ОЙЫН ЭЛЕМЕНТТЕРІН  ПАЙДАЛАНУ  АРҚЫЛЫ

213
212
КӘСІПТІК ШЕБЕРЛІКТІ АРТТЫРУ
ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА
Сабақта ойынды өткізуде оны жалпы, топтық, жекелей немесе жеке-
ше деген түрлерге бөледі.
Орыс  мектептерінде  қазақ  тілі  сабағын  оқытуда  көздейтін  мақсат 
оқушыларға  жалаң  сөз  жаттау  емес,  әрбір  сабақта  үйренген  сөздерді 
ауызекі сөйлеуде, сөйлем құрамын дұрыс қолдана білуге үйрету. Тіл үйрету 
барысында  әрбір  сабақта  ойын  түрлерін  және  өзара  сөйлесу  үлгілерін 
қолданған  дұрыс.  Сабақ  барысында  ойын  элементтерін  дидактикалық 
материал  ретінде  пайдаланудың  пайдасы  бар.  Ойын  арқылы  баланың 
бойына адамгершілік қасиеттерін, өмірге құштарлығын қалыптастыруға 
болады. Нашар оқитын оқушының өздері де ойын элементтері араласқан 
сабаққа зор ынтасымен, жігерімен араласатыны анық нәрсе. 
Енді  орыс  мектептерінде  фонетика,  лексика,  синтаксис  тараула-
рын қайталауға, сөздік қорды дамытуға арналған түрлі ойын түрлеріне 
тоқталып өтейік.
9 сыныптарда МАБ-қа дайындық кезінде қазақ тілі грамматикасын 
қайталауда,  оқушылырды  жалықтырып  алмау  үшін,  білімді  пысықтау 
үшін түрлі ойын элементтерін қолдануға болады. 
“Пирамида” ойыны
Балаларды сөздерде неше буындар бар екенін анықтауға жаттықтыру, 
түрлерін ажыратуды үйрету.
Оқушылар сабақта пирамида тұрғызады. 1 буынды сөзден 5-6 буын-
ды сөздерге дейін жазып, әр буынды талдауға, буын түрлерін ажырата 
білуге, жылдам және дұрыс талдауын қадағалайды.
 
 Ал   - 1 буын, тұйық буын
       Алма    - 2 буын, тұйық, ашық буын
    
     Алмалар     - 3 буын, тұйық, ашық, бітеу буын  
  Алмаларды       - 4 буын, тұйық, ашық, бітеу, ашық буын  
       Алмалардағы         - 5 буын, тұйық, ашық, бітеу, ашық, ашық буын
 
Ойынның атқаратын қызметтері:
  1. Көңіл көтеру, 
жандандыру, 
қызығушылығын 
арттыру.   
2. Сөйлесу тілін 
ұстарту. 
3. Өмірдегі түрлі 
жағдайларды 
жеңу жолдарын 
көрсету. 
4. Ойында өзін-өзі 
тануға көмектесу. 
5. Адамдарды 
қарым-қатынас 
нормаларына 
бейімдеу. 
 
КӘСІПТІК ШЕБЕРЛІКТІ АРТТЫРУ
ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА
 
 Гүл   - 1 буын, бітеу буын
      Гүлдер   - 2 буын, бітеу, бітеу буын
    
    Гүлдерге      - 3 буын, бітеу, бітеу, ашық буын  
   Гүлдеріміз        - 4 буын, бітеу, ашық, ашық, бітеу буын  
 Гүлдеріміздің        - 5 буын, бітеу, ашық, ашық, бітеу, бітеу буын
“Жаңа сөз ойлап тап” ойыны
Әр топқа 4-5 буынды сөз беріледі. Сол сөздегі әріптер арқылы жаңа 
сөздер тауып, аудармасын айту.
Мысалы: 
“Бәйшешек” сөзі: шеше – мать, шеш – разгадай, кеше – вчера, кеш – 
поздно, шәй – чай, ек – посади, әке – папа, шеке – лоб, әк – известь, шек 
– кури, бикеш – дама, би – танец, еш – никак.
 “Жұлдыздар” сөзі: жұлдыз – звезда, ұл – сын, ар -  честь, жұл – 
сорви, арыз – заявление, жыл – год, зал – зал, жар – невеста, жаз – лето, 
ал – бери, ұлдар – мальчики.
“Кемпірқосақ” сөзі: кемпір – старушка, кем – мало, ем – лечение, 
қос – прибавь, ақ – белый, қас – бровь, кір – грязно, сақ – осторожность, 
рас – правда, қар – снег, ар – честь, екі – два, қор – фонд, кес – режь.         
Бұл ойында белгілі бір уақыт аралығында тез және баламасын дұрыс 
айтуына қарай бағалайды.
“Ырғақты сөздер” ойыны
Бұл ойында әрбір топқа орыс тілінде жазылған сөздер беріледі. Сы-
ныпты төрт топқа  бөлуге болады. Тек орыс тіліндегі баламасы беріледі, 
оны оқушылар жылдам аудармасын тауып, ырғақпен келістіре оқулары 
шарт.

215
214
КӘСІПТІК ШЕБЕРЛІКТІ АРТТЫРУ
ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА
       1        общество           қоғам                                        ручка                  қалам 
               ему                     оған                                               человек 
адам 
       
                 
               овес                    сұлы                                              дедушка              ата 
     2  
               тепло                 жылы 
ткань 
 мата 
 
               три                     үш 
ученый 
ғалым 
      3          
               сила                   күш 
толстый 
қалың 
  
               душа                   жан 
комната 
бөлме 
     4 
               число                  сан   
древний 
көне 
 
 
               широкий            кең 
 осень                   күз 
     5          
               равно                  тең                                                сон                       түс   
       
               письмо               хат  
 сани                     шана  
     6  
               ложись               жат                                                новый 
жаңа 
 
               страна                ел 
 блюдо 
тамақ 
     7 
               ветер                  жел                                                урок 
сабақ 
 
               культура           мәдениет 
 соль 
 тұз 
     8        литература       әдебиет    
 
 
   лед   
          мұз 
    
    
 
  
  
    
  
  
  
    
    
 
  
  
    
  
  
  
    
    
 
  
  
    
  
  
  
    
    
 
  
  
    
  
  
  
Мысалы: 
 
 
I топ    
 
 
 
II топ
“Сөз құндылығы’’ ойыны
Бұл  ойынды  жоғары  сынып  оқушыларына  ойнатқан  тиімді.  Себебі 
олардың  жанына  жақын  сөздерді  жаздырта  отырып,  әр  топтың  неге 
жақын, бейім екенін анықтауға болады. Мұнда әр оқушы өзінің жаны-
на жақын сөздерді жазады. Мысалы: анашым, айналайын, әке, махаббат, 
ақша,  отан,  денсаулық  т.б.  Әр  топтың  құрамындағы  балалардың  әрбір 
сөзі  тақтаға  жазылып,  көп  қайталанған  сөздерге  I,  II,  III  орын  беріліп, 
олардың  қазақ  тілінде  қанша  сөз  білетіндігін  және  неге  қызығатынын 
анықтауға болады. Әр топқа қай сөз “құнды” екенін анықтап аламыз.
 “Артық сөзді тап’’ ойыны
Бұл  ойынды  топтағы  әрбір  бала  белсенді  түрде  жұмыс  істеу  үшін 
ойналады, яғни әр қатарда төрт сөзден болады, артық сөзді табу арқылы 
өткен тақырыптарды қайталап, білімдерін пысықтайды.
I топ
1. Бастауыш, анықтауыш, толықтауыш, сызғыш.
2. Әйгілі, белгілі, атақты, үлгілі.
3. Теңіз, мұхит, өсімдік, өзен.
4. Басталды, болды, барды, ақылды.
5. Ол, мен, екі, біз.
6. Ақпан, қаңтар, көйлек, наурыз.
7. Бәйшешек, терек, шырша, қайың.
8. Қасқыр, торғай, бұлбұл, қарға.
9. Бәйге, қыз қуу, шахмат, алтыбақан. 
10. Әнұран, елтаңба, ту, жұлдыз.
11. Алакөл, Марқакөл, Талдықорған, Зайсан.
12. Жалаң, жайылма, атаулы, барыс септігі.
13. Көз, мұрын, дүкен, құлақ.
14. Терезе, кітап, қалам, сызғыш.
КӘСІПТІК ШЕБЕРЛІКТІ АРТТЫРУ
ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА
 
   1 оқушы 
   2 оқушы 
  3 оқушы 
айналайын 
жаным 
әке 
ана  
отбасы 
махаббат  
досым 
  
 
махаббатым 
қарындасым  
отбасым 
анатай  
алтыным  
денсаулық  
мектебім 
күнім  
анашым  
әже  
ата  
сүйіктім 
інім  
киім 
 
I топ                                        
ІI топ                                        
 
  1 оқушы 
  2 оқушы 
  3 оқушы 
сүйкімді  
аға  
әке 
денсаулық 
елім  
ақша 
махаббат 
анашым 
киім 
ата 
отбасы  
отан 
күнім  
әже 
отан  
Қазақстаным 
анам 
әкем  
отбасым 
мейірімді 
ақша 
 

217
216
КӘСІПТІК ШЕБЕРЛІКТІ АРТТЫРУ
ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА
II топ
1.  Толымды, толымсыз, жаңа, жақсыз
2.  Еден, қабырға, терезе, аяқ.
3.  Жақсы, әдемі, сұлу, келді.
4.  Қайың, қарағай, аялдама, терек.
5.  Жапырақ, жазғы, күзгі, көктемгі.
6.  Дәрігер, жиналыс, мұғалім, заңгер.
7.  Бор, дәрі, тақта, парта.
8.  Бұлақ, көл, теңіз, ағаш.
9.  Алтыбақан, тоғызқұмалақ, сабырлы, бәйге.
10.  Бес, жеті, он екі, сұлу.
11.  Анықтауыш, сан есім, пысықтауыш, баяндауыш.
12.  Көше, даңғыл, теледидар, ғимарат.
13.  Қасқыр, аю, түлкі, сиыр.
14.  Әдемі, көрді, жүрді, алды.
“Тірек сызбаны қорғау” ойыны
Мұнда  да  екі  топтан  бір-бір  оқушы  шығып,  қоржыннан  бір 
грамматикалық тақырып жазылған сұрақ алады, оны орындарына оты-
рып, тез арада плакатқа сызбаны түсіріп, оны біреуі қорғауы шарт.
Мысалы, онда мынадай сұрақтар болуы мүмкін.
1. Сөйлем мүшелері.
2. Қазақ тілінің жалғаулары.
3. Септік жалғаулары.
4. Қазақ алфавиті.
5. Салалас құрмалас сөйлем.  
“Білім биржасы” ойыны
Тақтаға конверттер ілінген панно бекітіледі, оларда әртүрлі деңгейдегі 
тапсырмалар  (“5”-ке, “4”-ке, “3”-ке) бар. Әрбір оқушы конверттерден өз 
мүмкіндіктері  мен  қабілетіне  қарай  тапсырма  алып,  дайындалып,  жау-
ап  береді.  Жауаптары  “акциялармен”  бағаланады.  “Акционер”  оқушы 
жауабының толықтығына қарай әртүрлі түстегі “акциялар” алады: толық 
емес жауап – сары түсті “акция”; дұрыс, бірақ кеңінен ашылмаған жау-
ап – көк түсті “акция”; дұрыс негізделген жауап – жасыл түсті “акция”. 
Әр “акцияның” бастапқы құны бар, оны “банк” бекітеді. Балалардың ең 
жоғары мөлшері түстердің санымен анықталады (мысалы, егер оқушыда 
екі  түсті  “акция”  болса,  онда  “түсімге”  тек  екі  балл  қатысады,  егер 
төтр түсті болса, онда жоғары балл – төрт). Мұғалім – “банкир” әрбір 
оқушының  “түсімін”  есептейді.  Егер  сары  “акциялар”  көп  болса,  бұл 
“акциялардың құны” төмендейді, ал егер жасыл және көктер аз болса – 
онда олардың “құны” артады. Мысалы, егер көктер – 10, ал жасылдар 
–  5-еу  болса,  онда  жасыл  “акциялар”  көктерден  қымбат.  Осы  негізде 
мұғалім – “банкир” баға қояды. 
Қазақ тілін үйрететін ұстаз үшін басты мақсат - өзге ұлттың баласын 
мемлекеттік тілде сөйлету. Қазақ сөзінің құдіреттілігін, сырын сезіндіру, 
тіл  үйренуге  ынталандыру.  Шәкірт  талабын  шыңдау  жауапкершілік 
жүктейтіні рас.
Сабақта  қолданылатын  ойын  түрлері  оқушылардың  ойын,  қиялын 
дамытып,  сөздік  қорын  молайтып,  өз  бетімен  ізденуге,  сабаққа 
қызығушылығын,  белсенділігін  арттыруға,  тапқырлыққа,  алғырлыққа, 
жылдамдыққа баулиды.
Пайдаланылған әдебиеттер:
1. Ж.Д. Адамбаев, С.Н. Нуркеева “Қазақ тілі. Дидактические мате-
риалы”, 2001ж. 
2. М. Жанпейісова “Модульдік оқыту технологиясы оқушыны дамы-
ту құралы ретінде”
3.  Г.К.  Селевко  “Современные  образовательные  технологии”,  Мо-
сква, 1998 г.
4.  М.  Балақаев  “Тіл  мәдениеті  және  қазақ  тілін  оқыту”,  Алматы, 
1989ж.
5. К. Шадыкенова “Контрольно-тренировочные упражнения на уро-
ках казахского языка”, Алматы, 1997ж.
6. Ә. Көпіш, Р. Рахымбек “Қазақтың той ойындары”, Алматы, 2001ж.
7. К. Сариева “Әдіскер - методист” журнал, 2002ж.
8. К. Сариева “Қазақ тілі және елтану” журнал, 1997ж.
КӘСІПТІК ШЕБЕРЛІКТІ АРТТЫРУ
ПОВЫШЕНИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО МАСТЕРСТВА

219
218
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
ТЕОРЕТИЧЕСКОЕ ОБОСНОВАНИЕ МОНИТОРИНГА  
ШКОЛЬНЫХ УЧЕБНИКОВ 
Сариева K.Н. 
Доктор педагогических наук, профессор
Танирбергенова Д.Т. 
Кандидат педагогических наук, доцент 
В 90-ые годы XX века в связи с обретением Республики Казахстан 
независимости и суверенитета была принята Государственная программа 
по разработке отечественных стандартов, программ, учебников и УМК. 
Реализация  данного  проекта  была  возложена  на  Казахский  институт  
проблем  образования  им.Ы.Алтынсарина.  Проект был обоснован как 
«Этапы  обновления  методической  системы  обучения  общеобразо-
вательной школы (1995-2005)» и начал реализовываться под руковод-
 
1990 
[Концепция общеобразовательной школы]   
1992 
[Концепция содержания образования] 
типовые 
1994-95 
[Базисный учебный план] 
учебные планы 
 
[Концепция содержания образования 
учебных предметов] [Базовое содержание 
образования учебных предметов] 
Госстандарты 
1995-2000 
[Система уровней результатов обучения]   
Дидактические 
требования   к 
УМК 
[Программы учебных предметов] 
[Структура учебно-методического 
комплекса] 
[Авторские коллективы по разработке 
УМК (по предметам)] 
 
Положение об 
экспертизе 
Рукописи УМК по предметам 
 
Требования к 
организациии 
проведению пед. 
эксперимента 
Экспериментальная проверка УМК 
(Частичная или полная) 
Система  проверо-
чных заданий 
1997-2000 
[Пробные учебники и УМК по предметам]   
2000-2002 
[Обобщение результатов] (Мониторинг 
УМК) 
Центр (лаборатория) 
мониторинга УМК 
 
Коррекция и совершенствование УМК 
Авторы 
 
Заключение УМС 
КАО им. 
Ы.Алтынсарина 
2003-2005 
Внедрение УМК в массовые школы 
Министерство науки 
и образования 
 
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
ством директора института, доктора химических наук, профессора Н.Н. 
Нурахметова по следующей схеме:
По объективным причинам реализация данной стратегии была пре-
рвана на этапе экспериментальной проверки рукописей УМК в 2000 году, 
возобновилась в 2002-м году.
В 1997-1999 годы были разработаны и изданы учебники для началь-
ной школы; 1999-2000 годы для 5-9 классов; 2001-2002 году - учебники 
для  10-11  классов.  Учеными  Казахской  академии  им.  Ы.Алтынсарина 
созданы стандарты образования и совершенствуется методическая 
система по предметам.
Для реформирования системы образования необходимо делать сво-
евременные выводы. В связи с этим возникает проблема исследования 
научно-теоретических основ мониторинга качества пробных учебни-
ков, т.к. это направление является приоритетным в педагогической науке 
Республики Казахстан. Разработка этой проблемы в республике поможет 
снять противоречие, возникшее между внедрением пробных учебников и 
не иссле-дованноетью данного вопроса в теоретическом и практическом 
направлении.
ДЛЯ решения данной проблемы -президент КАО им. Ы.Алтынсарина, 
доктор педагогических наук Кусаинов А.К. в 2001 году 16 ноября создал 
Центр мониторинга УМК (ЦМУМК).
Цель деятельности Центра - разработка модели мониторинга ка-
чества новых учебников и ее реализация участниками мониторинга в 
процессе теоретической и практической экспертизы.
Научная новизна данной идеи заключается в том, что качественный 
мониторинг  пробных  учебников  поможет  улучшить  их  структуру, 
содержание, существенно повлияет на совершенствование учебного 
процесса.
Задачи исследовательской работы Центра:
1. Определить компоненты мониторинга и раскрыть их связь с его 
участниками.
2. Организовать экспериментальную и аналитическую работу в про-
цессе апробации новых учебников.
3. Провести объективную экспертную оценку и принять соответству-
ющее решение по их результатам.
Таким образом:
- первая - теоретическая задача исследования должна раскрыть сущ-
ность  изучаемого  явления,  структуру,  компоненты  и  наиболее  суще-
ственные связи его с другими;
- вторая - организационная задача -создание Центра или лаборато-
рии, обеспечивающего развитие и становление мониторинга, совершен-
ствование научных и методических подходов;

221
220
БІЛІМ БЕРУДІҢ МӘСЕЛЕЛЕРІ, ОЛАРДЫ ШЕШУ ЖОЛДАРЫ
ПРОБЛЕМЫ ОБРАЗОВАНИЯ, ПУТИ ИХ РЕШЕНИЯ
- третья - разработка методов и форм педагогического руководства 
мониторингом.
Для проверки научной гипотезы и разработки научно-методических 
рекомендаций необходимы следующие способы решения поставленных 
задач:
1. Разработка методики апробации, направленной на личность уче-
ника.
2. Разработка и проведение констатирующего, формирующего и кон-
трольных экспериментов учителями-исследователями.
3. Разработка содержания авторского анализа учебников.
4. Разработка видов и способов экспертной оценки.
Практическая  значимость  исследовательской  работы  ЦМУМК  за-
ключается  в  разработке  и  внедрении  конкретных  научно-методических 
рекомендаций, создание методических пособий, их пропа-ганда,  способ-
ствующая  совершен-ствованию учебников нового поколения.
Для  уточнения  всего  объема  исследования  Центром  мониторинга 
УМК  разработан  научно-исследовательский  и  организационный  план, 
который предполагал следующие этапы:
I. Подготовительный (2002-2003 г.)
- разработка научно-теоретических основ мониторинга УМК (мето-
дические рекомендации);
-  мониторинг  работы  опорных  школ  (экспертная  группа  Центра  и 
Совет облИПК);
И. Опытно-экспериментальный (2003-2004 г.)
- разработка планов экспериментальной работы (авторы совместно 
с Институтами дошкольного, школьного, профессионального, высшего 
образования);
- апробация компонентов УМК;
- организация практической экспертизы и научно-методическое обе-
спечение экспериментальной работы учителей в
опорных  школах  (Центр,  предметные  лаборатории,  Институт 
школьного и дошкольного образования, ответственный облИПК);
- анализ результатов теоретической v практической экспертиз, пер-
вичная корректировка учебных программ, учебников и учебных пособий 
(Центр с авторами, зав. предметными лабораториями институтов).

жүктеу/скачать 2,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: