XVIII ғ. Қазақ жерінде салынған әскери бекіністер

Патша үкіметі қазақ жерінің Азияға "кілт пен қақпа" екенін ескеріп, қандай жолмен болсын өз ықпалын нығайтуды империяның шығыстағы саясатының күретамыры ретінде қарады.Орыс үкіметі Қазақстан жөніндегі жоспарын әскери бекіністер салудан бастады. 1714-1720 жылдар аралығында Ертіс өзенінің оң жағалауында - Жәміш, Омбы(1716ж.), Колбасинск, Железинск (1717ж.), Семей(1718ж.), Коряков (Кереку), Өскемен, Черноярская (1720ж.) бекіністерін бірінен кейін бірін тұрғызған патша өкіметі қазақ жеріне ауыз сала бастады.Қазақтардың жоңғарлармен соғысып жатқанын пайдаланып, қазақ жерінде бекіністер салу арқылы елді біртіндеп жаулап алуды ойластырды.XVIII ғасырдың 30-жылдарында патша үкіметі қазақ жерін тірек ретінде пайдаланып, Ресейден алшақ жатқан Хиуа, Қокан, Бұхар хандықтарына жорық ұйымдастыруды көздеді. Саяси жағдайдың шиеленісіп кетуіне байланысты И.Кирилловтың экспедициясы (1734ж.) мақсатының барлығын іске асыра алмады. Тек 1735 жылы Ор өзені бойында Ор бекінісінің негізі салынды.Орынбор шекаралық комиссиясының келесі төрағасы И.И.Неплюев 1735 жылы негізі қаланған Ор бекінісін 1743 жылы жаңа жерге көшірді. Бұл қоныс Орынбор деп аталды.Ертіс пен Обь өзені аралығында Шульба, Обь, Староалейск форпостары, Колыван, Шағыр, Барнаул, Белоярск, Бийск бекіністері тұрғызылды. Ол Колыван-Кузнецк шебі деп аталды. Қазақ жерінде Жоғарғы Ертіс бойындағы бес бекіністен (Семей, Өскемен, Жәміш, Кереку, Омбы) басқа қосымша 21 форпост салынды. Яғни, қазақ-жоңғар тартысын пайдаланған Сібір губерниялық басқармасы Петербургтің талабымен кенге бай Алтай өңірін отарлауды тезірек аяқтауға тырысып бақты. Барлық күшті жоңғар шапқыншыларымен күреске жұмсаған қазақтар бұл қамалдар өздеріне қорғаныс болады деп сеніп, Ресейге қарсылық жасамады. Қазақтардың біртіндеп Ресей қол астына өтуі, Қоқан билеушілерінің қарсылығын тудырды.Егер ХІХ ғасырдың басында Хиуа мен Қоқан хандары өздерінің қол астына кірмейтін қазақ және қырғыз еліне жорық жасаумен шектелген болса,ХІХ ғасырдың 30-40-жылдардағы олардың саясатында басқа ниет басым жатты.Олар Қазақстанның оңтүстігі мен Қырғыз жерінің Ресей иелігіне өтуін қаламады,оған барынша кедергі жасауға тырысты.

Млн-даған адамның құқығын аяққа басып, жазықсыз жандарды қан қақсатуға қатысқан саяси қайраткерлердің көпшілігі әлі билік басында қала берді. Саяси қырғынның құрбаны болғандарды ақтау тиянақты жүргізілмеді. КОКП-ның ХХ сьезінен кейін ғана Қазақстанның бірқатар мемлекет қайраткерлері С.Асфендияров, О.Жандосов, О.Исаев, Л.И.Мирзоян, С.Меңдешов, М.Масанчи, Н.Нұрмақов, А.Розыбақиев, С.Сейфуллин, т.б есімдері қайта қалпына келтірілді. Бірақ, сол кезде қазақ зиялыларының Ә.Бөкейханов, М.Дулатов, А.Байтұрсынұлы, М.Жұмабаев, Ш.Құдайбердіұлы сияқты жарқын өкілдері ақталмады. Мәскеу өкімет органдары оларды «барып тұрған ұлтшылдар» мен алашордашылар деп есептеді.Билік иелері басталған демократиялық үрдістерді аяғына дейін жеткізбей, үзіп тастап отырды. Бірқатар адам лагерлерден босатылып, ақталғанымен, әлі де жүздеген мың адамда абақтының тар қапастарында қала берді. Өткен жылдардың ауыр қасіреттері – қазан төңкерісінің мәні, азамат соғысың себептері мен салдары, ұжымдастыру кезіндегі жаппай қырғын сияқты құбылыстарға сыңаржақ баға беру мен шындықты көпе-көрінеу бұрмалау жалғаса береді. Сталиннен кейін билікке келгендер өз жерінен жазықсыз қуылған шешен, ингуш, қалмақ, балқарларды отанына қайтарғанымен, корейлердің , немістердің, қырым татарларының, месхет түріктерінің құқықтарын қалпына келтіруден бас тартты.