Ауыл  шаруашылығы өндірісінің экономикалық тиімділігін арттырудың не

резервтерін анықтау, ӛндіріс құрылымының қалыптасуын жалпы да тікелей 
бағалау кезінде қолданылады. Тауар — ақша қатынасы жағдайында ӛндіріс 
тиімділігі ұтымды экономикалық тиімділікті сипаттайды. Мұндай жағдай 
жалпы ӛндірістік шығындардан қол жеткен нәтиже шамасы абсолюттік 
мӛлшерде артық болып тұрғанда ғана орын алады. Осындай ұтымды 
тиімділік кез келген ұйымдық — құқықтық шаруашылықтың оңтайлы жұмыс 
істеуінің, кеңейтілген ӛндірісті жүргізудің ең бір қажетті шарты болып 
есептеледі. Сондай — ақ ол материалдық ӛндірістің барлық буынында 
ғылыми — техникалық прогрестің дамуы үшін зор экономикалық қозғаушы 
күшке айналып, тұтыну құнының сапасын жақсартады. Бәсекенің 
салыстырмалы еркін іс — әрекет жасаған кезінде ӛндірісті тиімді жүргізудін 
басты міндеттерін бір уақытта шешуге жол ашатын нарықтық тетік « 
механизм », біріншіден, тауар ӛндірудің дәл сол мезгілде қоғамдық 
сұранымға сәйкестігін бағаласа «сандық және сапалық жағынан», екіншіден, 
қойылған міндеттерді тиімді жолмен шешу үшін ӛндіріске жаңа тәсілдерді 
енгізуді ынталандырумен бірге, бағаның ӛзгеруі мен ауытқуы, пайда, тағы 
басқадай құнды категориялар арқылы халық шаруашылығында ӛндірістік 
ресурстар мен тауарларды ағымды нарықтың сұранымына сәйкес бӛлуге, 
экономиканың оңтайлы дамуына оң ықпал ете отырып, экономиканың 
тиімділігін арттырады. 
Баға нарықтық экономика жағдайында әртүрлі тауарлар нарығының 
дамуына, солар арқылы жалпы қоғам кӛлемінде ӛндірістік ресурстар мен 
тауарларды бӛлу арқылы қоғамдық ӛндірісті реттеуші рӛлін атқарады. 
Мұндай 
жағдайда 
әрбір 
ӛндірістік ресурстың ӛзіне тән бағасы болады және ол тауарлық баға 
сияқты белгіленген ресурстың сұранымы мен ұсынымының ӛзгеруіне 
байланысты ӛзгеріп отырады. Осы бағаның құрылымы белгілі болғандықтан, 
мейлінше аз шығын жұмсай отырып, кӛп ӛнім ӛндіру үшін, соған лайықты 
ӛндірістік үдерісті таңдау мүмкіндігі туады. 
Жұмыс күшіне жоғары ақы тӛленген жағдайда ӛндіріс үдерісін 
техникалық
жарақтандыру
шаруашылықты
оңтайлы
жүргізуге 
ынталандырып, тӛмен болған жағдайда ӛндіріс үдерісінің еңбек 
сыйымдылығын уақытша тоқтатып қоюға ықпал ететіндіктен, ӛндірістік 
ресурстар бағасы тауар ӛндірушілерді арзан ресурстарды ӛндірістік үдеріске 
кеңінен қолдануға, ал қымбат ресурстарды үнемдеуге итермелейді. Бұл 
жағдайда тауардың бағасы қоғамда ӛндірістік ресурстарды бӛлуге қалай әсер 
еткенін еске алады. Яғни бағаның калыптасуының нарықтық тетігі келешекте 
ӛндіріс тиімділігін арттырудың негізі болып табылмақ. Нарықтық бағаның 
қалыптасуы тетік кӛмегі арқылы ӛте тиімді шаруашылық шешімдерін жүзеге 
асыруға кең жол ашпақ . 
Кейбір кәсіпорындар шегінде мұндай ыңғайлы тандауға иек арту ірі 
шаруашылық кешендерінде ӛндіріс тиімділігі мен еңбек ӛнімділігін 
арттырудың шешуші факторы болмақ. Екінші сӛзбен айтар болсақ, ,барлық 
табиғи ресурстарды толығымен пайдаланып, оған толық кӛлемде қол 
жеткізген жағдайда ғана экономика қалыптаспақ.. Осындай жағдайда 

экономика мәселелерінің маңызы анықталынады. Ӛйткені ресурстардың 
жеткіліксіз мӛлшерде болуы ӛндірістің толық кӛлемде тауар ӛндіру 
мүмкіндігін шектейді. Мұндағы ең басты мәселе — ең алдымен қандай 
тауарлар ӛндіру қажет, ал қандай түрлерінің қажет еместігін шешіп алған 
жӛн. Осыған байланысты ӛндірістің экономикалық ӛсуі, барлық табиғи 
ресурстардың толық игерілуі, экономикалык тиімділік, бағаның тұрақты 
деңгейі, ӛндірушінің экономикалық еркіндігі, тауарды әділеттілікпен бӛлісу 
сиякты негізгі экономикалық мақсаттар қалыптасады. 
Агроӛнеркәсіп кешенінің тиімділігін анықтау үшін, оның мақсатын, 
қоғамның
материалдық
жағдайының 
оңтайлануының 
және 
әлеуметтік факторларды камтамасыз етуді ескеру керек. Нарықтық 
экономика жағдайында ауыл шаруашылығы ӛндірісінің экономикалық 
тиімділігінің мәселелері — бұл ең қажетті ауыл шаруашылығы тауарын 
ӛндірушілердің мәселесі. Бұл орайда ӛндірістің экономикалық тиімділігін 
арттыру мәселесін нарықтық экономика жағдайында маңызды әлеуметтік-
экономикалық факторларды ескермей, қарастыру мүмкін емес. Бұған ӛндіріс 
құралдарына меншік түрлерінің ӛзгеруі де жатады. 
Аграрлық саясаттың қазығы болып есептелінген ірі кәсіпорындарға иек 
арту негізінде дұрыс болатын. Мұндай ӛндіріс әсіресе ӛнеркәсіп 
технологияларды қолданып жұмыс істейтін мамандаңдырылған кәсіпорын 
еңбек ӛнімділігін арттыру мен табиғи, материалдық — техникалық еңбек 
ресурстарын тиімді пайдаланудың үлкен мүмкіндіктеріне ие болады. Бірақта 
ірі ӛндірісті абсолюттеу, шағын және орта ӛндірісті, оның ішінде шаруа 
қожалықтары мен жеке қосалқы шаруашылықтарды елемеу республиканың 
ауыл шаруашылығына нұқсан келтірері хақ . 
Қазіргі кезде экономикалық қатынастар мен ӛндіріс жағдайының 
ӛзгеруіне байланысты нарықтық қатынастарға кӛшу кезіндегі ауыл 
шаруашылығы ӛңдірісінің экономикалық тиімділігін анықтау қажетті 
деңгейде дей алмаймыз. Бұл жағдай ең алдымен бағалаудың теориялық және 
әдістемелік аспектілерін нақтылауды кажет етеді. 
Республикамыздың Президенті Н.Ә.Назарбаев еліміздің әлеуметтік-
экономикалық жағдайлары мен реформаның іске асуын бағалай келе былай 
дегенді. « … жүргізіліп отырған саясат пен мемлекеттің нарықтық 
экономикаға кӛшу тәжірибесіндегі нақтылы қызметті тиімділігінің тӛмен 
болуы объективті түрдегі кедергі факторлардан басқа кейбір жағдайларда 
ойланбай қабылданған шаралар мен шешімдердің әсер етуінен, тактикалық 
қателерден болды». Сондықтан ауыл шруашылығындағы экономикалық 
ахуалды жан-жақты талдау қажет. Қазір реформалау үдерісіндегі ауыл 
шаруашылығы жағдайы мәнде деңгейде ӛзгерді. 

жүктеу/скачать 225,75 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: