, ғылым - ғылым үшін болмайды. Педагогика да онан тыс қала алмайды. Белгілі бір қоғамдық құбылысты бейнелей отырып, әсіресе жас ұрпаққа тәрбие, білім беру мен оқытуда, педагогика өзінің дамуында теориялық тұрғыдан үнемі қоғамдық тәрбиенің тәжірибесін бейнелейді. Ғылыми тұжырымдар мен қорытындылар, шынайы ғылыми болса, жай ғана фактыны тұрақтандырып қоймай, жаңаланған тәрбие мен оқыту жүйесін жасайды. Педагогикалық теория үнемі жаңа қағидаларды алға тартып, қоғамда басымдылық танытқан тәжірибеден үнемі алда жүреді. Сонымен, біз мынадай тұжырым жасаймыз, педагогиканың мақсатын педагогиканың өзі анықтайды. Педагогика өзінің дамуында қоғамның қажеттігімен анықталады. Анығырақ айтсақ, педагогика тәрбие мақсатын өзі анықтап, қандай да болмасын қоғамдық таптардың мүддесіне қызмет етеді. Буржуазиялық педагогикадағы мақсат пен мазмұнның арасында қарама-қайшылық бар. Мақсат пен мазмұн сәйкес келмейді. Бұл қарама-қайшылықтарды буржуазиялық педагогтардың жасыруы, мақсаттың шынайы мәні мен маңызы сәйкеспейтінін көрсетеді. Олардың педагогикасындағы мақсатың анықтамасы әр түрлі. Олар қандай анықтама берсе де, жалпы мақсаты бір. Ондағы жалпы мақсат, жастарды буржуазиялық құрылысты мойындатуға тәрбиелеу. Буржуазиялық педагогтар тәрбие мақсатын бақытты болу, табиғилық, үйлесімді даму немесе ақиқат, сұлулық, жақсылыққа қызмет ету деп белгілегенімен де, осы анықтамаларда буржуазиялық қоғамның – адамды адамның қанауын көруге болады. Тәрбиенің мақсатын анықтайтын ондағы көркем сөздер, буржуазиялық тәрбиенің мәнін бүркейтін жамылғы іспеттес. Маркс адамды жан-жақты тәрбиелеуге нақты анықтама береді. «Тәрбие деп біз үш нәрсені түсінеміз: біріншіден, ақыл-ой тәрбиесі; екіншіден, физикалық тәрбие, гимнастикалық мектептерде және әскери жаттығуларда қолданылады. Үшіншіден, техникалық оқыту, өндірістің негізгі үдерістерімен таныстыру, сонымен қатар балада қарапайым барлық өндіріс құралдарын меңгеру дағдыларын қалыптастыру». Маркстың бұл формуласында коммунистік тәрбиенің құрамды бөліктері көрсетілген. Маркс тәрбиенің түрлі қырлары мен олардың байланысын көрсетеді. Ол бірінші орынға ақыл-ой тәрбиесін немесе білім беруді қояды. Демек, ғылым негіздерін оқытуға маңызды орын береді. Техникалық оқыту (немесе басқа терминмен атасақ, политехникалық білім беру) ғылым негіздерімен (ақыл-оймен) тығыз байланысты. Ол табиғат туралы ғылымдар мен математикалық ғылымның өндіріс пен техникада қолданысынан жаңалықтар ашылып, техниканы жетілдіреді. Маркс пен Энгельс политехникалық оқытуды таза теориялық оқыту деп қарастырмаған, оны олар кең ауқымда түсінген және табиғат заңдарын өндірісте практикалық тұрғыдан қолдануды, оқыту мен өндірісті біріктіретін фактор ретінде қарастырған. Маркстың жан-жақты дамыған адам тәрбиелеуі жоғарыда келтірілген анықтамада көрсетілмегендіктен, адамгершілік және эстетикалық тәрбиені қамтымады дегеніміз, қателік болар еді. Маркс пен Энгельс мораль немесе адамгершілік тәрбие туралы бір қатар еңбектерінде көрсетеді. Адамдық мораль туралы Ф.Энгельс «Анти-Дюрингте» былай дейді: «Мораль шынайы адамға тән сапа, ол таптық қайшылықтардан жоғары тұрады және оны еске алудың өзі, қоғамның даму деңгейіне байланысты таптық қайшылықтар жойылғанда, оның өмірде практикалық ізі қалмағанда мүмкін болады». Осы еңбегінде Энгельс эстетикалық тәрбие туралы да айтады. Оның пікірінше, эстетикалық тәрбие көркемдікті түсіну, көркем өнерді бағалау, сұлулық сезімін дамыту; өнердің түрлі саласындағы адамның шығармашылығының дамуы. Эстетикалық және көркемдік тәрбиесі коммунистік тәрбиенің құрамды бөлігі саналады. Сонымен, маркстік тұрғыдан адамның жан-жақты дамуы – бұл ақыл-ой тәрбиесінің, политехникалық білім беру, физикалық, адамгершілік, эстетикалық, еңбек тәрбиелерінің тұтастығын құрайды. Жан-жақты дамыған адамның сапасы саналы ұйымдастырылған жаңа қоғамдық құрылыста қалыптастырылады. Жан-жақты дамыған адам идеалы, тек қана әлемдік педагогикалық ойлардың даму тарихындағы ең озығы мен прогрессивтілігін қамтып қоймай, сонымен бірге социалистік қоғамның мақсатын да белгілейді. Социалистік қоғамдағы тәрбие мақсаты жаңа қоғамдық құрылыстың саяси міндеттерін жүзеге асырады. Коммунистік қоғамды құру саналылықты, ақыл-ой дамуын, адамгершілікті, дене түзілісі мықты, мәдениет пен білімді меңгерген, біздің іске берілген, жоғары кеңестік патриотизм және пролетарлық интернационализмді дамытқан, өнімді еңбек ететін адамды талап етеді. Коммунистік қоғам орнату жоғары саналылық пен идеялылықты, біздің ісіміздің оң екеніне сенімділікті, өз мүддесін қоғамдық мүддеге тәуелді етуді талап етеді. Адам бойындағы бұл сапаларды жан-жақты тәрбиелеу, тәрбие мен білім беру мақсатына байланысты болады. Коммунистік қоғам жоғары ұйымшылдықты, тәртіпті, еңбектің жоғары өнімділігін және өндіргіш күштерді мейілінше дамытуды іске асырады. Коммунистік қоғам өз құрылысшыларының материалдық және рухани қажеттіктерін мейілінше қамтамасыз етуді көздейді. Осы мәселені шешудің алғы шарттарының бірі - адамды жан-жақты дамыту. Социализмнен біртіндеп коммунизмге өту, қоғамдағы жалпы тәрбие жұмысын күшейтуді, әсіресе жас ұрпақты тәрбиелеуді талап етеді. Балаларды коммунизм рухында тәрбиелеу үшін ең алдымен ғылым негіздерімен оларды қаруландырып, жүйелі дене еңбегін атқаруға тәрбиелеу керек. Коммунистік тәрбиені жүргізу ғылым негіздерін игерусіз мүмкін болмайды. Коммунистік қоғам құру білімді жетілдіруді қажет етеді. Мектеп алдында тұрған мақсат - оқушыларға берік және жүйелі білім беру. Халықтың мәдени-техникалық деңгейін көтеру, дене және ақыл-ой еңбегінің арасындағы айырмашылықтарды жою, жақсы ұйымдастырылған мектеп жұмысынсыз жүзеге аспайды. Тек терең білім арқылы жаңа қоғам құруға болады. Мектеп терең жалпы білім беруге міндетті және онда үстірттікке жол беуіне болмайды. Ақыл-ой тәрбиесінің еңбекпен байланысы адам тәрбиесінің басты элементтерінің бірі. Ғылыми білімсіз жаңа қоғам орнатуға болмайды. Ғылымды игеру арқылы табиғаттың және адамзат қоғамының дамуын игеруге болады; оқушыларға ғылымды игертпей, бірегей ғылыми маркстік-лениндік көзқарасты игерту мүмкін емес. Ақыл-ой тәрбиесі жан-жақты дамытудың маңызды факторының бірі. Мектептегі ақыл-ой тәрбиесі барысында баланың ойлауы, жадысы, қиялы, бүкіл ішкі дүниесі дамиды. Коммунистік қоғам құрушыларына үлкен жалпы білімдік мәдениет, кең ой-өріс, белгілі бір бағыттағы арнайы білім керек. Жалпы білімді беретін, жоғары деңгейдегі ақыл-ой тәрбиесін дамытатын мектеп болғандықтан, ол ақыл-ой еңбегі мен дене еңбегінің айырмашылығын жоюдың алғышарты болады. Ақыл-ой тәрбиесімен политехникалық білім беру тығыз байланысты. Маркс оған былай анықтама береді: « білім беру..., өндіріс үдерістерінің барлық принциптерімен таныстырады, сонымен қатар балаға немесе жасөспірімге өндірістің барлық қарапайым түрлерімен қатынас орнату дағдысын береді». Политехникалық білім беру - бұл кәсіби білім беру емес. Ол оқушыларға кез келген мамандықты игеру үшін берілетін білім. Энгельс «Коммунизм принциптерінде» былай деп жазған, жан-жақты дамыған адамдар - олар өндірістің барлық жүйесінің бағытын түсінетін адамдар. Политехникалық білім алған адамдар, олар жан-жақты дамыған адамдар, оларды Энгельс «қоғам талаптарына немесе өзінің қабілетіне сай, өндірістің бір саласынан екінші бір саласына ауысады... Қорыта келе, коммунистік негізде ұйымдастырылған қоғамның мүшелері өзінің жан-жақты дамыған қабілеттерін жан-жақты көрсетуге мүмкіндіктері болады». Әр қоғам мүшесі өзінің барлық күші мен қабілетін өз еркімен дамытып, оны қолдана алады. Политехникалық білім беру дене еңбегі мен ақыл-ой еңбегінің арасындағы айырмашылықтарды жоятын бірде-бір шарт. Ол жас ұрпақты оқыту мен өнімді еңбекті біріктіруді көздейді. Коммунистік қоғамда «барлық балалар үшін белгілі жас кезеңінен кейін, өнімді еңбек гимнастикамен байланысты оқытылады, қоғамдық өнімді еңбекті арттыру түрінде ғана емес, адамдарды жан-жақты дамытудың жалғыз құралы болады» (К.Маркс. Капитал, т.1. Госполитиздат, 1949, стр. 489.). Жастарға политехникалық білім беруді В.И.Ленин де көрсеткен... Ол политехниклық принцип барлығына оқыту дегенді білдірмейтінімен келіседі, бірақта қазіргі индустрия негіздерін оқытуды талап етеді. В.И.Ленин политехникалық білім негіздері туралы айтқанда, жалпы білім беретін мектепте оқушыларға минимум ретінде мыналарды ұсынады: «... электр туралы негізгі түсініктер ( қандай екенін нақты анықтау), электрді механикалық өндірісте қолдану, оны химиялық өндірісте қолдану, РСФСР-ді электрлендіру жоспары...». Ол әр оқушы: 1-3 рет электр станциясын, завод, совхозды барып көруі тиіс, агрономияның кейбір негіздерін білу және т.б.» (В.И.Ленин. Сочинения, т.36, стр. 492.). Маркс пен Энгельс тәрізді В.И.Ленин де политехникалық білім беруді өнімді еңбек принципімен байланыстырды. Ол былай деп жазды: «...Болашақ қоғам идеалында жас ұрпақты оқытуды өнімді еңбекпен байланыстырусыз қарастыруға болмайды: оқыту мен білім беруді өнімді еңбексіз, өнімді еңбек паралелльді түрде оқыту мен білім берусіз қазіргі білім деңгейі қажет ететін техникасыз және ғылыми білімнің қазіргі жағдайынсыз, жоғары қойылмаған болар еді». (В.И.Ленин. Сочинения, т.2, стр. 440.). Политехникалық білім берудің негізгі және бірінші шарты – ғылым негіздерін меңгеру. Жаратылыстану, физика, химия, математикасыз өндіріс негізі мен индустрияны білу мүмкін емес. «Мектепті политехникаландыруды жүйелі және берік ғылыми негізден ажырату ұмтылысы, әсіресе физика, химия, математиканың оқытылуы белгілі және нақтыланған оқу жоспарлары мен бағдарламаларынсыз, нақты сабақ кестесінсіз жүргізу, политехникалық мектептің идеясын қатаң бұрмалау болып табылады» (Партияның ОК «Бастауыш және орта мектеп» 5 қыркүйек, 1931 ж.). Жаратылыстану, физика, химия, математиканың жүйелі оқу бағдарламалары, пайдалы өнімді еңбекпен байланыстырылып құрылса, оқушыларды өндірістің теориялық негіздерін түсінуге жақындатады және орта мектепті бітіргендерді өндірістегі немесе ауыл шаруашылығындағы практикалық еңбекке дайындаған болар еді. Политехникалық білім беру міндеттерін орындау үшін жаратылыстану, физика, химия, математика сабақтарында экскурсия, зертханалық жұмыс, практикалық сабақтар жүргізіп, олардың сапасын көтеру маңызды болмақ. Бұндай жұмыстар өндірістік үдерістердің теориялық негіздері мен оқушылардың қарапайым құралдар мен жабдықтар, станоктар мен машинамен жұмыс жасаудың практикалық дағдыларын меңгеруіне көмектеседі. Әрине, ол үшін мектеп зертханаларын, кабинеттер мен шеберханаларын жабдықтап, мектептің оқу -тәжірибелік учаскесін ұйымдастыру қажет. Жаңа адамның негізгі белгісі – коммунистік қоғамның мүшесі болуы - оның еңбекке жаңаша, коммунистік қатынасы, еңбекке қатысуы жатады. Еңбекке коммунистік қатынас орнату, адамның саналы түрде жоғары өнімділікпен қоғамға ортақ пайдаға қызмет етуі керек. Еңбекке коммунистік қатынас жұмысшыдан үлкен ұйымшылдық пен тәртіпті талап етеді. Коммунистік тәрбиенің құрамды бөлігі саналы тәртіптілік. Тәртіптілік, жақсы оқу үлгерімі мен еңбекке қатынас бірімен-бірі тығыз байланысты. Еңбекке коммунистік қатынас қоғамдық мүлікке коммунистік қатынаспен тығыз байланысты, социалистік мүлікке ұқыпты болу, оған қоғамдық еңбектің өнімі деп қарау керек. Осы сапаларды жас ұрпақ бойында тәрбиелеу, адамгершілік тәрбиесінің бір қырын көрсетеді. Қоғамдық меншікке коммунистік қатынас орнату, оқушының тәртіптілік әрекетіне айналуы тиіс. Адамның іс-қылықтарының көрсеткіші өзге адамдарға деген қарым-қатынасынан білінеді. Осы тұрғыдан жас ұрпақты кеңестік патриотизмге және пролетарлық интернационализмге тәрбиелеу міндеті шығады. Жас ұрпаққа КСРО ең алғаш рет социалистік қоғам құрған ел, адамзат тарихында жаңа жол салған мемлекет екенін түсіндіру керек. Коммунистік партия еңбекші халықтарды ұйымдастырып жаңа қоғам орнатты. Кеңес үкіметі кезеңінде біздің еліміз үлкен индустриялы, алдыңғы қатарлы, мәдениетті елге айналды. Оқушы осындай жетістіктерге жету үшін төгілген қан мен жүргізілген ерен еңбек туралы саналы түсінуі қажет. Партияның бақытты өмірді қалай құрғанын, социалистік Отанды қорғау әр азаматтың борышы, Отанды қорғауға үнемі дайын болу қажеттігін саналы түсінуін қамтамасыз етуі керек. Коммунистік морльды тәрбиелеу, жаңа қоғамдық қатынастың адамгершілік қалыптарын саналы түсінуді талап етеді. Адамгершілік тәрбие ақыл-ой білімімен тығыз байланысты. Коммунистік тәрбиенің құрамды бөлігінің бірі – дене тәрбиесі. Кеңестің жас адамы - өз Отанының патриоты болу үшін, тек сауатты, мәдениетті болып қана қоймай, мықты, шыныққан, еңбекке, отан қорғауға дайын болуы тиіс. Дене тәрбиесі – жастардың денсаулығын нығайтудың кепілі. Ол күн тәртібін орындау, денені шынықтыру («күн, ауа, су») мен жаттықтырудан тұрады. Дене тәрбиесінің бірқатар міндеттері адамгершілік тәрбиесінің міндеттерімен тығыз байланысты. Әлсіздік, өз күшіне сенбеу, қорқақтыққа соқтырады. Кеңес азаматына қорқақ болу зор намыс емес пе? Дене тәрбиесі адамның батылдық, ерлік, шешім қабылдаушылық, ұстамдылық, тәртіптілік, тыңғылықтылық, т.б. моральдық-еріктік сапаларын дамытады. Дене тәрбиесінің ақыл-ой тәрбиесімен байланысы, бір қырынан жүргізілетін жаттығуларды саналы орындауды, оның жұмыс жасау үшін маңыздылығын түсінсе, екінші жағынан, дене күші мен денсаулықты нығайту, ақыл ой еңбегінің тиімділігін арттыратынын түсінеді. Дене тәрбиесі эстетикалық, еңбек тәрбиесімен де байланысты, өйткен ол дене қимылының сұлулығы мен денсаулықтың мықтылығына ықпал етеді. Эстетикалық тәрбие оқушы жастарды сұлулық әлеміне жетелейді және көркемөнер туындылары арқылы өмірлік танымын дамытады. Көркемөнер туындыларында адамзаттың үлкен тәжірибесі бейнеленген, сондықтанда ең тамаша өнер туындларының негізінде сұлулықты сезіну, оған дұрыс қатынас орнату, эстетикалық талғамын оятып, ойын түйіндеуге тәрбиелеуге болады. Эстетикалық тәрбие баланың қиялын және шығармашылық қабілеттерін дамытуда ерекше рөл атқарады, оларды сұлулықты жасауға баулып, көңіл-күйін байытады. Эстетикалық тәрбие балаларды табиғатты тамашалауға, одан ләззәт алуға тәрбиелейді. Еңбекке және баланың күнделікті өмірін, бос ауқытын өткізуге эстетикалық сұлулық беру керек.. Көркемдік тәрбие қралдары тек ақыл-ойға ықпал етіп қоймай тәрбиеленушінің сезіміне күшті әсер етіп, жастарды коммунизм құруға рухтандырады. Сонымен, эстетикалық тәрбие адамды жан-жақты тәрбиелеудің қажетті және маңызды элементі болады – үлкен мәдениет адамы, ұлы шеберлердің көркемөнер құндылықтарын терең түсінеді және онан рухани ләззатқа бөленеді. Біз коммунистік тәрбиенің барлық құрылымын қарастырып, олардың өзара тығыз байланыстарын көріп, жалпы бір мақсатты - жан-жақты дамыған адам тәрбиелеуді жүзеге асырамыз. 1947 ж. III. КЕҢЕСТІК ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРЕТІН МЕКТЕП ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКА III.1 Орта білім беру мазмұнының әдіснамалық және теориялық негіздерінің дамуы жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|