ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІ ҚР МЕДИЦИНАЛЫҚ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНЫҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК БІРЛЕСТІГІ Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік медицина академиясы Орынбасарова К.К. ҚҰРАМЫНДА ЖҮРЕК-ҚАН ТАМЫРЛАРЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ЖӘНЕ Р-ВИТАМИНДІ БЕЛСЕНДІЛІК КӨРСЕТЕТІН ФЛАВОНОИДТАРЫ БАР КЕЙБІР ДӘРІЛІК ӨСІМДІКТЕР
Пікір дайындағандар: Т. Байзолданов – С.Д. Асфендияров атындағы ҚазҰМУ фармацияны ұйымдастыру және экономикасы мен дәрілер технологиясы кафедрасының меңгерушісі, фарм. ғ. докторы, профессор
М.С. Кадеева – ОҚММА клиникалық фармакология курсымен фармакология және фармакотерапия кафедрасының доценті, фарм. ғ. кандидаты
Е.Қ. Сәлім – ОҚММА мемлекеттік тілде терминдердің қолданылуын қарастыру комиссиясының төраға орынбасары
О-74 Орынбасарова К.К. Құрамында жүрек-қан тамырларына әсер ететін және Р-витаминді белсенділік көрсететін флавоноидтары бар кейбір дәрілік өсімдіктер. Оқу-әдістемелік құрал. – Шымкент, 2009. – 57 бет.
ISBN 9965-15-728-6
Кк
Оқу-әдістемелік құрал медициналық жоғары оқу орындарының фармацевтикалық факультеті 3-5 курс студенттері мен колледж оқушыларына арналған
ББК 52.812:52.817.13
ҚР медициналық жоғары оқу орындарының оқу-әдістемелік бірлестігі жұмыс комиссия мүшелерінің шешімімен бекітілді және басылымға рұқсат берілді. № 1 Хаттама 05.01.2009 ж.
ISBN 9965-15-728-6
(С) Орынбасарова К.К., 2009 МАЗМҰНЫ
1. Кіріспе 4
2. Флавоноидтардың жалпы сипаттамасы, физика-химиялық қасиеттері және жіктелуі 4
3. Құрамында флавоноидтары бар дәрілік өсімдік шикізатын талдау 10
4. Шикізатты жинау, кептіру және сақтау 15
5. Флавоноидтардың медицинада қолданылуы және олардың
препараттары 16
6. Құрамында жүрек-қан тамырларына әсер ететін және Р-витаминді белсенділік көрсететін флавоноидтары бар кейбір дәрілік өсімдіктер 22
7. Қорытынды 38
8. Өз бетінше бақылауға арналған сұрақтар 39
9. Өз бетінше бақылауға арналған тест тапсырмалары 41
Әдебиеттер тізімі 56
КІРІСПЕ Фенолды қосылыстар көптеген өсімдік құрамының міндетті бөлігі бола отырып, зерттеушілердің назарына ерекше ілініп отыр. Флавоноидтар фенолды қосылыстардың табиғатта едәуір кең таралған тобына жатады. Флавоноидты қосылыстар құрамындағы негізгі ядроның құрылыс ерекшелігіне әсер етуші топтар және де флавоноидтар қосылыс түзетін заттар мен элементтер жиынтығына байланысты құрылысының өте кең құрылымдық ерекшелігімен сипатталады.
Флавоноидтар – қазіргі таңда өзінің құрамына шамамен алғанда бес мың қосылысты жинақтаған табиғи полифенолдар, оларды капиллярлардың қабырғасын нығайту тәріздей жалпы қабілетіне (Р-витаминді белсенділігіне) байланысты бір топқа біріктіреді.
Р-витаминдік қасиет көрсететіндер флаванондар (гесперидин), флавонолдар (рутин, кверцетин, кверцитрин, изокверцитрин, мирицетин), халкондар (гесперидинметилхалкон), дигидрохалкондар (флоридин), катехиндер (L-эпикатехин, L-эпигалокатехин, L-эпигалокатехингпллат), антоцианидиндер, лейкоантоцианидиндер.
Қазіргі кезде адамдар Р-авитаминозы белгілері баяндалған, олар әсіресе, қозғалыс барысында күшейтетін иық пен аяқ маңы ауырсынуларын, жылдам шаршап-шалдығуын жатқызады. Аурудың едәуір ерекше көріністеріне кенеттен пайда болатын, әсіресе қысым көбірек түсетін бөліктерде және де флавоноидтарды қабылдағанда жойылатын ұсақ тері асты қан ағулары (петехия) жатады. Физиологиялық қысым факторларының әсеріне кенеттен тап болған адамдар ағзасы Р-витаминін қосымша қабылдап отыруды қажет етеді.
Қиын анықталатын экзогенді (біріншілік) Р-витаминді жетіспеушілікке қарағанда эндогенді (екіншілік) жетіспеушілік өте жиі кездеседі. Мысалы, ол капилляр қабырғаларының улы зақымдануларында байқалады. Осы кезде аурудың флавоноидтар әрекет етуінің тоқтауынан, я болмаса олардың фармакодинамикалық әсерінің бұзылуынан болғанын яғни әрдайым нақты себебін анықтау мүмкіндігі бола бермейтінін атау қажет. Капиллярлардың жарылғыштығының жоғарылауы гипертонияда, жүкті әйелдердің жерік кезінде, алиментарлы ісінуде, диабетте, мырыш пен висмут препараттарын қабылдағанда, дикумаринтерапия салдарынан, аллергиялық жағдайда, сәулелі ауруларда, қорғасынмен, хлороформмен және басқа да химиялық заттармен улану кезінде кездеседі.
