30. Ақ Орда мемлекеті ХІІІ-ХV ғ. басында Шығыс Дешті Қыпшақ жерінде Ақ Орда мемлекеті өмір сүрді. Ол - монғол шапқыншылығынан кейін Қазақстан жерінде пайда болған бірінші ірі мемлекет. Ақ Орданың негізін қалаушы – Жошының үлкен баласы Орда Ежен (1226-1280 жж.).ХІV ғ. 2-ші жартысында Алтын Орда билігі әлсіреп, Ақ Орда күшейіп, дамудың ең жоғары сатысына жетті. Территориясы: батысында Жайық өзенінен шығыста Ертіс өзеніне дейінгі, оңтүстікте Сырдария алқабы, Арал теңізінің солтүстік-шығысынан солтүстікте Оңтүстік Сібір ормандарына дейінгі жерлер. Астанасы– Сығанақ (Сырдарияның орта ағысы). Халқы – түрік тілді тайпалар.
Ақ Орданың күшейген кезі XIV ғ. II жартысы. 1361 жылы АқОрданыңбилеушісіболған Ұрыс хан өзжағдайынбіразкүшейтіп, енді Алтын Орда тағыниемденугекүшсалды. Сөйтіп, 1374-1375 жылдары Еділ бойыменжорыққашыққанолСарайдыөзінеқаратып, Хажы-Тарханды (Астраханды) қоршауғаалды. Кама бұлғарларының жерінбағындырды. БірақҰрысханныңүстемдігіұзаққасозылмай, келесіжылыолЕділбойынанкетіп, Алтын Ордадағыбилікті Мамайға беругемәжбүрболды. 1377 жылы Ұрыс хан қайтысболды.
Ақ Орда иелігіендіҰрысханныңбаласы ТемірМәлікке көшті. Бірақ осы кезде Маңғыстауүстіртінің билеушісі - ЖошыәулетіТүйхожаоғланныңбаласы Тоқтамыс Орта Азия әміршісі АқсақТемірге сүйеніп, ТемірМәліктіңәскерінталқандайды. Өзін 1379 жылы Ақ Орда ханы етіпжариялайды. Ақ Орда әмірлерініңқолдауынаиеболғанол, 1380 жылы Сарайды, Қажытарханды, Қырымдыжәне Мамай Ордасынбасыпалды. Тоқтамыстыңбұлтабысыорысжерінебасыпкірген Алтын Орда ханы Мамайдың 1380 жылы Куликово даласындаорысәскерлеріненжеңілуі себебіненмүмкінболды. Тоқтамысмұныментоқтағанжоқ. Атапайтқанда, ТоқтамысАқсақТемірдіңқамқорынанбосануғатырысады. Бірақ, 1380, 1391, 1395-жылдары АқсақТемірдіңТоқтамысқақарсыжасаған аса үлкенүшжорығынанкейін Алтын Орда тас-талқанболыпқирайды. Темірдіңбасқыншылықсоғыстарыныңнәтижесіндежәнеішкіталас-тартыстан XIV ғ. соңы мен XV ғ. бас кезіндеАқ Орда да әлсірепқалады.
31.XIV ғ. Ортасы - XV ғ. Басы Моғолстан. Мемлекет құрылуы. Аумағы және этникалық құрамы
