«Азған елдің молдасы. Үлкен болар салдесі. Аса бауыр кылмақыз, Онын рас емес алласы». Ыбырай Алтынсарин

пайғамбар — аллаыың жердегі өкілі, оның әмірін іске 
асырушы Жебірейіл періште арқылы алла тағаланың 
әмірімен сақталған «Құран» кітабының беттерін ашып 
оқып, сол кітап арқылы бұйрығын бүкіл мұсылман атау- 
лыға жеткізуші кісі. Бұл аңыз бойынша. Ал шындығына 
келгенде, Мухаммед ешкімнің де, соның ішінде «алла- 
ның» да өкілі емес, кәдімгі ет пен сүйектен жаралған 
адам. Ол 570 жылы Меккеде туған, 632 жылы 8 июньде 
Медине қаласында қайтыс болған. Мекке қаласын ме- 
кендейтін күрейіш тайпасының Банухашим руынан шық- 
қан. Жастайынан жетім қалып, мал бағып күн көрген, 
еті тірі, қабілеті күшті кісі болған. Арабша білімді кісі- 
лермен ұшырасып, біраз білім алған. Сауатты да пысық 
Мухаммед өз кезіндегі ілімдермен және христиан діні- 
мен жақсы танысқан. Сәті түсіп «Меккедегі Қадиша 
деген бай әйелге үйленіп, бұрынғы кәсібін тастап, дінге 
бағыт алған. Ескі пұтқа табыну дінін мойындамай, қу- 
діреті күшті бір құдай туралы діни ілімді уағыздайды. 
Меккедегі көпестермен келісе алмай 622 жылы 22 сен- 
тябрьде Мединеге көшіп барады. Осы жылдан мұсыл- 
мандар календары басталадьд Мединеде күш жинап, 
қару ұйымдастырып, Меккені, сонан соң Арабияның бас­
ка да көптеген жерлерін бағындырады. Мухаммед 
өлгеннен кейін оныд мұрагерлері халифтер Әбубәкір, 
Омар, Оспан, Әлі, т. б. ислам дінін Испаниядан Индоне- 
зияға дейін таратқан, кейіннен қазақ даласына да жет- 
кен.
Шоқан ислам дінінің шығуын ғылыми турғыдан тү- 
сінген, діни идеялардың қандайын болмасын. соның 
ішінде мұсылмандық идеяларды да әрқашан әшкерелеп 
отырған, ешбір «алланың» жоқ екенін ашық айтқан, 
толық мәніндегі атеист ғалым. 1862 жылы 15 октябрьде 
өзінің досы Ф. М. Достоевскийге жазған хатында Шо- 
қан өзінің дінге және Мұхаммедке көзқарасын ашық та, 
айқын білдіреді. Өзін «діннен безген, мұсылман емес» 
деушілердің пікірін дурыстай отырып:—«...Мен құдайға 
сенбеймін, ал Могаметпен (Мухаммед) бас аразбын»1,— 
деп кесіп айтады.
Қожалардыд өзі «Қашқар қожалары», «Наманған 
қожалары», «Әндіжад қожалары», «Түркістан дожала- 
ры», т. б. болып жер-жерге бөлінеді. Бұлардыд ішінде 
қазақ даласына көбірек эсер еткені Түркістан қожала-

жүктеу/скачать 4,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: