Қазіргі уақытта қазіргі заманғы отандық және шетелдік машиналардың гидравликалық жүйелерінде айналу моментін ішкі жану қозғалтқышынан атқарушы механизмдерге беру үшін көлемді гидравликалық жетектер орнатылуда

Кіріспе

Қазіргі уақытта қазіргі заманғы отандық және шетелдік машиналардың гидравликалық жүйелерінде айналу моментін ішкі жану қозғалтқышынан атқарушы механизмдерге беру үшін көлемді гидравликалық жетектер орнатылуда. Мұндай жетектің құрамдас бөлігі реттелетін осьтік-поршенді гидромашиналар болып табылады.
Реттелетін осьтік-поршенді гидромашиналардың жұмыс қабілеттілігі мен беріктігін талдау олардың жөндеуге дейінгі жұмыс кезеңіндегі істен шығу үлесі машиналардың жалпы істен шығу санының шамамен 20% құрайтынын көрсетті.
Реттелетін осьтік-поршенді гидромашиналардың істен шығуы номиналды режимдерде 1 000 сағатты құрайды, ал 90% агрегат ресурсы шарттардың біріне сәйкес келуі тиіс: номиналды жұмыс режимінде 3 500 сағат немесе 16 МПа жұмыс қысымында 6 000 сағат, ал реттегіштер үшін - жұмыс көлемін реттеудің 3,3•105 циклі.
Нақты пайдалану жағдайында реттелетін осьтік-поршенді гидромашиналардың істен шығуы мен жөндеуаралық ресурсы туралы нақты деректер қарама-қайшы, бірақ бұл көрсеткіштер нормативтік мәндерден едәуір төмен, жаңа өнім ресурсының 60% - % аспайды.
Бірқатар авторлардың жұмысын талдау агрегаттардың істен шығуының негізгі себептері осьтік-поршенді гидромашиналардың жұмысына үлкен әсер ететін қосылыстардың тозуы болып табылатынын көрсетті: "цилиндрлер блогы - дистрибьютор", "цилиндрлер блогы - поршень". Осы қосылыстарды құрайтын бөлшектердің тозуы технологиялық зорлардың қарқынды өсуіне, сұйықтықтың ішкі ағуының жоғарылауына, көлемдік тиімділіктің төмендеуіне және қондырғының істен шығуына әкеледі. Ұсынылған деректер тек реттелмейтін осьтік-поршенді гидромашиналар үшін ғана жарамды.
Реттелетін қондырғылар үшін тербелмелі түйіннің көлбеу бұрышын басқару элементтерінде пайда болған қосылыстарды ескеру қажет (реттегіш). Осьтік поршенді сорғыларды реттеу мен басқарудың қолданыстағы түрлерін талдау сорғылардың жұмыс қабілеттілігінің реттеу және басқару механизмдерінің, сыртқы басқару көздерінің, реттегіш бөлшектерінің күйіне тәуелділігінің жоғары дәрежесін көрсетеді. Реттеу және басқару механизмдерінің қосылыстарындағы бөлшектер мен саңылаулардың тозуының реттелетін осьтік-поршенді гидромашиналардың жұмысына әсері жеткілікті зерттелмеген, сондықтан олардың гидромашиналардың тиімділігіне әсер ету дәрежесін зерттеу өзекті болып табылады.
Қазіргі уақытта қолданыстағы осьтік-поршенді гидромашиналарды жөндеу технологиялары қолайлы экономикалық шығындармен агрегаттардың 100% техникалық деңгейін және 100% жөндеуден кейінгі ресурсын толық көлемде қамтамасыз етуге мүмкіндік бермейді.
Механика және энергетика институтының ғылыми-зерттеу зертханасында жинақталған тәжірибе көрсеткендей, реттелетін осьтік-поршенді гидромашиналарды жөндеудің жаңа технологиясы бөлшектердің жұмыс беттерін қатайту және қалпына келтіру әдістеріне негізделуі керек, бұл жоғары көтергіштікті және үйкеліс коэффициентімен үйлесетін үстіңгі қабаттардың тозуға төзімділігін қамтамасыз етеді. Электр ұшқындарын өңдеу (EIO) осы талаптарға толық жауап береді. Алайда, осы уақытқа дейін ЭИО әдісі реттелетін осьтік-поршенді гидромашиналардың бөлшектерін қалпына келтіру және нығайту үшін қолданылмады.
Осыған байланысты реттелетін осьтік-поршенді гидромашиналардың беріктігін арттыру әдістерін және оларды іске асыру үшін жаңа технологияларды әзірлеу өзекті міндет болып табылады.

1. Тау- кен бөлімі

1.1 "АрселорМиттал Теміртау" АҚ сипаттамасы

"АрселорМиттал Теміртау" акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасының тау-кен металлургия секторының ірі кәсіпорны болып табылады және өз көмірі, темір кені және энергетикалық базасы бар интеграцияланған тау-кен металлургия кешені болып табылады [1].

1.1-сурет- Зауыттың өтуі

"АрселорМиттал Теміртау" АҚ құрамына:

- темір кені департаменті;
- көмір департаменті;
- Болат департаменті;
- Ақтау қаласындағы құбыр зауыты;
- "Пауэр Нетворкс" ЖШС
"АрселорМиттал Теміртау" АҚ жалпақ және сұрыпты прокат өндіруге, оның ішінде полимерлі, мырыш және алюминий жабыны бар, сондай-ақ агломерат, темір кені және көмір концентраты, кокс, шойын, болат, оның ішінде үздіксіз құйылған слябалар, штрипс, шпат жолағы, электрмен дәнекерленген құбырлар және домендік және кокс-химиялық өнімдердің ілеспе өнімдерін өндіруге маманданған өндірістер.
Кәсіпорын ISO 9001 МС, ISO 14001 экологиялық менеджмент және OHSAS 18001 еңбек қауіпсіздігі негізінде сапа менеджменті жүйесіне сәйкестігіне сертификатталған.

1.2-сурет - "АрселорМиттал Теміртау" АҚ өндіріс схемасы [1]

"АрселорМиттал Теміртау" АҚ әлеуметтік бағдарланған компания болып табылады. Кәсіпорынның балансында демалыс үйлері, санаторийлер, балалардың жазғы демалыс лагерлері, спорт кешендері мен медициналық мекемелер бар. Компания Теміртау қаласының тұрғындарына коммуналдық қызметтерді (ыстық және суық су, жылу, электр энергиясы) жеткізуші болып табылады. [1]

1964 жылы Мәскеудің «Гипроцветмет» түсті металлургия бас жобалау институтының жобасы бойынша «жерасты өздігінен жүретін жабдықтар депосы» цехының құрылысы басталды.
50-ші жылдары комбинат шахталарында ірі көлемді машиналарды қолдана отырып, кен орнын игерудің жаңа технологиясын енгізу басталды. Мұндай машиналарды жерасты әзірлемелері жағдайында пайдалану өздігінен жүретін машиналарды қалпына келтіретін күрделі жөндеу үшін сенімді мамандандырылған базаны қажет етті. 1967 жылы ресурспен жабдықтаушы ұйымның шарты (РЖҰШ) ресми түрде пайдалануға берілді. 1966 жылдың 20 қазанынан бастап білікті жұмысшыларды қабылдау басталды: слесарлар, электриктер, металл өңдеушілер, электр газбен дәнекерлеушілер және басқа мамандар. Бастауыш ұжым 25 адамнан тұрды.
1967 жылдың қазан айында жаңа цех қабылданды, ал 1968 жылы цех ұжымы 100 адамнан тұратын штаттық кестеге сәйкес жаңа мамандармен жасақталды.
Ұжым жұмысындағы ең бастысы, оның қызметінде өздігінен жүретін машиналарды, олардың тораптарын, пневмогидроаппаратураны және шахталарда қолданылатын басқа да техниканы күрделі жөндеу болды. Жабдықты жөндеу процесі орталық жөндеу-механикалық зертханаларда (РЖҰШ) тапсырыстарын орындау арқылы сенімді түрде күшейтілді. Уақыт өте келе, тек бір ірі шаруашылықта жөндеу-механикалық қуаттардың шоғырлануы тау-кен машиналары мен басқа да техниканы жөндеудің өсіп келе жатқан көлемін сәтті шешуге мүмкіндік беретіні белгілі болды.
Сондықтан, 1974 жылдың наурыз айында комбинат бойынша бұйрықпен екі (РЖҰШ) және ЦРМЛ цехтары бір кәсіпорынға біріктіріліп, «Тау-кен жабдықтарын жөндеу зауыты» атауы берілді.
1996 жылы БММО (тау-кен-шахта жабдықтарын жөндеу зауыты) БММО (тау-кен-шахта жабдықтары зауыты) болып өзгертілді.
Тау-кен шахтасы жабдығы зауыты «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС құрылымдық өндірістік бөлімшесі болып табылады.
2010 жылдың қазан айында қайта құрылымдауға байланысты БММО №3 МҚЦ (№3 Механикалық-құрастыру цехы) және екі ұйымға бөлінді. №3 МСО Қарағанды құю-машина жасау зауытының құрамына кіріп, «Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» деп аталды.
«Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» өз қызметін шаруашылық ішілік есептеу негізінде жүзеге асырады, шығындар сметасына ие, жұмыс жоспарын қалыптастырады және оны корпорацияның тиісті қызметтерімен келіседі.
1.2 Кәсіпорынның жалпы сипаттамасы

«Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау») жүктелген міндеттерге сәйкес:

1) жерасты өздігінен жүретін жабдықтарды күрделі жөндеу, бекітілген кестелерге сәйкес тораптарды күрделі жөндеу, бекітілген номенклатураға сәйкес бөлшектерді дайындау және реставрациялау бойынша жұмыстарды орындайды.
2) бекітілген кестеге сәйкес жерасты өздігінен жүретін жабдыққа техникалық қызмет көрсетуді және жоспарлы-алдын ала жөндеуді жүргізеді.
3) халыққа ақылы қызметтер көрсетеді.
«Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» өз құрамында механикалық бөлім, агрегаттық учаске, құрастыру алаңы, соғу және дәнекерлеу алаңы, аспаптық бөлім кіреді.
Әрбір учаске мен бөлім бөлшектер мен тораптарды жөндеу мен дайындаудың өндірістік процесіне қатысады және өз функциялары мен міндеттеріне ие.
Өндіріс процесін ТОРО-4Д автосамосвалының КГМП (гидромеханикалық беріліс қорабы) жөндеу мысалында ұсынуға болады. Агрегаттық учаскеге жерасты кеніштерінен түскен кезде қорап бөлшектеледі, ақаулы және жөнделеді. Ақаулы ведомость бойынша қорапта болған барлық бұзылулар сипатталады және оны жөндеуге қажетті қосалқы бөлшектердің тізімі белгіленеді. Қалпына келтірілуі тиіс бөлшектер басқа учаскелерге беріледі: соғу-дәнекерлеу және механикалық және жөндеуден кейін қайтадан агрегаттық учаскеге қайтарылады. Сатып алынған қосалқы бөлшектердің тізімдемесі агрегаттық учаскеден цехтың жинақтау бөліміне беріледі. Жинақтау бөлімінің визасы бар жүкқұжаттар бойынша сатып алынған қосалқы бөлшектер қоймадан шығарылады. Содан кейін қорапты қайта жинау және жерасты шахталарына жіберу процесі жүреді, онда қорап машинаға орнатылады.
Механикалық учаске - жерасты өздігінен жүретін жабдыққа күрделі жөндеу жүргізу үшін, сондай-ақ жерасты сервистік учаскелерінде жоспарлы-алдын ала жөндеу жүргізу үшін бөлшектер мен тораптарды дайындау және қалпына келтіру цехының құрылымында өндірістік функцияларды орындайды. Механикалық учаскеде бөлшектерді белгілеу, бұрғылау жүргізілетін слесарлық бөлімше, тегістеу бөлімшесі, механикалық өңдеуден кейін әртүрлі бөлшектерді термиялық өңдеу жүргізілетін термиялық бөлімше болады, дайындау бөлімшесі және бөлшектер мен тораптарды дайындаудың технологиялық процесін, цехтың барлық учаскелерінде өздігінен жүретін жабдықты жөндеуді, сондай-ақ шығарылатын өнімнің сапасын бақылауды жүзеге асыратын сапаны бақылау бөлімі.
Соғу-дәнекерлеу учаскесі - тозған бөлшектерді балқыту арқылы металл конструкцияларын жасау және қалпына келтіру бойынша басқа цехтармен өзара әрекеттесу кезінде цех құрылымында өндірістік функцияларды орындайды. Ұсталық-дәнекерлеу учаскесінің ұстасында престер мен балғаларда бөлшектер мен дайындамалар дайындалады.
Құрастыру учаскесі - ескі және жаңа, яғни импорттық өндірістің жерасты өздігінен жүретін жабдықтарына апаттық, жоспарлы-алдын алу күрделі жөндеу жүргізу бойынша цех құрылымында өндірістік функцияларды орындайды.
Агрегаттық учаске- ескі және жаңа жерасты өздігінен жүретін жабдықтардың тораптары мен агрегаттарына күрделі және жоспарлы-алдын ала жөндеу жүргізу бойынша цех құрылымында туынды функцияларды орындайды, яғни құрастыру учаскесінде және жерасты сервистік учаскелерінде орындалатын импорттық өндіріс.
Аспаптық учаске - желдеткіштерді, ілінісу муфталарын, өздігінен жүретін техниканың барлық түрлеріне арналған гидрошлангтарды дайындау цехының құрылымында туынды функцияларды орындайды.
Сондай-ақ, «Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» құрамына келесі бөлімдер мен қызметтер кіреді: бас технолог бөлімі, жоспарлау-техникалық бөлімі, бас механик бөлімі, бас энергетика бөлімі, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметі.
«Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» өздігінен жүретін жабдықтар мен тораптардың ақаулығын жүзеге асырады. Технологиялық және конструкторлық құжаттаманы әзірлеумен, цехта дайындалатын және жөнделетін әртүрлі бөлшектер мен тораптардың сызбаларын дайындаумен айналысады. Сонымен қатар өндіріс, жөндеу және құрастыру кезінде технологиялық процестің сақталуын бақылайды.
«Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» барлық учаскелерінде қауіпсіздік техникасының сақталуын және еңбекті қорғауды бақылауды жүзеге асырады.
Электр бөлігі бойынша жабдықтарды жөндеумен және қызмет көрсетумен, жалпы цехқа қызмет көрсетумен және сантехникалық қызмет көрсетумен айналысады.
Механикалық бөлік бойынша жабдықты жөндеумен және қызмет көрсетумен айналысады.
Кәсіпорынның міндеттері
«Қазақмыс» корпорациясының«Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» негізгі міндеттері:
1) корпорацияның құрылымдық бөлімшелерінің шығарылатын өнімге қажеттіліктерін неғұрлым толық қанағаттандыру мақсатында өндірісті дамыту және жетілдіру және жерасты өздігінен жүретін жабдықтардың тоқтап қалуын азайту болып табылады.
2) өндірістің шоғырлануы мен мамандануы, ішкі резервтерді барынша пайдалану негізінде еңбек өнімділігі мен тиімділігін арттыру, шығарылатын өнімнің өзіндік құнын төмендету.
3) еңбек тәртібін нығайту, еңбекақы төлеу нысандары мен жүйелерін жетілдіру, қауіпсіздік техникасы қағидалары мен нормаларын сақтау.
4) жоспарлауды, басқаруды және шаруашылық есептеуді жетілдіру, есептеу техникасын өндіруді басқаруда неғұрлым кең қолдану.
5) тәжірибелік-конструкторлық және технологиялық жұмыстардың жоғары сапасын қамтамасыз ету, ғылым, техника жетістіктерін және озық тәжірибені кеңінен пайдалану.
6) өндірістік қуаттарды барынша пайдалануға, жаңа техника мен өнімнің жаңа түрлерін енгізуге бағытталған іс-шараларды әзірлеу.
Жөндеуге келген машиналар бөлшектеледі, тораптар арқылы цехтың басқа учаскелеріне беріледі, жөнделеді, содан кейін қайтадан осында оралады, сыналады және шахтаға оралады.
2011 жылғы 1 қаңтарда КЛМЗ "Қазақмыс Корпорациясы" бойынша бұйрықпен КЛМЗ Сәтбаев өңірлік кәсіпорны (КЛМЗ) болып өзгертілді. Кәсіпорынның функциялары өзгеріссіз қалды.
1.3 «Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» туралы жалпы мағлұмат

«Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» Қазақстанның ірі бірлестігі тау – кен металлургиясы саласында-кен қорытпаларын өндіру және қайта өңдеу, металл прокатының өнімдерін дайындауды жүзеге асырады. Холдингке 13 шахта, 6 байыту фабрикасы, 2 мыс балқыту зауыты, көмір разрезі және 3 электр станциясы тиесілі. КЛМЗ міндеттеріне топ пен оның филиалдары үшін агрегаттар мен жабдықтардың бөлшектерін өндіру, жөндеу кіреді.

Зауыт 1941 жылы ашылды және кәсіпорын тау-кен жұмыстарына арналған жабдықтарды жөндеуді жүзеге асырды. КСРО ыдырағаннан кейін зауыт жұмысы төмендей бастады. 2002 жылдың ақпан айында банкроттық шегінде тұрған компания «Қазақмыс корпорациясы» тобына қосылды.
1997 жылы құрылған корпорация елдің тау-кен металлургия өнеркәсібінің ірі холдингтеріне жатады. Топтың филиалдары кендерді өндіруді және өңдеуді жүзеге асырады, түсті металдар мен электр энергиясын өндіреді. «Қазақмыс корпорациясы» өзінің дамыған инфрақұрылымы – темір жол, автомобиль және әуе көлігі, телекоммуникациялық желілері бар. Бірлестіктегі қызметкерлердің жалпы саны 50 мың адамнан асады. Холдинг жыл сайын концентратта 270 мың тонна мыс, 360 мың тонна катодты және дөрекі мыс, 280 тонна күміс өндіреді, көлемі 7 мың миллион кв.сағ астам электр энергиясын өндіреді. Топтың тек катодты мыс жеткізуден түскен табысы 2020 жылы 583 млн. теңгені құрады.
«Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» қосылуы өндірістік базаға инвестициялармен қатар жүрді. Филиалда инновациялық технологияларды белсенді енгізу жүзеге асырылды, жабдықтар жаңартылды, өнімнің жаңа түрлерін шығару игерілді.
Бүгінде «Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» 48 га аумақты алып жатыр және 14 цехты қамтиды. Зауыт өнімі 7 мыңнан астам атаумен ұсынылған. Металлургиялық зауыт өндіретін тауарлардың ассортиментіне өздігінен жүретін және жүк көтергіш техника, Құрылыс және шахта жабдықтары, тау-кен қазбаларына арналған бекіткіштер, кен металдарын тасымалдауға арналған механизмдер, теміржол құрамдарының элементтері, құрылыс конструкциялары кіреді. Металл прокат бұйымдарының тұтынушылары Қазақстанның және басқа елдердің тау-кен металлургиялық компаниялары болып табылады. КЛМЗ штаты 800 қызметкерден тұрады, олардың басым саны өндірістік персоналға жатады.
«Энергоуголь» ӨУ «АрселорМиттал Теміртау» кәсіпорынның тарихына тоқталсақ, Қарағанды құю және машина жасау зауытының негізгі қызметі тау-кен жабдықтарын жасау және жөндеу болып табылады
1932 жылы Қарағандының жұмысшы поселкесінде Пархоменко атындағы зауытқа жақын жерде механикалық шеберханалар құрылды, олар тракторларды, автомобильдерді және ат көліктерін жөндеумен айналысады.
1934 жылы ақпанда Қарағанды кеншілер поселкесі 112 мың тұрғыны бар қала мәртебесін алды. Жаңа қаланың құрылысы басталды.
1941 жылы 21 наурызда №52 бұйрығымен «Қарағандышахтострой» мемлекеттік тресі «Жөндеу-прокат базасы – РПБ» дербес балансы және банктік есепшоты бар шаруашылық-шаруашылық бөлімше ретінде ұйымдастырды. Бұл күнді «зауыттың құрылған күні» деп санаған жөн.
1941 жылы қазіргі уақытта жұмыс істеп тұрған зауыт аумағында құрылыс цехы, жылқы ауласы, құю цехының құрылысы басталды. Алғашқы шойын құймасы 1942 жылы алынған.
1943 жылы РПБ базасында келесі цехтар мен учаскелерден тұратын механикалық жөндеу зауыты (РМЗ) құрылды, оның құрамына механикалық жөндеу, темір ұстасы, термиялық, аспаптық, электр цехтары, құю, көлік, қазандық, асхана, дүкен, кеңсе ғимараттары енді.
1943 жылы металл конструкциялар цехының құрылысы аяқталды, кейбір қосалқы цехтар мен учаскелер қайта қалпына келтірілді. Осымен механикалық жөндеу зауытының бірінші кезегінің құрылысы аяқталады.
Жұмысшылардың жалпы саны 1949 жылдың аяғында 500-ге жуық адамды құрады.
1950 жылдан 1955 жылға дейін зауыт құрылыс жабдықтарын жөндеумен (экскаваторлар, бетон араластырғыштар, құрылыс және автомобиль крандары, компрессорлар) айналысты, шахталық электровоздарды, сорғылар мен стационарлық компрессорларды жөндеумен, шахталық көтергіш қондырғыларды жасаумен және жөндеумен Қарағанды қаласында салынып жатқан шахталар үшін тау-кен жабдықтарын - тиеу құрылғыларын, бункерлерді, эстакадаларды, бас рамаларды, желдету жүйелерін шығаруды игереді, құрылыс машиналары мен тау-кен жабдықтарының қосалқы бөлшектерін жасайды.
1956 жылы «Совнархоз» ұйымдастырылғаннан кейін Қазақ КСР Министрлер Кеңесінің бұйрығымен No2 кен-жөндеу зауыты Қарағандыдағы №2 машина жасау зауыты болып аталды.
Зауытта техникалық бөлімнің жанынан конструкторлық-технологиялық бюро құрылуда, оның міндеті цехтарды жаңа жоғары өнімді құрал-жабдықтармен жабдықтау, тау-кен жабдықтары мен мұнара крандарын жасауда заманауи технологиялық процестерді, механикаландыру мен құрал-саймандарды енгізу болды. Зауыттың облыс пен республикадағы өнеркәсіптік нысандарды дамытуда маңызы зор.
1964 жылы зауыт КСРО-да алғаш рет теміржол вагондарын қайта реттеуге арналған АМТ-25 автоматтандырылған маневрлік итергіштерді шығаруды ұйымдастырды. Сол жылы кеніштер мен өңдеу зауыттарында басқа да тау-кен жабдықтарын өндіруге арналған құжаттаманы конструкторлық және технологиялық дайындау жүргізіледі.
1965 жылы зауыт ауыр энергетика және көлік машиналарын жасау министрлігіне берілді. Сол жылы шахталық вагондарға арналған БОК-2М бүйірлік самосвалдар мен сауда үйлеріне арналған шынжырлы итергіштер мен ауыл шаруашылығы машиналарына арналған трактор муфталарын шығару игерілді, соғу учаскесі қайта құрылды, сұйық отынға арналған жылыту пештері енгізілді.
2. Арнайы бөлім

2.1 Гидромашиналардың жалпы жіктелуі

Гидравликалық машина (гидромашина) механикалық энергияны қозғалатын сұйықтықтың энергиясына немесе керісінше түрлендіруге арналған машина деп аталады. Энергияны түрлендіру түріне байланысты гидравликалық машиналар сорғылар мен гидравликалық қозғалтқыштарға бөлінеді. 

Сорғы-механикалық энергияны қозғалатын сұйықтықтың энергиясына айналдыру арқылы жұмыс сұйықтығының ағынын жасауға арналған гидромашина. Гидравликалық қозғалтқыштар жұмыс сұйықтығы ағынының энергиясын гидравликалық машинаның Шығыс буынының механикалық энергиясына айналдыруға қызмет етеді.
Жұмыс принципі бойынша гидравликалық машиналар екі класқа бөлінеді: динамикалық және көлемді. Динамикалық гидромашиналардағы энергияның түрленуі сұйықтықтың қозғалыс мөлшері өзгерген кезде пайда болады. Көлемді гидромашиналарда энергия бір-бірінен герметикалық түрде бөлінген жұмыс камералары көлемінің мерзімді өзгеруі нәтижесінде түрленеді.
Динамикалық сорғы ондағы сұйықтық оған қуат әсерінен сорғының кірісі мен шығысымен үнемі байланысатын камерада қозғалатындай етіп жасалған.
Көлемді сорғыларда сұйықтық сорғының кірісі мен шығысымен кезектесіп байланысатын оның камерасы көлемінің мезгіл-мезгіл өзгеруіне байланысты қозғалады.
Өздігінен соратын сорғылар көлемі ұлғаятын камераларда вакуум жасайды, нәтижесінде жұмыс сұйықтығы резервуардан сорылады және сонымен бірге көлемі азаятын камералардан сұйықтықты шығарады; өздігінен сорбайтын сорғылар тек соңғы функцияны орындайды.
Көлемді гидромашиналар негізінен қайтымды болуы мүмкін, яғни сорғы ретінде де, гидравликалық қозғалтқыш ретінде де жұмыс істейді. Алайда, нақты гидромашиналардың қайтымдылығы олардың дизайн ерекшеліктерімен байланысты.
Көлемді Гидравликалық қозғалтқыштар Шығыс буынының қозғалыс сипатына қарай Гидравликалық қозғалтқыштарға (айналмалы қозғалыстың гидравликалық қозғалтқыштары), гидравликалық цилиндрлерге (айналмалы қозғалыстың гидравликалық қозғалтқыштары) және айналмалы гидравликалық қозғалтқыштарға (айналмалы қозғалыстың гидравликалық қозғалтқыштары) бөлінеді.



2.2 Осьтік-поршенді гидромашиналардың жіктелуі.


Ротордың айналу осі поршеньдердің осьтеріне параллель немесе олармен 45°-тан аспайтын бұрышты құрайтын роторлы-поршенді гидроагрегат әдетте осьтік-поршенді гидромашина деп аталады.
Конструктивті нұсқалардың саны бойынша осьтік-поршенді гидромашиналар гидрома шиналарының басқа түрлерінен бірнеше есе көп.
Әрекет принципі бойынша осьтік-поршенді гидромашиналар қайтымды түріне жатады, яғни олар сұйықтық ағынын жасауға немесе оны пайдалануға байланысты сорғылар және гидро-моторлар ретінде пайдаланылуы мүмкін.
Гидромашиналар сорғы режимінде жұмыс істеген кезде жетек білігінің механикалық айналу энергиясын жұмыс сұйықтығы ағынының гидравликалық энергиясына айналдырады, ал беру айналу жылдамдығы мен жұмыс көлеміне пропорционалды.
Гидромотор режимінде жұмыс істеген кезде гидромашиналар жұмыс сұйықтығы ағынының гидравликалық энергиясын шығыс білігінің механикалық энергиясына айналдырады, ал айналу жиілігі ағынға тура пропорционал және жұмыс көлеміне кері пропорционал, біліктегі айналу моменті кіріс және шығыс саңылаулары мен жұмыс көлемі арасындағы қысым айырмашылығына пропорционал.
Осьтік-поршенді гидромашиналар шағын радиалды жалпы өлшемдері бар жұмыс органдары бар, сондықтан инерция моменті аз болған кезде олар айналу жиілігі мен кері жылдамдықты тез өзгерте алады.
Бұл арнайы қасиеттер оларды жылжымалы кешендерге (ауылшаруашылық, жол, құрылыс, көлік машиналары) және жоғары дәлдіктегі гидравликалық жетектерге қызмет көрсететін гидравликалық берілістерге арналған реттелетін және реттелмейтін сорғылар мен гидравликалық қозғалтқыштар ретінде кеңінен қолдануға әкелді.
Осьтік-поршенді гидромашиналар біліктің айналмалы қозғалысы (сорғылар үшін) поршеньдердің (есыстырғыштардың) кері қозғалысына айналатын кеңістіктік кинематикасы бар айналмалы-поршенді гидромашиналарға жатады.
Суретте.1.1 және көлбеу цилиндр блогы бар осьтік поршенді сорғының схемасы көрсетілген. Сорғы 1 қозғалмайтын тарату дискісінен тұрады ,оның сорғыш В және қысым Н гидролинияларымен байланысқан екі орақ тәрізді арнасы бар. 2 айналмалы цилиндр блогының ішінде цилиндрлер мен қозғалатын поршеньдердің беттерінен пайда болған 3 жұмыс камералары орналасқан 4.Поршеньдер 5-байланыстырушы шыбықтармен 6-тіреу фланецімен біріктірілген, ол 7-жетек білігімен бірге айналады.
7 білік пен 2 цилиндр блогы өз осьтерінің айналасында бірге айналғанда, 4 поршеньдері блокпен бірге айнала отырып, цилиндрлерге қатысты кері қозғалыс жасайды. Біліктің бір айналымында сорғының әрбір поршені бір екі рет қозғалады.