Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Шығыс Қазақстан облысы әкімдігі білім басқармасының

1. 
   Ағаштағы ылғал.
   
2. 
   Физика-механикалық сипаттамалар.
   
3. 
   Ылғал мен температураның беріктікке әсері.
   
4. 
   Ағаштың иілуге, созылуға, сығылуға және жаншылуға жұмысы.
   

Қылқан жапырақты ағаштар көп бөлігін құрайды: - 37%, қарағай – 19%, шырша мен самырсын – 20%, кедр – 8%, қайың – 13%.

• 
  Жоғарғы салыстырмалы беріктік;
  
• 
  Химиялық төзімділік;
  
• 
  Қалпына келгіштік;
  
• 
  Аз жылу өткізгіштік;
  
• 
  Жақсы акустикалық сипаттамалар;
  
• 
  Ұзақ мерзімділік;
  
• 
  Өндірістік артықшылықтар;
  
• 
  Сәулеттік артықшылықтар;
  

• 
  Отқа төзімсіз;
  
• 
  Биологиялық ақаулықтар;
  
• 
  Гигроскопия, кебу және ісіну;
  
• 
  Құрылымының бірқалыпсыздығы (анизотропия және ақаулықтар: бұтақтар және т.б.);
  

Сурет 13,1. Діңгектің басты қималары (а); құрылымы (б)

Бүкіл ағаш (ішкі аймақ), екі әртүрлі түсті бөліктен тұрады: қаралау жағы ядро д.а., ал ақшыл жағы шел қабық д.а. Уақыт өткен сайын ядро бөлігі өседі, яғни шел қабық ядроға айнала бастайды. Ағаштың үстіңгі жағында шел қабық көбейе бастайды.
Көлденең қимада шоғырлану сақиналары орналасқан. Әрбір сақина бір жылды білдіреді.

Ағаштар құбыр-талшық құрылымды болады, олар талшықтардан тұрады. Қылқан жапырақтыларда олар трахеидтер д.а. Олар діңгек бойымен орналасқан, сондықтан оның беріктігі бойлық бағытта және бұрыштық бағытта әртүрлі болады. Бұл жағдай механикалық анизотропия д.а.. Мысалы, ағаш беріктігі бойлық бағытта созу кезінде σ_в0=1000 кг/см²; көлденең бағыттаσ_в90=50 кгс/см².

Анизотропия дәрежесі n= σ_в0/ σ_в90=20.

2 Ағаштағы ылғал еркін (капилярлы) және байланған (гигроскопиялық) болып бөлінеді. Байланған ылғал жасушалы қабықтарды толтырады, оның үлесі 0 ден 30%-қа дейін. Байланған ылғалдың максималды мәні гигроскопиялық шек д.а. және 30%-ті құрайды. Ылғалдың әрі қарай толуы еркін ылғал әсерінен болады, ол кеуектерді толтырады.

Еркін ылғалдың мөлшері ағаш көлеміне әсер етпейді. Байланған ылғалдың төмендеуі кебуге әкеп соғады (көлем кішіреуі), ылғалдың көбеюі көлемнің үлкеюіне әкеледі, (ісіну). Ағаш неғұрлым тығыз болғанда ісіну мен кебу мөлшері де көп болады. Ісіну мен кебу ішкі кернеудің пайда болуына әкеп соғады, сондықтан ірі бұйымдарда (бөренелерде)кебу сызаттары пайда болады, ал жіңішке бұйымдарда (тақтай) бүрісу орын алады (сурет 13,2).

Сурет 13,2. Ағаштың кебу кезінде деформациясы.

Бүрісуді жою үшін кептірудің тиімді жолдары табылған, табиғи және жасанды.