Б. А. Джаамбаева Философия Оқулық
Араб-мұсылман философиясындағы пантеизм және
жүктеу/скачать 1,78 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- перипатетттік мектептің құрылуында
- Әбу Юсуф Ибн Исхак әл-Кинди
- «Бес Жаратылыс
| 5.3. Араб-мұсылман философиясындағы пантеизм және
перипатетизм, энциклопедизм, универсализм: әл-Кинди, әл-Фараби, ибн- Сина, ибн-Рушд, Жүсіп баласағұн, Махмұт Қашқари Араб халифатының құрылуымен мәдени және ғылыми байланыстар, ғылыми зерттеулер тереңірек әрі нақты бағытта жүргізілді. ҮІІІ-ХІІ ғасырдағы шығыс мәдениеті мен философиясында перипатетттік мектептің құрылуында «Бірінші ұстаз Аристотельдің» ықпалы зор болған. Перипатетттік оқымыстылар халифатта «фалсафа» деген атқа ие болды (араб тілінен грек тіліне аударғанда «философия»). Мұсылмандық шығыс перипатизмнің ӛміршеңдігі сол ешқандай бұлжымай қатып қалған. Араб- мұсылман философтары (фалсафа) аристотелизм ойларынан неоплатонизм, аристотелизм, неоплатонизм, суфийстік мистикалық гносистің, зороастризмнің және буддалық кӛзқарастың негізінде ӛздерінің оқу бағытын негіздеді. Бұл оқу түрі ерте еуропалық схоластикамен бірге дамыды, бірақ ӛзіндік негіздемесімен ерекшеленеді. Ортағасырлық араб-мұсылман философиясының негізі – ол ешқашан «теологияға бағынышты болуға тырыспаған. Перипатетиктік мектептің негізін салушы Әбу Юсуф Ибн Исхак әл-Кинди (800-879 жж.) болды. Ол «араб философы» деген құрметті атқа ие болған ортағасырдағы шығыс антикалық ойшылдарының шығармаларын аударған, терең білімді ойшыл. Кинди Исламға қарсы шықпағанымен, «шектеулі адамдарды» сынаған. Оларды сенімділікті жақтамайтындар сенімнің жаулары санаған. Кинди мұсылмандық теологияға қарсы шыққан кейбір ойлары болды. Киндидің философиялық шығармаларының ең таңдаулылары: «Тұңғыш философия жайлы», «Философияны меңгеру үшін Аристотельдің жазған кітаптар саны жайлы трактат», «Бес мәнділік жайлы кітап». Ол Аристотельдің ойларын жалғастырушы ізбасары болды. Оқу-білім негізін дінге қарсы қойды. Нақты бағыттағы ғылымды арифметика мен геометиря, астрология, үйлесімділікті зерттеуші ретінде танылды. Философиялық шығармалары логика мен таным теориясына байланысты болды. Кинди танымның 3 негізгі сатысын кӛрсетті. 1) логика және математика; 2) жаратылыстану ғылымы; 3) метафизика. Киндидің Шығыс перипатетизмнің тарихында ақыл-ой туралы тұжырымы ерекше. Ақыл тек адамға тән, ол дәлелдеумен қатар жүреді. Философия «барлық сұраққа жауап береді». Аристотельден кейін Кинди ақыл-ой туралы нақты анықтама береді. Ол негізгі мынандай категориялар болды: материя, форма, қозғалыс, кеңістік және уақыт. «Бес Жаратылыс жүктеу/скачать 1,78 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|