Б. Адамбаев апық

б а й қа й д ы .
Ата
— 
б а л а ғ а сыншы; Атасын көріп, қ ы з ы ң
бер...; Ата к ө р ген оқ жонар
дейтін м а қ а л д а р соны көрсе- 
теді.
Әке үй ішінің басшыс ы, а й б ар ы болғанмен 
шешені ң 
орнын, қызме ті н 
а у ы ст ы р а а л ма йд ы .
А л ы п -а н а д а н ...;
А н а с ы н көріп, қ ы з ы н а л
деп х а л ы қ ана рөлін ж о ғ а р ы
б а ғ а л а й д ы .
Ә й е л
— 
түзде ат ойнатқан, үйде құрт қайнат-
қ а н ер д ің серігі, көмекиіісі. Жігіт жарымен жақсы; Е р
— 
егіз
дегенде сол ж ұ б а й ы м е н егіз.
М а л таппайтын е р ке к б о лм а й д ы ,
— 
қ ү р а р ы н айт, б а л а
таппайтын ә й е л б о лм а й д ы ,
— 
тұрарын айт
дейді халық.
М ү н д а әйелді ң б а л а өсіріп, тәрбиелеудег і роліне айрық- 
ша мән берілген. 
А н а н ы ң к ө ң іл і б а ла д а , б а л а н ы ң к ө ң і л і
д а л а д а ; Б а л а л ы м а р а л м аң ы р а й д ы , б а л а с ы з м а р а л зар-
л а й д ы ; Ж а қ с ы ү л і а п қ а н а н а н ы жаным десе б о л м а й ма,
алты ұ л тапқан а н а н ы х а н ы м десе б о л м а й ма
деп а н ан ың
сол ауыр да а р д а қ т ы үлесін б а ғ а л а й білгендікті 
аңғар-
тады.
«Әй» дер әже жоқ, «қой» дер қожа жоқ
деп бірде а н а ­
ны ата ме н к а т а р койіса, 
атасыз жетім
— 
жарты жетім,
а н а с ы з жетім
— 
бүтін жетім
деп кейде а т а да н да ас ыр а 
б а ғ а л а ғ а н .
Үй ішінің сәні, е р л і - з а й ы п т ыл а р д ы ң «дәнекері» — б а ­
ла.
Б а л а
— 
а д а м н ы ң б а у ы р еті; Б а л а л ы үй
— 
б азар, ба~
л а с ы з үй
— 
м а за р
деу — б а л а н ы б а к ы т с а на ға н ды к.
Ата
ө л і п б а л а қ а л са , мұратына жеткені, б а л а ө л іп ата қа л са ,
а р м а н д а кеткені; Артында қ ы зы б а р д ы ң көзі бар, ү лы
б а р д ы ң өзі бар
дейтін сөздер соны а ңғ ар т ад ы .
Қ а з а к
ауыз әдебиетінде, соның ішінде м а қ ал -м ә т е л де рі н д е еркек 
б а л а ғ а , ұ л ғ а үлкен үмі т арта ды. Ата - ан а мойнына бүр- 
ш а қ са лып тілегенде, ел қ а мы н ойлайтын есті, ер көңілді 
б а л а тілейді жә не б а л ан ы өмі рі мні ң ж а л ғ а с ы деп біледі. 
Г ү л өссе
— 
ж ердің көркі, қ ы з өссе
— 
е л д ің к ө р к і
деп кыз 
б а л а н ы ң да өмірдегі орнын кемітпейді.
Қыз б а л а ғ а а р н а л ғ а н көне м а қ а л д а р д а қ ыз д ы к а л а й
т әрб и ел еу д ен гөрі қ а й д а ү з а т у мәселесіне көбі рек көңіл 
бөлінген. 
Қ ы зд ы жеріне бер, жерін таппасаң еріне бер;
Қ ы зд ы таныс алады , таныс а л м а с а қоны с алады ; 
Теңін
тапсаң, тегін бер
деп келеді. Әйел қ а у ы м ы н а кемсіте қа- 
райтын діннің әсеріне к а р а м а с т а н қ а з а қ әйелге, 
қ ы з ғ а
үл кен кеңшілі к, еркінді к берген. Ма л ш а р у а шы л ы ғ ы м е н
шү ғ ы л д а н ғ а н елдің түрмыс- салты, ұ л ы н — коныс, кы- 
зын — өріс са на ға н х а л ы кт ы ң с а н а л ы л ы ғ ы себеп болған.
Х а лы қ д а н а л ы ғ ы н д а ағалы-інілі, апалы-сі ңлілі адам- 
д а р д ы ң а р а с ы н д а ғ ы қ а р ы м - қ а т ы н а с т а р д а ан ық т а л ға н .

Лғасы б а р д ы ң ж ағасы бар, інісі б а р д ы ң
тынысы бар;
Ү л ке н түрьіп к іш і с ө й л е ге н н е н без, аға тұрып іні с ө й л е
- 
геннен без; А ғ а ғ а қ а р а п іні өсер, а п а ға қ а р а п с і ң л і өсер
дейтін м а қ а л д а р үлкенді с ы й л а у ғ а мегзейді, а ғ а мен апа- 
ның хұқығ ын з а ң д а с т ы р ад ы . А л а й д а сы й - к ү рме т бір ж а к ­
ты б олмау керек, а ғ а інінің, апа сіңлінің ка ді р - к ас и ет і н
б а ғ а л а й білуге тиіс. 
К ой асы ғы дем еңіз, қ о л ы ң а ж ақса
сақа түт, жасы кіш і дем еңіз, а қ ы л ы асса
— 
аға тут
дей- 
тін м а қ а л д ы ң мәнісі сонда.
Үй ішіне келетін ж а ң а мүше — келін. Келін — « жа т»
жұ р тт а н келеді, өз руының са лт -с а н а с ын а л а келеді. Елі- 
нің ж а қ с ы әдет- ғұрпын әкелсе, нүр үстіне нүр, ж а м а н әде- 
тін әкелсе, р у д ың
к а л ы п т а с қ а н
т үрмы с - са л т ы н,
әдет- 
ғүрпын бүзуы да мүмкін. С о нд ық т а н к а р и я л а р үйленетін 
ж а ст ы ондай «хауіптен» күні бұрын с а қ т а н д ы р а бастай- 
ды. 
К ө р іп а л ғ а н көріктіден к ө р м е й а л ғ а н текті 
артық;
Е с ік к өрген ді а лм а, бесік к өрген ді 
а л
деп а қ ы л -к ең ес
айтады.
Ауыл ын д а с ып ай ыл ап « қ а л ы ң д ы қ »
а т а н ғ а н
қыз — 
күйеуінің а у л ы н а - к е л іс і м е н «келін», 
К е л і н н ің
аяғы нан ,
қойіиы н ы ң таяғьшан; Ж щ с ы к е л і н
— 
кел ін , жаман ке-
л ін
— 
к е л с а п
деп ж а ң а ж ү р т ж а с мүшесін ж а м а н д ы к т а н
са қтан д ырып , ж а қ с ы л ы қ қ а б а ғ д а р л а й д ы . Екі нші ж а ғ ы -
н а »
Ж а қ с ы н ы ң үйі түссе к ү й і түседі, ж ам анн ы қ уй і түссе
иі түседі; Катын а л с а ң отын ал, бір құшағын, артық ал,
деп жігітті қ а й р а й д ы ,
үйлі б олғ ан
соң 
оның 
қ а м ы н
ойлауды ескертеді.
Әрбір үйді ң бір қ а ді р л і мүшесі — а т а сы мен әжесі .
Ата-анақның қ а д ір ін б а л а л ы б о л ғ а н д а б ілерсің...; Атасыз
үй
— 
п а н а с ы з
дейтін м а қ а л д а р соны а ң ғ а р т а д ы . «Кімде- 
кімнің үйінде қ а р т а й ы п отыр ған әке-шешесі немесе ата сы 
мен әжесі секілді қ ы м б а т т ы «қон ағ ы» болса, 
ол 
үйіне 
к ү д ай ды ң одан а р т ы қ қүрметт і өкілі келеді деп о й л а м а -
сын, егер үйді ң иесі о л а р ғ а д у р ы с қ а р а п , қ а м қ о р л ы қ ж а -
саса, а т а - а н а л а р ы оның о т ба с ы н ың құ т ы болып т а бы ла -
д ы » 1 — дейді Гілатон.
Қ а з а қ е же л де н 
ат а -а н а н ы ,
қ а р и я л а р д ы
қа ді р л ей ,
сыйлай білген. Қ а р т т а р ғ а деген сол 
ы қ ы л а с — і лтипат,
қүрмет-сый м а қ а л - м ә т е л д е р д е л а й ы қ т ы орын ал ған . Көп- 
ті көрген қ а р и я л а р үйде о қытушын ын , тәр б и еші ні ң қыз- 
меттерін а т қ а рғ а н , неме ре-шөбере лері н ту ған б а л а с ы н а н
кем 
көрмеген. Әке-шешесі 
немесе а та -ә ж е с і т ұ р ғ а н д а
жас ж ұ б а й л а р б а л а менікі демеген, б а л а м деуге б а т а ал-

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: