Математикалық тәрбие. Біз бала қорытындысының қысқа және нақты болуын талап еттік. Қысқа және нақты ой - сөздің құндылығын білдіреді. Осы тұрғыдан қарасақ математиканың жөні бөлек. Сондықтан біз баланың көріп білгенін, математикалық формада бейнелей білуін тәрбиелеуіміз керек.
... Құбылыстарды бақылауды сандық қатынастармен анықтау біліктері мен әдеттерін халық мектебін бітіретін оқушылар меңгерулері тиіс. Бастауыш мектепте арифметика - бақылайтын заттарды нақты тану құралы; оның қызметі тілмен ұқсас – нақты тануға түрткі тудыру және тәжірибеден алынған нәтижені нақты бейнелу (математикалық міндеттер қол еңбегінен туындауы тиіс немесе баланың индуктивті зерттеуі және ол зерттеулер жазылуы керек). Басқа сөзбен айтсақ, математиканы оқыту мәселесін айтып отырғамыз жоқ, баланың ақылын математикалық тұрғыдан тәрбиелеуді ұсынамыз. Математика өмірді ақылмен тануды тәрбиелеу құралы болуы шарт.
Адамның қоғамдық-еңбек өмірі, жаңа мектептің негізгі пәні. Бала танымын жаттықтыру үшін, оған нені ұсыну керек? Баланың таным әдістерінанықтағаннан кейін, біз оның танымдық пәнін сұрауымыз қажет.
...Баланың танымдық пәні – оны қоршаған шындық, біртұтас: баланың назары айналадағы табиғат пен қоғамдық ортаны біртұтас қабылдап, өзін соның ортасында сезінеді.
Баланың ой-өрісі тар, оны кеңейту үшін баланы дамыту қажет. Мектептің алғашқы жылдарында балаға мектеп, отбасы, көше, туған жері оқу пәні болса, қала, аймақ, отан – соңғы жылдардың оқу пәні.
Неліктен біздің педагогикалық идеалдарымыз жұтаң: мектептің идеалы – неге кәсіпқой жұмысшы мен «баварлық» азамат дайындауы тиіс? Неліктен мектеп капитал мен бюргерлік мемлекет мақсатының құралы болмақ? Неге мектепте адам тәрбиелеу мақсаты қойылмайды?
Адам адамға бауырмал сезімде болуы тиіс, бала назарын адамның өміріне аудару қажет. Адам өмірін бақылау - мектептің басты пәні болуы тиіс. Бала айналасындағы шындықты бақылау барысында, ең алдымен адам өмірінің маңызын түсініп, табиғат - адам өмір сүретін орта ретінде танылуы керек. Болашақ халық мектебі - гуманитарлық мектеп, толық мағынада адамшылық мектебі болуы шарт. Оның мақсаты – адам өміріне сезімтал, өз бауырларының өмірін түсініп, оның жақсылығын көргісі келуі тиіс. Бұл пән адамға адамның өмірі жайлы айтуы қажет. Бұл пәнді география деп атауға болады, өйткені әр жерде тұратын адамдардың өмірімен танысуды жүзеге асырады; отан тану деп бастауыш мектепте оқытсақ та болады, ал ең дұрыс атауы - адамтану болар еді.
Бала адам өмірін жәй сырттай бақылағанымен оның танымы толық болмайды. Ол адамдық өмірге белсенді араласқан жағдайда ғана, оның танымы артады. Психологтардың айтуынша, адам өмірін практикалық жағынан білу үшін олардың сүйіспешілігін оятып, олардың өміріне араласып, бауырмалдық білдіру маңызды болмақ...