Қазіргі қазақ тілі (фонетика)
жүктеу/скачать 0,54 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бақылау сұрақтары
- Қазақ орфографиясы мен оның негізгі принциптері
- 1. Морфологиялық принцип.
- 3. Фонетикалық принцип
| Аккомадация – морфемалар жігінде қатар келген дауыс-ты және дауыссыз дыбыстардың бір-біріне ықпал етіп,
бейім-деліп айтылуы. Дыбыстық үнем – сөздің құрамындағы жеке дыбысты, дыбыстар тіркесін айтпау, үнемдеу болып табылады. Дыбыстық өзгерістердің бәрі тілімізді икемді етеді, айты-луы қиын дыбыстар мен дыбыстар тіркесімін оңайлатады. Сөй-тіп, тіліміздің икемділігі мен қолданылуын жеңілдетеді. Бақылау сұрақтары: 1. Дыбыстық құбылыстар деген не? 2. Протеза деген не, оған қандай дыбыстар қатысады? 3. Эпентеза деген не? 4. Эпитеза деген не? 5. Элизия дауысты дыбыста бола ма, дауыссызда бола ма? 6. Метатеза қалай жасалады? 7. Редукция қай жерде көрінеді? 8. Аккомодация деген не? 9. Дыбыстық үнем деген не? Қазақ орфографиясы мен оның негізгі принциптері Тілдегі сөздердің дұрыс жазу ережелерінің жиынтығы орфография (грекше орфос - дұрыс, түзу және графия -жазу де- ген сөздерден алынған) деп аталады. Дұрыс жазу ережелерін емле деп те атайды. Орфография сөзді бірізді жазудың тәсілде- рін белгілейтін ережелердің жиынтығы болып табылады. Ол дыбыстарды (фонемаларды) қандай әріппен беруді, сөздерді, оның бөлшектерін бірге, бөлек немесе дефис арқылы жазуды, бас әріптердің қолданылуын, тасымал тәртібін белгілейді. Кейде орфография кең түрде емле мағынасында қолданылып, тыныс белгілерінің қойылу тәртібін де көрсететіні белгілі. Тілде жазу төрт принципке сүйенеді. 1. Морфологиялық принцип. Бұл принцип бойынша сөз-дер айтылуынша емес, бастапқы түбір тұлғасы сақталып жазы-лады 2. Дәстүрлі (тарихи) принцип бойынша сөздер әуелгі тұлғасында емес, тілде қалыптасқан тұлғасы бойынша жазылады. 3. Фонетикалық принцип бойынша сөздер дыбыстық заңдарға сүйеніп, айтылуы және естілуі бойынша жазылады. 4. Фонематикалық принцип бойынша дыбыстардың бір сөз ішіндегі немесе сөз аралықтарындағы бір-біріне тигізетін әсерлері ескерілмей, негізгі фонемалық түрі (мәні) сақталып жазылады. Белгілі бір тілдердің орфографиясында бұлардың біреуі не екеуі ғана басты роль атқарады. Аталған принциптердің ішінде қазақ орфографиясы морфологиялық, фонетикалық принцип-терге сүйенеді. Тілдік қатынас ауызша және жазбаша түрде көрініс таба-ды.. Олар жетіліп, кемелденіп әдеби тілдің көрсеткіші дәреже-сіне жету үшін міндетті түрде белгілі бір нормаға бағынады. Норма деп белгілі бір жүйеге түсіп, заңдылыққа негізделген бірізділікті айтамыз. бұдан әдеби тіл дәрежесіне жеткен тілдер-дегі сөздердің айтылуында болсын, жазылуында болсын жалпы-ға бірдей, ортақ қалыптасқан бірыңғай нормалары болатынды-ғын айқын аңғаруға болады. Нормалар неғұрлым бірізді, қалып-тасқан болса, қатынас құралы да соғұрлым жетіліп, кемелдене түсетіні сөзсіз. Тілдің ауызша формасын нормалауды орфоэпия, ал жазбаша формасын – орфография қарастырады. Дұрысы, орфоэпия – сөздер мен бунақтардың бірізді, дұрыс айтылуын қамтамасыз ететін ережелер жиынтығы. Сөздердің бірізді айты-луы тілдік қатынасты жеңілдетеді. Керісінше, белгілі бір мағы-нада қолданылатын сөздің дыбыстық құрамының бірдей болма-уы түсінікті ауырлатып, көңілді алаңдатады. Бұл әсіресе жергі-лікті ерекшеліктерден айқын аңғарылады. Мәселен: 40 |