Қазақстан Республикасының жоғары білім және ғылым министрлігі
жүктеу/скачать 43,64 Kb.
|
| Топырақ өңдеу
Сыдыра жырту. Сыдыра жырту дегеніміз танапта барынша мол аңыз бен өсімдік калдыңтарын сақтау үшін топыраңты аудармай сыдыра жыртқыштармен өңдеу тәсілі. Сыдыра жырту топырақты босатып, оның беткі қабатын болмашы рана аудара жыртады. Сыдыра жырту үшін сыдыра жыртңыш тар ңолданылады. Бұл құрал арамшөпті отайды, жыртылған топыраңтың қабатында ылғалды сақтайды. Сыдыра жыртңыш дискілі және түренді болады. Дискілі сыдыра жыртңыштардың алым кеңдігі 5-20 метр, өңдеу тереңдігі 10 см, қимыл бұрышы 15-35 градус Ойық дискілі сыдыра жыртқыш топырақты егін себер алдында өңдеу, үгіту, ал жазық дискілі сыдыра жыртқыш (көктемде ылғал сақтау үшін) қолданылады. Ойық дискілері арамшөптерді жойып, топырақты ұсақтады жөне аударып отырады, ал жазық дискілер топырақты қопсытады жөне жылжытады. Түренді сыдыра жыртқышпен топырақты 10-14 см тереңдікке өндеуге болады. Топырақты өңдеу жүйесінде сыдыра жырту дәнді даңылдарды жинағаннан кейін аңызды өңдеу үшін, сүрі жер танабын өңдеуге, әсіресе арамшөптердің жатаған тамырларын ұсақтауға қолданылады. Сыдыра жырту тыңды, тыңайтылған жерді, көп жылдық шөптердің қыртысын жыртудың алдында және жыртқаннан кейін шымын өңдеу үшін қажет болады. Сыдыра жыртуды пайдасымен қатар зиянды жағыда бар. Сыдыра жыртқанда топырақтың үстіңгі қыртысы шаңданады және құрғап кетеді, аңыз сабақтары топыраққа көміліп қалады. Көктем ылғалды болған жылдары, сыдыра жырту неғүрлым пайдалы болады. Өйткені, ол арамшөптерді мейлінше жояды және аңыздың дән сепкіштердің жұмыс істеуі үшін қолайлы жағдай жасайды. Алғы дақылды жинағаннан кейінгі бірінші терең өңдеуді топырақты негізгі өңдеу дейді. Оньщ тәсілдері — жерді аударып жырту, аудармай жырту және терең қопсыту. Жерді аударып жырту - топырақты негізгі өңдеудің басты және ең ертеден келе жатқан тәсілдерінін бірі болып есептеледі. Жерді аударып жыртқанда оның беткі қыртысы аударылып астына түседі, онымен бірге топырак; қопсытылады. Егер ңыртыс 180° аударылса, оны қыртысты аудару деп атайды, ал ңыртыстар біріне-бірі 45°-та сүйеніп, аударылу 135° болса, он да оны қыртысты айыру дейді. Жерді соқамен жыртады. Олар қайырмаларының түрлеріне қарай бүрандалы, цилиндрлі, жартылай бүрандалы және мәдени болып төртке бөлінеді. Топыраң қыртысының жаңсы аударылуы, үгітілуі, қопсуы соқаның қайырмасының түрлеріне байланысты. Мәдени қайырмасы бар соңа топырақты жаңсы аударады және жақсы үгітеді. Жерді жыртқанда ол жақсы аударылу, үгітілу және ңопсу үшін соңалар шолақ түренмен қамтамасыз етіледі. Ш олақ түрен — негізгі корпустың кішірейтілген түрі. Оны негізгі корпустың алдына орнатады. Ш олақ түреннің топырақ ңабатына ену тереңдігі 10-12 см болады. Ж ер жырту тереңдігі топырақ жағдайына (ңараш ірік қабатының ңалыңдығы), себілетін ауылшаруашылың даңылдарының биологиялық ерекшеліктеріне, алғы даңылдарға байланысты 18-20 см-ден 28-30 см-ге дейін өзгеруі мүмкін. Жырту тереңдігі 20-смге дейін болса, онда оны таяз жырту дейді, ал одан көп болған жағдайда терең жырту деп атайды. Неғұрлым топырақ тереңге жыртылса, соғүрлым оның ылғалдық, ауа, жылу және ңоректік заттар режимдері жаксарады. Жыл сайын бір тереңдікке қайта-қайта жырту өсімдіктің тамырына ауа жөне су өткізбейтін катты "соқа табаны деп аталатын топыраң қабатының пайда болуына әкеп соқтырады. Өсімдіктің тамыр жүйесі осы "соқа табанына" дейін барып, бүгіліп, қайырылып ңалады, ол тамыр жүйелері жыртылғанда "соқа табаны" пайда болмас үшін жылма-жыл жерді әр түрлі тереңдікте жыртып, немесе топырақ тереңдеткіштіпайдаланған дұрыс. Қараш шірік қабаты онша ңалың емес топырақтарда терең жырту қабатын жасау үшін топырақ тереңдеткішті пайдаланады. Ол соқа корпусының артына орнатылып, топырақтың қопсытылған ңабатына 6-15 см еніп, тереңгі астыңғы құнарсыз қабатты жер бетіне шығармай қопсытады. Осылайша ңопсыту топыраңқа ауаның, судың жақсы сіңуін қамтамсыз етеді, өсімдіктің тамыр жүйесің дамуына қолаилы жағдаи жасаиды және жыртылған қабаттың төменгі қыртысын қүнарландыруға мүмкіндік береді. Жерді жырту үшін көп корпусты әр түрлі маркалы аспалы (ПЛН-3 35, ПН-4-35А, ПЛН-5-35), жартылай аспалы (ПЛН-6-35) соңалар қолданылады. Ауыл шаруашылығында жер жыртудың үш тәсіл қолданылшады: айдамдап (загонды), фигуралап және тегістеп жырту. Осылардың ішіндегі ең көп тарағаны айдамдап жырту тәсілі. Жерді соқамен жыртңанда танаптың топырағы ішке не сыртқа ңарай аударылады да, түқым себуге немесе егіс алдындағы топыраң өңдеуге кесел келтіретін үйме жалдар немесе айырма жүйелері (бороздалары) пайда болады. Топырақты тегістеп жыртуды оңға жөне солға аударатын жүмыс тетіктері орнатылған клавишті, аиналымды жөне челнокты соқаларды қолдану арқылы жүргізуге болады. Айыра жырту айдамның ортасынан басталады да, оның ортасында үиме атжал, ал шетінде аиырма жүйе пайда болады. Қаусыра жырту айдамның оң ж ақ шетінен басталады. Бүл жағдайда оның ортасында айырма жүйе, ал олардың аралығында үйме жал пайда болады. Мүндай қолайсыз жағдайды болдырмау үшін айдамды бір жыл айыра,ал келер жылы қаусыра жырту керек. Топ ырақты негізгі өңдеудің келесі тәсілі — жерді аудармай жыртып, терең қопсыту. Ол үшін қайырмасы алынып тасталған соңалар ңолданылады, сонда қыртыс аударылмай, топырақ 32-35 см тереңдікке қопсытылады. Жерді аудармай жыртуды 3-4 жылда бір рет жүргізген дұрыс, ал олардың аралығында топырақты жылда таяз өңдеу керек. Мүндай тәсіл ылғалы тапшы аудандарда, сортаңды және басңа да қүнарлылығы төмен топырақтарды жыртуға қолданылады. Бұл тәсілдің кемшілігі, арамшөптердің тұқымдары, ауру қоздырғыш және зиянды жәндіктердің жұмыртқалары мен қуыршақтары топырақңа сіңірілмей жердің бетінде қалады. Сондай-аң, өсімдік қалдықтары мен аңыздар топыраққа сіңірілмей танап бетінде қалады. Органикалық,минералдық және касыл тыңайтқыштарды топыраққа сіңіру мүмкіндігі болмайды. Сондықтанбұл тәсіл Қазаңстанда қолданылмайды. Топырақты терең қопсыту. Қазақстанда тың және тыңйған жерлерді игеру кезінде біраз қателіктер жіберілді. Солардың бірі — республиканң ашық солтүстік далалық аймағында гранулометриялық құрамы жеңіл топырақтарды соқамен қыртысты аударып жыртуы. Аталған аймақта жер өзінің өсімдік жамылғысынан айырылғаннан соң осында үнемі соғатын күті желдің әсерінен топырақ эрозиясы басталады. Осындай қолайсыз жағдайлар республиканың батысында, оңтүстікжәне оңтүстік-шығыс облыстарының тәлімі жерлерінде де байқалды. жүктеу/скачать 43,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|