IV. Федерациялардағы және Еуропалық одақтың конституциясындағы егемендік

32
құрылғаннан бұрын болып өткені фактісімен дәлелдеді [20]. Федералды органдар – тек қана қатаң 
шектелген өкілеттіктері шегінде әрекет ететін федерация субъектілерінің агенттері [21]. Федералды 
мекемелердің ұйымдастырылуы және жұмыс істеуі Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қауым заңында 
орнатылған үкіметаралық әдіске жақын. 
Басқа конституционалистер егемендік бөлінбейтінін, бірақ ол тек қана одаққа тиесілі екенін құптайды 
[22]. Федерацияны құратын мемлекеттер егеменді емес [23]. Сонымен бірге, федерацияның мәндері, 
олардың конституциясы мен азаматтығын қосқанда, оларды орталық үкіметтен орталықсыздандырылған 
біртұтас мемлекеттің аумақтық сараланған әкімшілік бөлімшелерінен айтарлықтай ерекшелендіретін ав-
тономия деңгейін сақтайды. Бүгінгі таңда неміс кредиторлары, өз егемендігі болмай тұра, конституциялық 
қабілетті құрылымдар деп жарияланған [24]. 20-шы ғасырдың 1930-шы жылдары Құрама Штаттарда 
және 20-шы ғасырдың екінші жартысында Германияда дамыған бірлескен федерализм доктринасы фе-
дералды мемлекетті икемді етеді. Осы мектептің өкілдеріне сәйкес, конституциялық реттеу бір жағынан 
ынтымақтастыққа және орталық үкімет пен кредиторлар аралығындағы шиеленістерді еңсеруге, және 
екінші жағынан, жерлер аралығындағы қатынастарды үйлестіруге бағытталған. 
Дер кезінде К. Шмитт федерализмдегі егемендіктің ақауларын көріп қалған. Ол заңдағы 
қайшылықтардың теоретиктерін федерациядағы егемендік құрылымын құру талпынысында біріктірген 
қағидаттарды тұжырымдады. Егер егемендік бірыңғай және бөлінбес болса, онда федерацияның болуы 
мүлдем мүмкін емес. Егер ол федерацияға тиесілі болса, және федерацияның субъектілері – сенімсіз 
құрылымдар болса, федерацияның өзі біртұтас мемлекет болып шығады. Онда мүше мемлекеттер – 
егемендікті қолдаушылар болатын қайшы гипотезада тағы да конфедерация немесе халықаралық одақ 
бар болуы айқындалады [25].
Еуропалық конституциялық дискурс федерациядағы егемендіктің қайшылықтарын және антино-
миясын жібермеді. Еуропаны біріктірудегі біртіндеген табыс функционалды ынтымақтастықтың және 
қоғамдық әдістерді дамытудың нәтижесі болып табылады. Толық емес саяси одақтың орны экономикалық 
ынтымақтастықпен, мүше мемлекеттердегі барлық құқық субъектілеріне қатысты тура, тікелей және 
жалпыға бірдей күші бар жаңа трансұлттық тәртіп ретінде құқыққа негізделген ықпалдастырумен тол-
тырылды. Маастрихт шарты күн тәртібіне егемендікті ішінара табыстау проблемасын енгізді, бұл кейбір 
қатысушылардың конституцияларында бұрын жазылған болатын. Конституциялық келісім «ашық 
мемлекеттіліктен» тыс жүреді, өйткені ол құзыреттілікті Еуропалық одақ пен ұлттық мүше мемлекеттер 
арасында бөлу әдісімен көпдеңгейлі үкіметті ауыстырады.
Ықпалдастырудың чемпиондары, бір жағынан, ЕО конституциясын конституциялық келісім деп атап, 
және, екінші жағынан, мемлекеттік егемендік проблемасын үкіметтің федералды жүйесі ортасында шешу-
ден бас тартып, Еруопалық одақты түбегейлі федерацияландыру күмәншілдерінің сынын төмендетуге ты-
рысады. Бірақ федерациялар тарихынан Одақты заңды актінің атауы емес, мазмұны құратыны мәлім [26].
Егемендікті бөлудің немесе біріктірудің таптаурын жолымен жүру орнына, Еуропаны біріктіру ой-
шылдары егемендік формулаларын біріктіруді ойлап тапты. Егемендіктің өзін біріктіру және бөлу иде-
ясы Х.Макмилланмен 1962 жылы дәлелденген болатын [27]. Мәнсіз схоластикалық дауларға кірісу ор-
нына, саясаткерлер мен теоретиктер олардың салаларын бекіте отыра, одақтың басымдығы мен мүше 
мемлекеттердің басымдығын біріктіру шешімін ұсынады [28]. Осылайша, жаһандандырылған қоршаған 
ортада мемлекеттердің ұлттық мүдделерін қорғау, оларға қарсы шығуды емес, олардың егемендіктерін 
біріктіруді талап етеді [29].
ЕО мекемелері мен мүше мемлекет арасындағы құзыреттілікті үйлестіру Еуропалық одақта 
өкілеттіктерді сатылы және көлденең бөлуді енгізу үшін федерализмде және алдын ала шарттарда 
егемендіктің антиномиясын жібермейтін практикалық шешім болып табылады.
Бірақ федералды конституцияларда өкілеттіктерді дәлме-дәл және жан-жақты бөлу де шиеленістерден 
құтқармайды. Еуропада 1920 жылдан кейінгі конституциялық заңдық хүкімін реттеу одақтың үкіметі мен 
мүше мемлекеттердің олардың өкілеттіктерін аттап өткен мекемелері аралығындағы дауларды реттейтін 
негізгі әдіс болған.

33
V. Федерацияларда және ЕО-да құзыреттілікті бөлу 
ЕО қазіргі уақытта - ұлт үсті құрылым, және Еуропалық соттың кейбір шешімдері ЕО құқығын теңдікке 
және құқық билігіне негізделген белгілі бір ұлт үсті құқықтық жүйе ретінде сипаттауға негіз береді. Ол 
мүше мемлекеттердің егеменді өкілеттіктері қауымдастықтар пайдасына шектелген кезде құрылған.  
Ұлт үсті, тура, тікелей және көлденең (әмбебап) күш-қауымдастық құқығының ішкі тәртіптегі әрекетін 
белгілейтін негізгі қағидат. 
Федерация және конфедерация тарихында ЕО аналогы жоқ, бірақ билікті орталық пен мүше-
мемлекеттер аралығында үйлестіруді федералды үлгілермен салыстыруға болады.  
Федерацияны құру жөніндегі саяси келісім құзыреттілікті үлестіре отырып, федералды конституция-
мен құрылды.
Федерализмді дамыту орталық үкімет пен мүше-мемлекеттердің мекемелері арасында құзыреттілікті 
бөлуден және жатқызудан шығатын биліктің әр түрлілігін құрады [30]. Өкілеттіктер федерализмде 
өкілеттіктерді негізгі және қайталама сатылы бөлумен белгіленген.
Федералды конституциялар ерекше құзыреттілік пен олардан аттап өтуге болмайтын мүше мем-
лекеттер одағының және, ерекше жағдайларда көпдеңгейлі үкіметтің екі деңгейімен іске асырылатын 
біріктірілген (қатарлас) биліктің себепшісі болады. Өкілеттіктердің негізгі үлестірілуі өкілеттіктерді 
бөлу қағидатының сатылы аспектілері орнатылатын екінші қайтара саралаумен сүйемелденеді. 
Құзыреттілікті екінші қайтара үлестіру нәтижесінде өкілеттіктер жалпы түрде бейнеленген:
- тұспалданатын, берілген өкілеттіктермен болжанатын, 
- ажыратылмайтын – берілген өкілеттіктерді іске асыру үшін қажетті,
- резервті, өкілеттіктердің алғашқы иесіне тиесілі,
- қабылданбаған – орталық үкіметтен және федерация субъектілерінен, жеке немесе бірге.
  Федерализм үлгілерімен салыстырғанда, ЕО-да саяси ықпалдастыру едәуір нашар дамыған, бірақ 
құқықтық реттеумен кең экономикалық ынтымақтастық бар бірегей құрылым, бұл ұлт үсті құзыреттілікті 
кеңейту қажеттілігін белгілейді.
Көпдеңгейлі үкімет және конституциялық басқару жүйесі – ЕО-ның негізгі функциялары. Федералды 
заң сияқты, Еуропалық экономикалық қауымдастықтың басымдығы бар. Қауымдастықтың кейбір билігінің 
табиғаты негізгі келісімдерде қамтамасыз етілмеген және Еуропалық соттың сот практикасымен негізделген.
Субсидиарлық [31] және мөлшерлестік - қауымдастықтың және мүше мемлекеттердің жалпы құзыреттілігі 
саласында билікті үлестіруді реттейтін негізгі қағидаттар. Субсидиарлық қағидатының мақсаты билікті тиімді 
үлестіруге және азаматтарға жақын шешімдерді қабылдауға кепілдік беруден тұрады. Амстердам келісіміндегі 
Субсидиарлық және Мөлшерлік Қағидаттарының Хаттамасында мәлімденгендей субсидиарлық – динамикалық 
ұғым. Еуропалық Одақ туралы Шарттың 94, 95 және 308-баптарын қолдана отырып, қауымдастықтардың 
билігі жалпы нарықтық құрылыс жұмысының және ұлт үсті құзыреттілік саласындағы келісімдерде реттелме-
ген басқа Еуропаны ықпалдастыру мақсаттарына жету проблемаларын қамту үшін кеңейтілген.
ЕО-ның ішкі рыноктың және облыстардың жұмыс істеуі үшін қажетті бәсекелестік қағидаларын 
орнатуға ерекше құзыреті бар:
- Еуроаймақтағы валюталық саясат,
- жалпы коммерциялық саясат,
- кеден одағы,
- теңіз биологиялық ресурстарын сақтау.
 ЕО халықаралық келісімдерге ЕО-ның заңнамалық актісінде белгіленген жерде немесе өз құзыретін 
жүзеге асыру үшін қажет болған жерде немесе ол ЕО-ның ішкі актісіне қатысты болған жағдайда қатысады.
 ЕО-дағы мүше мемлекеттердің экономикалық саясатын және жұмыспен қамту саясатын жылжытуға 
және үйлестіруге, сондай-ақ жалпы сыртқы саясатты және қауіпсіздік саясатын белгілеуге және жүзеге 
асыруға және бірте-бірте қорғаныс саласындағы саясатты белгілеуге құзыретті. 
 ЕО және мүше-мемлекеттердің қатарлас (жалпы) билігі олардың тиісті салаларда міндетті заңды 
актілерді заңдастыру және қабылдау өкілеттіктері арқылы жүзеге асырылады. ЕО осы құзыретті бұрын 

34
жүзеге асырмаған немесе оны жүзеге асыруды тоқтатқан жерлерде, мүше мемлекеттер осы құзыретті 
жүзеге асырады. Бірлескен өкілеттіктер мына салаларда қолданылады:
- ішкі рынокта,
-бостандық, қауіпсіздік және әділдік саласында,
- ауыл шаруашылығында және балық шаруашылығында,
-көлікте және трансеуропалық желілерде,
- энергияда,
- әлеуметтік саясатта,
- экономикалық, әлеуметтік және аумақтық бірлікте,
- қоршаған ортада,
- тұтынушылардың құқықтарын қорғауда,
- денсаулық сақтаудың жалпы проблемаларында.
Ғылыми зерттеулер, технологиялық даму және ғарыш, даму және гуманитарлық көмек мақсатында 
ынтымақтасу салаларында ЕО, мүше-мемлекеттерге өз өкілеттіктерін жүзеге асыруға кедергі жасамай, 
бағдарламаларды бекітуге және іске асыруға құзыретті.
 ЕО-ның тұспалданатын өкілеттіктері оларды іске асыруға арналған қажетті құралдар ретінде анық 
реттелген өкілеттіктерден шығады.
Мүше мемлекеттердің ерекше өкілеттіктері – бұл Лиссабон шартында ЕО-ға берілмеген барлық басқа 
өкілеттіктер.
Ақыр аяғында, өкілеттіктерді толық анықтау, конституцияға түзетулерді қабылдау қажеттілігіне бай-
ланысты, ЕО және мүше мемлекеттер мекемелерінде қатты саяси қарсылыққа соқтығатынын болжауға 
болады. Егемендікті табыстау формуласы билікті дәлме-дәл үлестіруді әзірлеуде жеткіліксіз болады. 
Конституциялық дамудың осы бағытынан бас тарту, өз кезегінде қақтығыстарды тудырады, оларды 
болашақта Еуропалық Соттың немесе ЕО Сотының сот практикасы тиімді шеше алар еді. 
Бұл қысқаша шолу Лиссабон шарты немесе жазылмаған ЕО конституциясының негізгі бөлігі бір ғана 
әдістердің, мекемелердің және құқықтық актілердің иерархиясына негізделмегенін куәландырады. [32]. 
ЕО-ны үкіметаралық және қоғамдық әдістермен басқарудағы кері иерархия сақталады, бірақ ол ЕО мен 
мүше мемлекеттер арасындағы өзара байланысты жақсарту есебінен одан гөрі тиімді жұмыс істейтін бо-
лады. ЕО конституциясының басымдығы бөлінген құзыреттер және ЕО, мүше мемлекеттердің мемлекеттік 
институттарының ерекше құзыреті саласында әрекет ететін түрлі ұстаушылар басымдыққа ие кері иерар-
хия шегіндегі құқықтың басымдығын көрсетеді. 
Мүмкін, көз жетерлік келешекте, ЕО сияқты мемлекеттік емес құрылымдар, және кейбір көз жетерлік 
келешекте, халықаралық ұйымдар, мүмкін, «ашық мемлекеттілікпен» қатысушы егеменді мемлекеттердің 
арасындағы келісімге негізделген БСҰ және/немесе БҰҰ, ұлттық конституциялармен бірге тіршілік ететін 
және өзара әрекеттесетін жазбаша конституцияда құқықтың басымдығын бекітеді.
Алайда, ЕО конституционализмінің табысы екі қарадүрсін қорытындыны алып тастайды.
Бұл конституцияны қабылдап, ЕО мемлекеттік немесе толыққанды федерацияға айналады дегені емес. 
Сондай-ақ, ЕО конституциясы және жаһандық конституционализмнің дамушы бастамалары ұлттық мемлекеттер-
дің күйрегенін білдіреді дегені емес. Оның орнына, ЕО және жаһандық конституционализм мемлекеттердің кон-
ституцияларымен қол ұстасып тіршілік етеді, ұлттық конституциялар және құқықтық жүйелер арқылы мүмкін 
болады, және оларды алмастырмайды. Оның үстіне, ұлттық мемлекеттер дамушы конституциялық плюрализмнің 
басты кейпкерлері болады және басқа мемлекеттік емес субъектілермен бірге жұмыс істейді.
VI. Қорытынды ескертпелер 
 Жаһандандырудың қазіргі сын-қатерлерін ұлттық мемлекеттердің ортақ, бірлескен күшімен шешуге 
болар еді, өйткені олар бір мемлекет институттарының әлеуетінен асады.
Осы мақсатқа жету әдістерінің бірі – қауымдастықтың кешендері арқылы, үкіметаралық және фе-
дералды әдістермен ЕО расталды. Алты онжылдық ішінде ұлт үсті құрылымдар экономикалық және 

35
құқықтық бірлестіктен көпдеңгейлі мемлекеттік құрылымға, acquis communautaire (Еуропалық одақ ая-
сында жинақталған және оның қызмет барысында және ары қарай дамуында міндетті сақталуға жататын 
түрлі қағидаттар, қағидалар және нормалар жиынтығы) ашық мемлекеттілік және егеменді өкілеттіктерді 
ұлттық институттардан ұлт үсті институттарға табыстау арқылы эволюция жолымен бірте-бірте дамыды.
Еуразиялық экономикалық одақ үлгісінде ұсынуға болатын басқа әдіс, кезекті жаһандандыру про-
блемаларын және олардың салдарларын шешу талпынысы болды.
Олар, егемендікті ұлт үсті ұйымдарға беруді талап етпейтін, бірақ мүше мемлекеттермен ұсталатын, 
үкіметаралық әдіске негізделген болатын. Ұлттық конституцияларды Еуразиялық экономикалық және 
Еуразиялық кеден одағына мүшелікке бейімдеу қол қойылған және бекітілген, заң күші бойынша ұлттық 
заңнамадан басымдығы бар, бірақ мемлекеттік егемендікпен шиеленіскен кезде конституциялық басымдықты 
еңсере алмайтын халықаралық құқықтық шарттардың үстемдігі ережелеріне негізделген болатын.
Мұнда жаһандық проблемаларды еңсеру қажеттілігі көну арқылы емес, мемлекеттік егемендіктерді та-
быстау немесе біріктіру арқылы шешіледі. Жаһандандыру сын-қатерлері болған жағдайда үкіметаралық, 
онда шешімдер егемендіктен айыруға немесе озбырлықпен тартып алуға қарсы кепілдік болып табыла-
тын бірауыздылық қағидаты негізінде қабылданатын мүше мемлекеттердің егемендігін бір уақытта өзара 
байланысты жүзеге асыруды тұспалдайды.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ДЕРЕК КӨЗДЕР:
1. 2009 жылдың желтоқсан айында Венециандық Комиссияның   81-ші пленарлық сессиясында ҚР КК 
Төрағасы И. Рогов Венециандық Комиссияға Кеден одағы комиссиясы туралы Шарттың Конституцияның 
талаптарына сәйкестігі мәселесі бойынша оны бекіту алдында пікір шығару туралы өтінішті енгізді. 
Мынадай сұрақтар қойылды:
1) егеменді мемлекеттермен белгілі бір өкілеттіктерді халықаралық ұйымдарға табыстау туралы;
2) халықаралық ұйымдардың атқарушы органдары шешімдерінің мәртебесі туралы; 
3) халықаралық ұйымдардың атқарушы органдарының  актілері мен ішкі ұлттық заңнаманың 
арақатынасы, атап айтқанда, халықаралық ұйымдардың актілерінің міндеттілігі және басымдылығы).
2. S.E. Finer, Notes Towards a History of Constitutions,  in Constitutions in Democratic Politics, ed. V. 
Bogdanor, Aldershot, 1988, 17-32;  аlso Constitutions and Constitutional  Trends Since World War II, ed. A. 
Zurcher, Greenwood Press, 1955.
 3. See for different legal orders in dualistic system and integrating the both legal orders in monism M.Kumm, 
Towards a Constitutional Theory of the Relationship between National and International Law International Law 
Part I and II, National  Courts and the Arguments from Democracy, p. 1-2, www.law.nyu.edu/clppt/program2003/
readings/kumm1and2.pdf ; L.Wildhaber, Treaty-Making Power and the Constitution,Bazel,1971, 152-153.
4. P. van Dijk, G. , J. Н. van Hoof, Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, 
Boston,1990,11-12.A.Drzemczewski, European Human Rights Convention in Domestic Law, Oxford, 1985, 33-35.
5. C. Economides, The Elaboration of Model Clauses on the Relationship between International and Domestic 
Law, The  European Commission for Democracy Through Law, Council of Europe, 1994, 91-113, 101-102; L.Erades, 
Interactions between International and Municipal Law , T.M.C. Asser Institute – The Hague, 1993; The French 
Legal System: An Introduction, 1992,45; Й.Фровайн, Европейската конвенция за правата на човека като 
обществен ред в Европа,София,1994, 32 ; Л.Кулишев, Прилагането на Европейската конвенция за права-
та на човека в българския правен ред, сп.Закон, бр.2,1994, 3-25.
6. Draft Report on the Implementation of International Human Rights Treaties in Domestic Law and the Role 
of the Courts ,European Commission for Democracy Through Law (Venice Commission,)CDL(2014) 046.
7. The Constitutonal court ruled that the legal effect of treaties signed and ratified before 1991 Constitution 
entered in force is determined by the regime that was in effect at that time and especially according to the 
requirement for their publication. The treaties are part of the Bulgarian legal system if they are published or if 
there was no requirement to be published. If they are not published they do not have primacy to the contravening 

36
provisions of the national legislation. They might acquire the superseding effect over the contravening norms of 
Bulgarian legislation from the moment of their official publication. вж. Мотиви на Решение N 7 от 1992 г. по 
к.д. № 6 1992, ДВ, № 56, от 1992 г.     
8. Article 85. (1) The National Assembly ratifies or denounces with a law international treaties that: 
1.  Are of a political or military nature; 
2.  Concern the participation of the Republic of  Bulgaria  in international organizations; 
3.  Call for corrections to the borders of the Republic of Bulgaria; 
4.  Contain financial commitments by the state; 
5.  Stipulate the participation of the state in any arbitration or court settlement of international disputes; 
6.  Concern basic human rights; 
7.  Affect the action of a law or require new legislation for their implementation; 
8.  Specifically require ratification. 
(2) Treaties ratified by the National Assembly
(2) Treaties ratified by the National Assembly may be amended or denounced only in accordance with the 
procedures stipulated in the treaties themselves or in accordance with the universally accepted provisions of 
international law. 
(3) The signing of international treaties that require constitutional amendments must be preceded by the 
passage of such amendments.Article 149. (1) The Constitutional Court: 
4. Rules on the consistency between the international treaties signed by the Republic of  Bulgaria  and 
the Constitution, prior to their ratification, as well as on the consistency between the laws and the universally 
accepted standards of international law and the international treaties to which  Bulgaria is a signatory.
9. These undoubted characteristics of the European law are formulated by the Court as early as the beginning 
of the 60s, N.V. Algemene Transport - en Expeditie Onderneming van Gend & Loos, v. Netherlands Fiscal 
Administration; Case 26/62;  Costa v. ENEL; Case 6/ 64. See in a detail                   E. Stein, Lawyers, Judges and the 
Making of a Transnational Constitution, American Journal of International Law, vol.75, January 1975, N 1, 1-27; 
P. Pescatore, The Doctrine of Direct Effect, European Law Review, 8, 1983, 155-157; J. Weiler, The Community 
System: the Dual Character of Supranationalism, Yearbook of European Law 1, 1981; A. Easson, Legal Approaches 
to European Integration in  Constitutional Law of the European Union, F. Snyder, EUI , Florence, 1994-1995.  
10. See the comment of J.Dutheil De La Rochere and I.Pernice, in  J.Dutheil De La Rochere and I.Pernice 
European Unon Law and National Constitutions,WHI-Paper 18/02,3.
11.  Aгентство Tengri News,    Президент  Нұрсұлтан Назарбаевтың   «Хабар» телеарнасы бойынша 
сұхбаты.http://news.tut.by/politics/413506.htm
12. Treaty on the Eurasian Economic Union, «Еуразиялық экономикалық одақ туралы шарт» (Астана 
қ. қол қойылған 29.05.2014) http://www.consultant.ru/document/cons_doc_LAW_163855/
13.  See the Treaty’s  Azanov,s commentary? In Russian Еуропалық экономикалық одақ туралы шарт: 
кешенді құқықтық талдау (I. бөлім.Жалпы ережелер.   II бөлім. Одақтың негізгі қағидаттары, 
құзыреті және құқығы) № 7, 8, 9 2014-Eurasian Law Journal www.eng.eurasialaw.ru/index.php, 7.
14.  As it has been noted by Kazakhstan scholars  concerning  some state like elements performed by the EU 
without  making it  tantamount to a nation  are not common to  an international organizations., С.Ф. Ударцев, 
Жаһандандыру жағдайындағы мемлекеттілік, Құқық және мемлекет № 4(61),2013,18-23, 21.
15.  Е.М. Абайдельдинов, Ұлттық конституцияның қабылданған халықаралық шарттардың нор-
маларынан үстемдігі, Қазақстандағы конституционализмді дамыту проблемалары: Халықаралық 
ғылыми-практикалық конференция материалдарының жинағы. – Алматы: Қазақстандағы «Интерли-
гал» саяси-құқықтық зерттеулердің қоғамдық қоры, 2002. – 372 с.
16. 2014 ж. 28 тамыздағы Казахстанская правда газеті.
17. Some authors analyze the content of state sovereignty in several different aspects. Krasner maintains 
that in international relations state sovereignty is exercised in the first place as Westphalian sovereignty, 
which excludes the intervention of external legal and political subjects in defining the internal organization 

37
of the national state; legal sovereignty manifested in the requirement for international recognition of states; 
and interdependent sovereignty covering the methods employed by states to control trans-border migration, S. 
Krasner, Sovereignty, Princeton, 1999,9.
18.  De Vattel is the first to write about Europe as a political system, meaning that the national states on 
the old continent are linked as a single body where the independent states are united by a common interest to 
maintain order and protect freedom. Of course, the European Union today is not a political system within the 
meaning attributed to this notion by Vattel, E. De Vattell, The Law of the Nations, Philadelphia, 1835, book 3., 
Ch. 3, sect 47; E. De Vattel,   also maintained that protection of basic human rights might be argument in favor 
of limiting state sovereignty to guarantee freedom., Op.cit., 94 -96.
19.  This view is expressed by J. Madison, A. De Tocqeville about the USA and G. Waitz, L. Duguit, op.cit., 
189-194; G. Waitz, Grudzuge der Politik,Breslaw, 1862, 161-176; In modern times this school is represented by L. 
Siedentop, see Л. Зидентоп, Демокрация в Европа, София, 2003 , 132-133.
20. Sovereignty is a single whole, to divide it means to destruct it., See J. Calhoun, A Disquisition on 
Government, Boston, 1881, v. I, 118.
21.  M. Seydel in Germany also maintains that sovereignty is indivisible and belongs to the states forming the 
federation, M. von Seydel, Staatrechtliche und politische Abhandlungen, Freiburg, 1893, 15.
22.  P. Laband, Das Staatrecht des Deutschen Reiches, Tubingen, 1911, vol. I, 91
23. G. Ellinek, op.cit., 280.
24. E. Stein, Staatrecht, Tubingen, 1998, 103; The same view is maintained by O. Kiminih in the seven-volume 
commentary of the fundamental law of FRG, Германияның мемлекеттік құқығы, Мәскеу, 1994, т 1, 77.
25. C. Schmitt, Theorie de la constitution, Paris, 1993, 517-522.
26.  In his federation doctrine C. Schmitt notes that «the federal treaty is a constitutional treaty»  and its 
content immediately forms the federal constitution and becomes part of the constitution of each member state., 
see C. Schmitt, ibid, 518 The work of the European Convent seems to paraphrase his thesis reformulating it to 
mean that the development of a constitutional treaty establishes a federal union.
27.  «Accession to the Treaty of Rome does not imply unilateral waiver of sovereignty on our part, but pooling 
the sovereignties of all parties concerned, mainly in the economic and the social area. Delegating some of our 
sovereignty we will get in turn part of the sovereignty delegated by the other members». H. Macmillan, Britain, 
the Commonwealth and Europe, 1962, in Tory Europe Network, www.toryeuropenetowrk.org.uk.
28. N. MacCormick, Beyond the Sovereign State, Modern Law review, v.56, January 1993, № 1, 16.
29.  In the EU internet site the introduction to EU’s institutions is preceded by the common understanding 
of pooling of sovereignty. «The European Union is not a federation like the United States. Nor is it simply an 
organization for co-operation between governments, like the United Nations. It is, in fact, unique. The countries 
that make up the EU (its «member states») pool their sovereignty in order to gain strength and world influence 
none of them could have on its own». Pooling sovereignty means, in practice, that the member states delegate some 
of their decision-making powers to shared institutions they have created, so that decisions on specific matters of 
joint interest can be made democratically at European level, www.europa.eu.int/institutions/index_en.htm
30. The literature outlines many models of federalism, which reveal the diversity in regulating the 
distribution of competence between the central government and the subjects of the federation., See K. Lenaerts  
«Constitutionalism and the Many Faces of Federalism»  in The American Journal of Comparative Law vol. 38 
1990, p. 213-218. Distribution of competences constitutes the vertical dimension of the division of powers, first 
outlined by J. Madison in the USA. On the US, German and Swiss model of distributing authority in federations, see 
W. Lehmann, Attribution of Powers and Dispute Resolution in Selected Federal Systems, WP European Parliament, 
AFCO 103, Luxembourg, 2002.
31. The subsidiarity principle was first introduced with the Single European Act (1987) in the environment 
protection area only. With its recognition as a general principle of community law in the Treaty on European 
Union (1993) it is applied in all areas of joint competence.
32. V.Roben, Constitutionalism of  Inverse Hierarchy: The Case of the European Union, J.Monnet  Working Paper 8/03.

38
Қ
азақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы мемлекет пен қоғамды ұйымдастырудың 
көпшілік мақұлдаған конституциялық-құқықтық стандарттарын бекіту, және, сонымен бірге, қазақ 
халқының әлеуметтік әділдік пен бірлік туралы мақсатын іске асыру талпынысын көрсетеді.
Ол уақыт сынынан өтті. Бүгінгі үздіксіз конституциялық реформалар ғасырында [1] оның негізгі 
құндылықтары өзгеріссіз қалды. 1998, 2007 және 2011 ж.ж. конституциялық түзетулер, негізінде, оларды 
нығайтуға және елдің қоғамдық және мемлекеттік өміріндегі көрінісін кеңейтуге бағытталған болатын. 
Мысалы, 2007 жылғы түзетулер мемлекеттіліктің демократиялық бастауларын дамыту үшін, Қазақстан 
халқының Ассамблеясына конституциялық-құқықтық мәртебені берді және, Премьер-Министрді 
Парламенттің Мәжілісімен бекітуді алдын ала қарастырып, заң шығарушы билікті бекітті [2].
Көбінесе, осындай тұрақтылық пен пәрменділік заңнаманы үздіксіз конституционалдау үрдісі арқылы 
- заңнамамен және құқықты қолдану практикасымен конституциялық құндылықтарды және нормаларды 
игеру арқылы қамтамасыз етілді.
Бұл – салыстырмалы жаңа тақырып, соның ішінде дәстүрлі сот конституциялық түсіндірмелерді зерт-
теу және бақылау шегінде қалатын шетелдік заң ғылымы үшін жаңа тақырып [3].
Ал, сол кезде, заңнаманы конституционалдауды зерттеу конституцияның мемлекеттің және қоғамның 
негізгі заңы ретінде нақты дәрежесін бағалауға, заңнаманың дамуындағы беталыстарды айқындауға, 
құқықтық реттеудің әдістері мен құралдарының өзгеруін анықтауға осы саладағы проблемаларды 
белгілеуге мүмкіндік береді.
Заңнаманы конституционалдау үрдістері көптеген объективті және субъективті факторларға: 
 
экономикалық, әлеуметтік және саяси даму деңгейіне, халықаралық-құқықтық әсерге, қажетті 
институционалдық инфрақұрылымның болуына, контситуцияның құқықтық құжат ретіндегі сапасына, заң 
шығарушылардың еркіне, рухани-адамгершілік дәстүрлерге және т.б. байланысты - әр елде әр түрлі өтеді.
Қазақстанның қазіргі заңнамасын конституционалдау үрдісінің дамуында Ресей заңнамасын кости-
туционалдау үрдісімен дәл келетін үш негізгі кезеңді белгілеуге болады [4] .
Бірінші - «формациялық» кезеңде егеменді Қазақстанның заңнамалық жүйесінің тірегі салынды. 
Оның алғашқы сұлбасы 1993 жылғы Негізгі заңмен белгіленді, ал негізгі қоғамдық қатынастарды қазіргі 
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ЗАҢНАМАСЫН 
КОНСТИТУЦИОНАЛДАУ

жүктеу/скачать 1,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: