Қазақстан Республикасының жоғары білім және ғылым министрлігі
Топырақ өңдеудің арнайы төсілдері
жүктеу/скачать 43,64 Kb.
|
титулка[1но
- Бұл бет үшін навигация:
- 5 Экономикалық тиімділік
| Топырақ өңдеудің арнайы төсілдері. Ауыл шаруашылықдаңылдарының өсу жағдайына қоятын ерекше талаптарды қанағаттандыру үшін топырақ өңдеудің арнайы төсілдері қолданылады. Оларға плантажды жыру, сатылы (ярусты) жырту, фрезерлеу, саңылаулау, жыралау жатады. Плантажды жырту алдында топырақты 50-75 см тереңдікте өңдеуге қолданылады. Танапты плантажды жыртқанда топыраң қабатын мейлінше қопсытып, үстіңгі ңараш ірікті өсімдіктің тамыр жүйесі жайылған тереңге түсіреді де, төменгі топыраң қабатын бетіне көтереді. Мүндай тереңдікке өңдеу ылғалды, ауаны, қоректік заттарды қолайлы түрде реттеп, сол қабаттағы микроағзалардың белсенділігін арттырады. Сөйтіп, өсімдіктің өсуіне қолайлы жағдай жасайды. Аталған өңдеу тәсілі арнайы плантажды соқаны колдану арқылы атқарылады. Сатылы (ярусты) өңдеу ңүнарлылығы төмен сортаң топырақтарды бір рет терең жыртумен ңатар топырақ қабатын қажетті деңгейге дейін арал астырады, негізінен топырақты мәдени түрге келтіруге арналады. Соқаның корпустары бір-бірінен өр түрлі деқгейде орналасса, онда топырақтың төменгі қабаты үстіне шығарылады. Жерді арнайы өңдеудің бүл төсілі екі жөне үш сатылы соқалар арқылы жүзеге асырылады.Топырақты екі сатылы төсілмен өңдегенде жырту қабаты екіге бөлінеді де, әрқайсысы жеке өңделіп, олардың қыртыстары толық аударылады, ал біраз уақыт өткен соң ол бөліктердің орындары ауыстырылады. Жерді үш сатылы, төсілмен өңдегенде оның жоғарғы 10-15 см қабаты төменге түсіріледі, төменгі 25-40 см қабаты жоғары шығарылады, ал ортаңғы 10-25 см қабаты өз орнында қалады. Әр қабаттың аударылу қалыңдығы жергілікті жердің топырақ жағдайына байланысты өзгеріп түруы мүмкін.
5 Экономикалық тиімділік Күріш егетін көптеген шаруашылықтырдың экономикасы төмен, суармалы жерлер әлі де тиімсіз пайдаланылады. Күріш өндіретін негізгі аймақ-Қызылорда облысының өзінде бірқатар шауашылықтар кұріш егісінің гектарынан 1500-2000 центнерден өнім алады, бұл облыс бойнша алынатын орташа көрсеткіштен әлдеқайда шамалас. 2023 жылғы Иіркөл ауылында көктемде жер жырту, егісті тырмалау жұмыстары өте кеш басталды. Күріш себу мен оны суға бастырудың арасындағы алшақтық 10-15 күнге созылды. Күріш егісінің 60 пайызына кластық тұқым себілді. 1200 гектар егістің 97 гектары ғана үстеп қоректендірілді, оның өзінде кешігіп қоректенілген. Күріштің өсіп-жетілуінде оны суару, арамшөптерін құрту сияқты аса маңызды агротехникалық шаралар уақытнда жүргізілмеді. Мұның өзі күріш танабын арамшөп асып, дақылдың біркелкі өспеуіне әкеліп соқтырады. 2023 жылы Қызылорда обылысында барлық дақыл егісінде 33000 тоннадай, оның ішінде күріш егістігіне 20000 тоннадай минералды тыңайтқыштар берілді. Бұл-әр гектарға 1,2 центнерден тыңайтқыш берілді деген сөз. Бірақ біздің шаруашылық тыңайтқышты дұрыс пайдаланбады, олар өсімдікке ең қажетті мөлшерде енгізілмеді. Сүйтіп күріш егінінен өнімнің аз алынылуына өздері себепкер болады. 2023 жылғы күріш егісінен алынған өнім 2022 жылғы алынға н өнімінен төмен болды. Күріш егетін «Жаңатұрмыс и К» шаруашылығы әр гектардан алынатын өнімді облыстың орташа көрсеткішінен кем жинады. Егер шаруашылық әр гектардан облыстың орташа көрсеткіштеріне тең өнім алған болса, онда 120000 центнер қосымша күріш алған болар еді. Облыстың кейбір аудандары 1 гектардан алынатын өнімді кейінгі жылдары азайтып жіберді. Мәселен, Қармақшы ауданы 2022 жылы 75 центрнерден өнім алған болса, 2023 жылы 69,8 центренден өнім алған. Қазірге кезде осы шаруашылық ауыспалы егіс тәртібін толық игерген шаруашылық деп саналады. Ауыспалы егістің қолданылмауы ел экономикасына нұқсан келтірді. 2022 жылы шаруашылық 150 центнер жоңышқа тұқымын сырттан сатып алды және оған кеткен қаражат 500000-дай. Алайда осы сатып алынған тұқымның бірде-бір центрнері ауыспалы егіске себілмеген. Мұндай жағдай басқа да күріш шаруашылығында кездеседі. Демек, келешекте күріш егісінің өнімін молайта түсу үшін ауыспалы егіс тәртібін тездеткен жөн. 1922 жылы шаруашылықта 117 гектар егіннің 117 гектарына, 2023 жылы-120 гектар егіннің 120 гектарыны сорттық тұқым себілді. Осы шаруашылықта күрішті орып, жинау кезінде қателіктер жіберілді. Механизм дұрыс жөнделмейді, олардың жұмыс ісеп тұруынан бұзылуы көп болды. Күріш егінін ору мерзімі кешіктірілсе, онда күріш масағы қиылып түсіп, көп шығынға ұшырайды. Алдымыздағы жылдары күріш егістігінде жұмысиарды толығынан механикаландыру іске асады деп үміттенемін. 1990 жылға дейін күріш диқандарының негізгі өндіріс құралы кетпен болатын. Ол кезде барық жұмыс процесі қолмен атқарылатын. Арық-атыз казу, жерді тегістеу, атыз бұзы жұмыстары түгелдей қол күшімен орындалатын. Сондықтан, 120 үйі 100-120 адамы бар шаруашылық әрең дегенде 100-120 гектар егіп, өсіретін еді. Ал егін жинау, оны бастыру, оны тазалау түгелдей қол күшімен атқарылатын. Қазірге жағдай одан мүлде өзгеше. Шаруашылықтарда алуан түрлі техника бар және жеткілікті. Шаруашылықта 4 трактор, 12 комбайн бар. Арық-атыз, канал қазатын машианалар, экскаваторлар, бульдозерлер, күріш тазалайтын машиналар қамтамасыз етілген. Әртүрлі механизмдердің көбеюі ауыр жұмыстардың көпшілігін машинамен атқаруға жағдай жасайды. 1 комбайн 1 тәулікте 4-5 гектар жердің күрішін орып, тазалай алады. Ал 1 маусымда 1 комбайн 75 гектар күріш егінін жинайды. Дегенмен, күріш егісінде әлі де болса бірсыпыра жұмыстар қолмен атқарылады. Күрішті комбайнмен бөлектеп жинау 70 пайыздан асқан емес. Жыл сайын 40-50 гектар күріш қолмен орылады. Күріш егінінің экономикалық тиімділігін көтеруде пайдаланылмай жатқан мүмкінліктер қаншама. Соның бірі күріш егінін шоғырландыру болып табылады. Иіркөл ауылының тәжірибесінде күріш егісінің көлемі неғұрлым аумақты болса, соғұрлым оның өнімділігі жоғары, тиімділігі артық болатыныны көрсетіледі (4-кесте)
жүктеу/скачать 43,64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|