Ќазаќстан республикасыныњ білім жєне ѓылым министірлігі

 Рим құқығында шектеулi өкiлеттiктерi бар заттарға құқықтар дамыған. Бұл құқық обьектiсi ретiнде бұтен заттар болатын. Бұтен заттарға құқықтар ертеде пайда болған. Бiрте-бiрте дамып ерекше өкiлеттiктер тобын құрды. Бұл топқа сервитуттар, суперфиций және эльфитевзис институттары кiредi. Сервитуттар бұл бөтен затпен пайдалануға мүмкiндiк беретiн құқықтар. Олар белгiлi-бiр учаскенi эксплуатациялау кезiнде пайданы көруге немесе белгiлi бiр адамға пайдасын тигiзетiн құқықтарды орнататын. Жер участкесi тек ғана ұзiнiң егесiне қызмет еткен жоқ, сонымен қатар ол көршi ұстем ететiн участкеге өз пайдасын көрсете алатын. Яғни, көршi егесiне де өз пайдасын тигiзетiн. Көршiсiнiң қызмет ететiн затқа құқықтары да сервитут деп аталды. Бiрақуақыт өте келе, бұл термин ұқсас қатынастарды қамтитын. Қызмет ететiн заттардың егесi ұз затына белгiлi-бiр әрекеттен сақтануы тиiстi болған. Сервитут әрекет жасаудан сақтануды мiндеттейтiн. Еж. Рим құқығында тек ғана жер сервитутын таныған. Жер участкесiнiң егесiне соның пайдасына басқа бiр жер участкесiнiң бағынуы үстемдiк етушi участкенiң шаруашылық пайдалылығын толтыратын нысана болып табылады. Кейiнiрек жеке сервитуттар тобы қалыптасты. Олар usufruct және usus. Жер сервитуты үстемдiк етушi участкемен байланысты болады. Жер сервитуттары 2-негiзгi шарттардан тұратын:

Серивитут үстемдiк етушi уч. пайдасын қамтамассыз етуге мiндеттi болды. Бiрақ  сервитут  үстемдiк етушi учаскемен құндылығы мен оның кiрiсiнiң өсуiне әрекеттердi жасауға мiндеттi емес.

Сервитут ұзiнiң ресурстармен қамтамассыз етiлген болуы керек және үстемдiк етушi участкенiң егесiне тұрақты қызмет етуге мiндеттi. Сервитут кез-келген жерде пайда болмауы керек. Сервитуттың өзi бұлiнбейтiн, тек ғана сервитуттық құқықтар бұлiнетiн.

Жер сервитутының тұрлерi:

Жол және су сервитуттары

Ауыл және қала сервитуттары

Атпен, насилкамен және жол жұру құқығы

Малды өткiзу құқығы

Арбада заттарды алып жұру құқығы

Су алу құқығы

Су өткiзу құқығы

Малды суғару құқығы

Малды жайылыммға жаю құқығы

ғалалық сервитуттар:

Өзiне шатырды iстеу құқығы

Бөтен қабырғаларға тақтайларды тақап қою құқығы

Бөтен қабырғаға үйдi құру немесе бұтен тiрекке үйдi тақау.

Жеке  сервитуттар ұмiрлiк бұтен заттарды пайдалануға құқықтар болып табылады. Жеке сервитуттардың түрлерi:

Узуфрукт - өкiлеттiгiбар адам (usufructarii) затпен паймдалануға затты бұзбай өзгертпей

жемiстердi пайдалануға құқығы

болады. Затты пайдалану бiр адамнан екiншi адамға берiлмейдi немесе оны бұлуге рұқсат

етiлмейдi.

Habitatio – бөтен үйге немесе оның бiр бұлiгiне өмiр бойы тұру құқығы. өкiлеттi адам осы

ұйге тұра алатын немесе басқа адамға жалға бере алатын.