отырған» келешек қажы бұл қаражатты «көмек»
ретін-
де халықтан жияды, бұл «көмек» асылында «қарашы-
ғынныд» бір көрінісі ғана.
«Кейбірі қажыға барып жүр,
Болмаса да қаж парыз»,—
деп Абай қажыға барудың парыз еместігін ескертеді.
Өзінің «Көзінен басқа ойы жоқ» деген өлеңінде кұл-
қынның құлы, жемқор, пайдақұмар молдаларды:
«Кітапты молда теріс оқыр,
Дағарадай боп сәлдесі.
Мал құмар көңілі — бек сокыр,
Бүркіттен кем бе жем жесі?»—
деп түйресе, «Алла деген сөз жеңіл» деген өледінде:
«Ақыл қауас барлығын,
Білмейдүр жүрек, сезедүр,
Мүтәкәллимин, мантикин
Бекер босқа езедүр»,—
деп ислам
дінінід әйгілі догмашылары, білгіштері мү-
тәкәллиминдер мен сол діннід сұлу сөзді софистері —
мантикиндерді айтқандары ақылға симайтын, сөзқумар
мылжыддар деп,
өзін олардан аулақ ұстайды, оларды
«езедұр» «сезедұр», «білмейдұр» сиякты сол кездегі кі-
тапшыл молда ақындардыд өз тілдерімен ажуалайды.
Дінекеш
діннід де не екенін білмейтін, білместігін
мойындамайтын, діншіл, құдайшыл болып көріну үшін
өзінід елден естіген бәлдір-батпағын айтып, күніне бес
рет тодқаддайтын намазқой,
надан болыстар мен билер-
дід қылықтарын жаратпай, Абай:
«Тегін ойлап байкаса,
Мұнда ми жоқ, құлақ бар»,—
деп келеке етеді.
Абайдыд діни
көзқарасты жаратпайтындығы, оныд,
әсіресе әдебиеттегі діншілдікті, халық мүддесінен ал-
шақ, жат идеяларды әрі катал,
әрі әділ сынауынан да
көрінеді. Мысалы, «Мен жазбаймын өледді ермек үшін»
деген өледінде Абай сол кездегі діни сарында жазылған
қиссаларға еліктеп,'Әзірет Әлінід құдіретіне арнап қис-
са
жазбақ болған Көкбайды, онда адам өміріне шек ко-
йып, «пайғамбар жасында» өлуді дәріптегісі келген ние-
тін келемеждеп:
8J
