«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин



Pdf көрінісі
бет23/66
Дата11.12.2023
өлшемі4,18 Mb.
#137458
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   66
Байланысты:
Шокан Абай Ыбырай


Уәлиханов Ш.
Тандамалы. 507-бет.

Уәлиханов Ш.
Таңдамалы. Орьіс тілінде. 84-бет.
30


тың ең мәдениетті, ең бай елінде, қазірде надандық пен 
жоқшылық қай жердегіден де анағұрлым басым болып 
отыр. Самарқандтыд, Ташкент пен Ферғананың, Хиуа 
мен Бұхардың және басқаларының кітапханаларын, Са- 
марқандтың обсерваториясын татар вандализмі мен Бұ- 
хар инквизициясы талқандап жойды, олар діннен басқа 
білімнід бәріне де лағнет айтты»1,— дейді кемедгер агар- 
туш ы.
«Мұсылманшылық жауыздықтың қандайда болсын 
діни фанатизмінің халықтардың әлеуметтік дамуына 
зияндылығын дәлелдеп жатуды біз артық деп санаймыз. 
Европада да теологиялық рухтыд үстем болуы халык- 
тардың дамуына көп кесел тигізгені белгілі»,— дейді. 
Шоқан мұсылман халықтарының өмірінде исламныд ат- 
қарған ролі Европада феодализм дәуірінде үстемдік 
еткен орта ғасырдағы құдайшыл схоластикаға ұқсасты- 
ғын дәлелдей келіп, дін атаулының бәрінің де зиянды- 
лығы мен кертартпалығын саналы түрде түсінген атеис- 
тік сын айта білді.
Шоқан ислам дінін прогресс жолындағы бөгет дегі 
дұрыс бағалады және оның адамдардың санасын күд- 
гірттендіріп, керенауландырып, дінге сенушілерді ақи- 
қаттан жалғанға, жарықтан қарақғылыққа итермелей- 
тін жалғандығын дәлелдеп берді.
Көптеген мысалдар келтіре отырып, ғылыми білім 
мен діни сенімді бір-біріне қарама-қарсы қойды. Татар 
молдалары мен Орта Азиялық қожалар «Құранды» да- 
налық пен білімнід сарқылмайтын бұлағы деп санаса, 
Шоқан керісінше, оның ешқандай ғылыми құндылығы 
жоқ, өйткені ислам догмаларының «негізі — алтыншы 
ғасырдағы көшпелі арабтардың жабайы соқыр сезімі, 
әр түрлі аңыз, әңгіме және сол кездегі парсы сиқыршы- 
ларының фокус-мокусы»2,— дейді. Оныд адғаруынша, 
«мұсылмандық пен білімділік — қарама-қарсы, бір-бірі- 
мен 
қабыспайтын, 
бірін-бірі 
теріске 
шығаратын» 
ұғымдар.
Табиғат тану ғылымдарыныд қорытындылары таби- 
ғат құбылыстарына бергед діни түсініктерді жоққа шы- 
ғара бастаған сайын ғылым мен дід арасында күрес 
күшейе түсетінін, дід ғылымныд дамуына кедергі бола- 
тынын айтады. Өз қорытындыларын дәлелдеу үшін Шо-


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   19   20   21   22   23   24   25   26   ...   66




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет