Қазақстан тарихы билет жауаптары Дариға 1
Ұлттық мүдде жақтастарының саяси ұстанымы – С.Сәдуақасов, С.Қожанов, Ж.Мыңбаев. М.Шоқайдың эмиграциядағы саяси қызметі
жүктеу/скачать 430,63 Kb.
|
тарих
| 73. Ұлттық мүдде жақтастарының саяси ұстанымы – С.Сәдуақасов, С.Қожанов, Ж.Мыңбаев. М.Шоқайдың эмиграциядағы саяси қызметі.
Құрамында С.Ходжанов, С.Сәдуақасов, Ж.Мыңбаев, Н.Нұрмақов және басқалар бар саяси топ Голощекиннің «Кіші Октябрьін» қазақ ауылында жаңа азамат соғысын тудыруға бағытталған әрекеттер деп бағалады. Көптеген қабілетті басшылар кейін ұлтшылдықпен айыпталғанын болжау қиын емес. Голощекин өз көзқарасын бөліспеген партия жетекшілерімен соғыс(қарсылық) бастады. 1926 жылдың өзінде-ақ С.Сәдуақасов пен С.Ходжановқа «ұлттық девиация» деген айып тағылды. С.Сәдуақасов пен Ж.Мыңбаев қызметтерінен босатылды. С.Сейфуллин, М.Мұрзағалиев, Н.Нұрмақов, С.Меңдешев және т.б. қуғынға ұшырады.1928 жылдың аяғында Голощекиннің саяси қарсыластарын алғаш тұтқындау басталды, оның ішінде А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, М. Жұмабаев. Екі жылдан кейін М.Тынышпаев, Ж.Досмұхамедов, Х.Досмұхамедов және басқа да көптеген ұлт зиялыларының өкілдері тұтқындалды. Қазақстандағы оппозицияны іс жүзінде жойып, Голощекин өзінің «Кіші қазан» идеясын іске асыра бастады. *** С.Сәдуақасов – публицист, жазушы-сыншы, мәдениет қайраткері, қазақ театрының ұйымдастырушысы, спикер-трибунасы және жастар тәлімгері. Қазақстан Кеңестерінің І съезінде С.Сәдуақасов ҚазЦИК Президиумының мүшесі, кейін Бүкілресейлік Орталық Атқару Комитетінің мүшесі болып сайланды. Жас Қазақ Республикасы үкіметінің құрылуы кезінде халық ағарту халық комиссарының орынбасары болып С.Сәдуақасов тағайындалса, 1925 жылы жиырма бес жастағы Смағұл Сәдуақасов ағарту халық комиссары болды С.Қожановтың саяси санасының қалыптасуына М.Дулатовтың ықпалы зор болды. 1912 жылы сол кезде мектепте оқып жүрген С.Қожанов Түркістанға келген М.Дулатовпен бірнеше рет кездеседі. Осы кездесулерден әсер алған ол Ташкентке келгеннен кейін бірден саяси жұмысқа кіріседі. Сұлтанбек мұғалімдер семинариясында оқитын жергілікті жастардан құралған «Кеңес» құпия ұйымын басқарды. Кеңестің алғашқы ұйымдастырушысы Мұстафа Шоқай болды. Қазақстанның партия және кеңес басшысы. 1923 жылдан КОКП мүшесі. 1918-1923 жж. Адай депутаттары Кеңесі төрағасының орынбасары, полиция бастығының орынбасары, Александровка (Форт-Шевченко) революциялық комитетінің төрағасы. 1923-1925 жж. - Орал губерниясы атқару комитетінің төрағасы, 1925-1927 ж.ж. ҚазЦИК төрағасы, 1927-1929 ж.ж. Гурьев аудандық атқару комитетінің төрағасы. ВКП(б) XVI съезінің делегаты болды. Мыңбаев Жалау Қазақстандағы «трансформациялардың» голощекиндік-сталиндік үлгісімен келіспейтінін білдірді. 1927 жылы «ұлттық девиация» және топтық күресті қолдады деген айыппен ҚазЦИК төрағасы қызметінен босатылды. Қазақстанда бірінші болып «ұлттық ауытқушылық» деп айыпталған Смағұл Сәдуақасов болды, оның қызметінде М.Жұмабаев пен А.Байтұрсынұлының идеологиялық байланыстары байқалды. Және бұл кездейсоқ емес. С.Сәдуақасовтың ұлттық либералдармен идеялық-саяси жақындығы 1922 жылы Кеңестердің ІІІ өлкелік съезі қарсаңында әлеуметтік-экономикалық қатынастарды қалыптасқан шындыққа бейімдеу үшін ұлттық бірліктің қажеттігін жариялаған кезде көрінді. эволюциялық жолмен. 1923 жылы наурызда өткен ІІІ партия конференциясында ол өз ұстанымын былайша негіздеді: «...қазіргі уақытта ел сілкіністерді емес, бейбіт және жасампаз еңбекті күтуде және оны жаңа экспроприациялар емес, бірақ еңбек пен ғылым арқылы». С.Сәдуақасов жерге орналастыру мәселесінде де ерекше орын алды. Мысалы, оның байырғы халықтың жер теліміне басымдық беруін жақтаушы болғаны белгілі. Құрамында С.Ходжанов, С.Сәдуақасов, Ж.Мыңбаев, Н.Нұрмақов және басқалар бар саяси топ Голощекиннің «Кіші Октябрьін» қазақ ауылында жаңа азамат соғысын тудыруға бағытталған әрекеттер деп бағалады. Көптеген қабілетті басшылар кейін ұлтшылдықпен айыпталғанын болжау қиын емес. С.Сәдуақасов пен Ж.Мыңбаев қызметтерінен босатылды. С.Сейфуллин, Н.Нұрмақов, С.Меңдешев және т.б. қуғынға ұшырады.1928 жылдың аяғында Голощекиннің саяси оппоненттері, оның ішінде Алаш зиялылары: А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ж.Аймауытовтарды алғаш тұтқындау басталды. Мұстафа Шоқай (1890-1941) – қазақ қоғам қайраткері, саясаткер және публицист. Азат Түркістанның идеологы ол бүкіл саналы ғұмырын өлке халықтарының тәуелсіздігі мен өзін-өзі билеу жолындағы күресіне арнады. 1917 жылғы екі революциядан кейін Шоқай Алаш-Орда үкіметіне кіреді. Дәл осы кезеңде ол 1917 жылдың қарашасынан 1918 жылдың ақпанына дейін қазіргі Қазақстан, Қырғызстан және Өзбекстан территориясында болған мойындалмаған Түркістан автономиясының премьер-министрі болды. 1918 жылы қаңтарда Түркістан автономиясын большевиктер талқандады. Шоқай Ташкентке қашады, ол жерде басқа нәрселермен қатар ескі танысы актриса Мария Горинаға үйленеді. 1918 жылдың жазында азамат соғысының қызып тұрған шағында Алаш-Орда өкілдері Шоқай мен Бөкейханов Құрылтай жиналысы мүшелері комитетімен (Комуч – большевиктерге қарсы үкімет, оның халық әскері) одақтасты. қызылдарға қарсы тұра бастады). Алайда, сол кезде диктаторлық басқаруға бейім адмирал Колчактың жақтастары Ақ қозғалыста үстемдік ете бастады, Шоқай да өзінің демократ әріптестері сияқты масқараға ұшырады. Содан бері эмиграция басталды: Закавказье, Түркия, Еуропа. 1941 жылы Парижді басып алған фашистер орыс эмигранттарын КСРО-ға басып кірер алдында олармен ынтымақтастық орнатуға тырысады. Солардың ішінде Шоқай да болды. Оған Түркістан легионын – немістердің пікірінше, КСРО-ның түркі тілдес халықтарынан тұруы тиіс «шығыс» легиондарының бірін басқару ұсынылды. Шоқай фашистерден легион жасақтау жоспарланған мұсылман тұтқындарының жағдайымен таныстыруды өтініп, қатты ашуланды. Ол нацистік ұсыныстан бас тартты (бұл кеңестік үгіт-насихат оны «фашист» деп атауға кедергі болмады), Үшінші рейхтің Сыртқы істер министрі SS Группенфюрер Йоахим фон Риббентропқа хат жазды, онда басқа нәрселермен қатар, мынадай жолдар: «... Гете, Фейербах, Бах, Бетховен, Шопенгауэр сияқты данышпандарды тәрбиелеген ұлт өкілдерінің әскери тұтқындарға қалай қарайтынын көріп... Түркістанды басқару ұсынысын қабылдай алмаймын. Легион және одан әрі ынтымақтастықтан бас тартады. Мен шешімімнің барлық салдары туралы білемін ». Көп ұзамай Шоқай ауруханаға түсіп, қайтыс болды. Өлімнің ресми себебі - дамып келе жатқан сүзек салдарынан қанның улануы. жүктеу/скачать 430,63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|