П л а т о н . Том XIV. Законы... СПб. 1923, стр. 183

ма ға н , б а л а л а р ы о л а р д ы аға, ж е ңг е деп атағ ан. Ос ын а у
ж а қ с ы дәстүр ата мен бал а, ене мен келін а р а с ы н д а шы- 
н а й ы сый ла ст ы қ , т а т у л ы қ қ а т ы н а с т ы қ а м т а м а с ы з еткен. 
Б а л а ә ул ет ті ң дәнекері, т ұ т қа с ы болған.
Ақ ыл д ы, білімді қ а р и я л а р бір үйді ң емес, бүкіл ауыл- 
дың, ұл ыс тың , елді ң қ а м ы н ойла ғ ан.
Е л у — ердің жасы,
а л п ы с
— 
е л ағасы; Қ а з а қ б іл м е г е н ін қартынан с ү р а й д ы ;
П е р і б іл м е г е н д і кәр і б іл е д і
деп бекер ай т ыл ма ғ ан .
Ф е о д а л д ы қ қ а з а қ ау л ын д а, әулетінде ере кше өгейлі к 
көретін екі мүше болған. О л а р — жесі р мен жетім.
Ері өлген әйел күйеуінің а р т ы н да қ а л ғ а н аға-інісінің, 
не т уысының біріне тиюге, м а л- м ү лк і а ғ айы н ны ң бөлісі- 
не тиіс болатын. Ер ж е т к е н ұл б а л а с ы бар, ж а с ы ү л ға й ғ ан
ә йелдер ғ а н а бөлек үй болып от ы ра
алатын.
Басиесі, 
қ а м қ о р ы ж о қ же ті м б а л а , жесі р әйел д і ң мүддесін қ о ғ а м
осылай « қорғ а ғ ан».
Ж е с і р әйел күйеуінің руына н б ас қ а руға, тіпті төркі- 
ніне көшіп кетуге, не б а с қ а рудан қ а л а ғ а н ерге шығ уына 
еркі б олмағ ан .
Ә йел ер д е н кетсе де е л д е н кетпейді
дейтін 
м а қ а л соны көрсетеді. Е р е к ше ж а ғ д а й д а әйел ді ң басына 
р ү қ с а т берілсе, б а л а л а р ы н , үйін ж ә н е ма л- мүлкі н өлген 
күйеуінің а т а л а с а ғ а й ы н д а р ы алып қ а ла тын .
Әке-шешеден бірдей же ті м қ а л ғ а н б ал а егер 
ата сы 
мен әжесі болса, ж е т ім ді к көрмеген. Ал ағ а -же ң ге н і ң қо- 
л ын а қ а р а с а жә не о л а р ере кше ад ал , ме йі рб анды ж а н д а р
б олмаса , сол үйді ң о т ыншы- сушысына, а қ ыс ыз ма ла йы -
на ай н а л ғ ан .
Жетім б а л а к е к ш іл ; Ж е р г е түскен, жетімдікі
дейтін м а қ а л д а р п ан асыз ж е т ім де р д і ң сондай а я ны шт ы
халінен х аб а р береді.
Т уы сы б ірге түтпейді, түбі бірге кетпейді; А ға й ы н н ы ң
аза р ы б о лс а да б езер і б о л м а й д ы ; Қ а н д ы қ а л п а қ кисе де
қ и ы с п а й д ы туысқан
деп х а л ы қ туыс бірін-бірі ж а м а н ш ы -
л ы қ қ а қ и м а йд ы дегенді а ң ғ а р т а ды . А л ай да ағайын өлім- 
ге қ и м а ға н м е н өкпеге қияды.
Қ а з а қ қ а у ы м ы н д а әл еуметті к теңсі зді к ғ а с ы р л ар бойы 
•осы ағайындьж, а т ьше н б үркемеленіп келген-ді. 
Туысы
ж ақын туыс емес, қоны сы ж ақын туыс; А у ы л д а с ы ң жақ-
сы болса, ағайьін ы ң не к е р е к
дейтін м а қ а л д а р ояна бас- 
т а г а н о з ы қ сана-сезіміні ң елесі болатын.
Қ а з а қ а р а сы н д а қ ү д а - ж е к ж а т т ы ң , күйеу мен жиеннің 
а ла т ын о ры нд ар ы ерекше. 
К ү й е у жүз ж ылдық, 
құ д а
м ы ң ж ы лды қ
дейтін сөз соның айғағы. Мүн ың өзі қ а з а к
б о л а ш а қ үрпағын, ү рі м- б ұтағ ын б ай ла н ыс т ыр ғ ан сүйек- 
ж е к ж а т ы н а үлкен мән бергенін, бірін-бірі сыйлап өтке-
42

нін көрсетеді. 
Ж ы л а с у ғ а өз ж ақсы
, 
с ы й л а с у ғ а жат жақ-
сы
дейтін сөз де соны рас тай ды.
Ж и ен н ің қ ұ қ ы ғ ы үлкен. Н а ғ а ш ы с ы н а еркелеп, берсе 
қолынан, бермесе ж о л ын а н қ а л а ғ а н ма л- мү лк і н ал ып к е ­
те алады. Е же л г і әдет б ойы н ша « жи ен д і к » ұ р л ы қ қ а да,
б а р ы м т а ғ а д а ж а т п а й д ы . Он ы ң мәнісі 
а та дәулеті нен 
қыз үл с и яқ т ы енші бөліспейді, тек ж а с а у - ж а б д ы қ а л ад ы.
Д еме к, қыз үлесі үйінде, аға - і ні лері нде к а л а д ы . Ол үле- 
сін қ ыз «төркіндеп келіп» а л ад ы, сонда да « жиендігі » к а ­
л ады. С о н д ык т а н да қ а з а к әдетте «төркі ндеп келген» 
кыздың, « н ағ а ш ы л а п » келген жи ен н і ң ко л ын ма л- мүл кі - 
нен қ а к п а й д ы .
Әдетте, күйеу мен жиен к а й ы н д а р ы мен н а ғ а ш ы л а р ы -
на 
«қа рсы» тәрбиеленеді .

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: