Б. Адамбаев апық

Өткелсі з су б олмай ды.
Г а у с а р д ы ң суын ішті,
Қ а н а т ы бүтін с ү ң қа р жок ,
Хордың қызын к ұшт ы, — 
Түяғы бүтін т ү л п а р жоқ.
дейтін ж ү б а т у сөздер — ж а з ғ ы з б а л ас ы өліп, ж е р т ая ны п 
қ а л ғ а н қ а р т а т а - а н а ғ а әр түр л і үлг і де а т а м 
з а м а н на н
бері ке ле ж а т қ а н көңі л а йт у ды ң д әстүрл і түрі. Х а л ы қ
мүн д а 
қ а з а е ш к ім н ің қ а л а у л ы с ы н а қ а р а м а й д ы , ө л ім н е н
е ш кім қ а ш ы п қүтылмайдьі
дегенді а ң ғ а р т а д ы. Сонымен 
бірге өлім өмі рді ң заң ы, оған мойын үсын дейді; балан, 
бұл дүни ед е көрмеген қы з ы ғ ы н ол 
дүниеде көреді-міс 
деп ж ы л а ғ а н д ы ж ұ б а т у үші н дін а ң ы з д а р д ы да пайда- 
л ан ад ы.
Х а л ы қ ж а с а ғ а н д а н а л ы қ ой, т а п қ ы р л ы қ сөздерді бел- 
гілі билерді ң, беделді а д а м д а р д ы ң атынан т а р а т у — ауыз 
әдеб и еті нде ертеден келе ж а т қ а н дәстүр. Сонд ай шешен- 
ді к к ө ң і лді ң бірі — Ш о қ а й мен Д о с б о л д ы ң Ерд е н г е айт- 
ты дейтін сөзі. 
Б а л а с ы өлген 
Ерден 
б а т ыр ешкі мді
к а б ы л д а м а й қ а й ғ ы р ы п ж а т ы п қ а л а д ы . Соған көңіл айта 
келген Ш о қ а й би б ыл ай дейді:
— Ей, б ат ыр Ерден!
Б а с ы ң д ы көтер жерден.
Әкең С а н д ы б а й д а өлген,
Оны мына Ш о қ а й көрген 
Көкті бу көтереді,
Сонд а Ш о қ а й м е н бірге келген Д о сб о л шешен:
Өл ме се к а й д а кетті,
Б ү р ы н ғ ы н ы ң кәрісі.
Ж е р жүзі н ж ү т с а да
т о й ма йд ы 
Қ а р а ж е р д і ң тал ысы.
— дегенде, Ерден басын көтеріп, ж ы л а п көріскен дейді. 
Б ү л сөзде х а л ы қ т ы ң дүниеге, өмірге д и а л е к т и к а л ы қ ,
ре а ли с т ік к ө з к а р а с ы көрінеді. Сонсын, х а л ы қ
қ а з а ғ а са-
б ы р ңьіл, болған, іске болаттай б о л
дегенді 
а ң ғ а р т а д ы.
«Өмі р сүруге л а й ы қ т ы н ы ң бәрі — өлі мге де л ай ық »,
депті Ф. Энгельс. Б о т а с ы өлген түйе т үл ыбын іискеп те 
ииді. С о н д а й - а қ ж а қ с ы лебіз, ж а н а ш ы р л ы қ сөз ж а р а л ы
ж а н н ы ң көңілін ширатып, көзінің ж а сы н тияды. Б ү л — 
сөз өнерінің, соның ішінде ше шенді к сөздің с и кы рл ы кү- 
шіне д әл ел бола ал ад ы.
Ерд ен- ау !
Өткенге өкінбе, 
Кел ме с ке кейіме,
Өлім деген ү з а қ ж о л д ы ң
алысы,
Ж е р д і су көтереді, 
Ж ү й р і к т і ду көтереді, 
Ауырд ы нар көтереді, 
Өлі мді ер көтереді...
98

Қ а б ы р ғ а с ы н сөгіп к а з ы
алса,
Б а қ ы р м а й д ы деп еді. 
Н а ғ ы з туған асыл ер 
Қа с і р е т- қ а й ғы т а р т с а да, 
«Аһ!» — ұ р м а й д ы деп
еді, —
дейтін ше шенд і к сөздер ерді са бы р лы, ш ы д а м д ы болуға 
ш а қ ы р а д ы . Өмі рде өлім қа йғ ыс ы н та р тп а й т ы н ,
басына 
ауыр іс түспейтін пенде болмайды. Қ а з а - қ а й ғ ы ,
қиын- 
ш ы л ы к - т а р ш ы л ы қ ж а м а н а д а м д ы ж а сы т а д ы ,
ж а қ с ы н ы
шы н ық т ыр а ды , ши р а т а ды .
Б а с ы ң а іс түссе о й л а й берме,
б о й л а й бер
дейді.
Екі окты қ ү ла н көтереді, 
Бі р оқты бүла н көтереді. 
Ары с т анн ы ң белгісі — 
Ай н ал ып кетсе артына,
Ақ ы р м а й д ы деп еді.
Н а р түйенің белгісі —
Өлім асусыз тау, 
Оған не дау?
Кі мні ң ба у ы р ы сау? 
Бізге а я у л ы
Пұл сыз берді, 
Ал ушы ғ а да 
Қүнсыз алды,
қ а л а у л ы , —
деп өмі рдің заңын, өлі мнің қ а йы р ы м с ы з д ы ғ ы н өз үғымы- 
на л а й ы қ т а п түсіндіріп, 
ж а қ с ы лы қ қ а тасымайтын, жа-
м а н д ы щ а жасымайтын
төзімді, қ а й с а р болуғ а ш а қ ыр а -
ды.
С а й ып келгенде, ше шен д і к а р н ау
а д а м а р а с ы нд а ғ ы
к а р ы м - қ а т ы н а с т а р д ы бейнелейді. Х а л ы қ т ы ң әдет-ғүрпын, 
с а лт - сан ас ын білу, тіл байлығ ын, сөйлеу мәнерін үйрену 
үшін ше шенді к а рн ау сөздердін, мәні үлкен.

жүктеу/скачать 4,19 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: