Б. Адамбаев апық
жүктеу/скачать 4,19 Mb. Pdf көрінісі
|
| Қ о й ь щ бол-
маса, байлықта ойьің б о лм а сы н ; Ж а л ғ ы з д ы ң жоғы жоғал- са табылмайды, көптің оғы ж оғалса да табылады. Әрине, к а р а сөздегі ішкі ү й қ а с ты ә ле ң сөздегі а я қ қ ы ұйқас пе н с а лы с ты р у ғ а , ш а т ы с т ы р у ғ а б олмайды. Қ а р а сөзді м а қ а л - мәтелді ң ішкі ү й қ а с т а р ы ж о ғ а р ы д а келті рі лген мысал- д а р д а ғ ы д а й қойың — ойың, ж а ғ ы — оғы секілді үнемі то- л ы м ды ұй қа с та келе бермейді. Қ а р а сөзді м а қ а л д а р мен мәтелдер үнемі ішкі үйкас- ка, үндесті к-үйлестікке қ ұ р ы л м а й д ы, т а п қ ы р ойға, дәлел- ді л ог ик а ғ а, негізінде ы р ғ а қ қ а қ ү р ы л а д ы : Асы қпаған. а р б а м е н қ о я н г а жетеді; Ж а қ ы н таласса, жатқа жем б о лады . Мундай м а қ а л д а р қ а р а п а й ым д ы ғ ым е н , түсініктілігі- мен жә не ш ы н ды қ қ а ж а на с ы м д ы л ы ғ ы м е н ұтымды. Оның үстіне б үла р — бейнелі, а с т а р л ы сөйлемдер. Қ а з а қ ма қа л - м ә т е л д е р і ні ң көпшілігі әл ең сөзге құрыл - ған. Тіпті қ а р а сөз деп ж о ғ а р ы д а т а л д ан ғ а н м а қ а л д а р - 59 д ы ң ( м әтел д ерд і ң ) өздерін өлең т а р м а қ т а р ы ма деп қ а - л ас ы з , өйткені белгілі өлшемі бар ырғ ақт ы, көркем сөй- л емд ер д ен қ ұ р а лғ а н . Б і р а қ өлең болу үшін ең кемі екі т а р м а қ т ы болуы шарт. М а қ а л - м ә т е л ш у м а қ т а р ы ж о л са ны н а қ а р а й кос т а р - ма қты, ү ш т а р м а қ т ы , төрт т а р м а қ т ы ж ә не к ө п т а р м а қ т ы болып т өрт ке бөлінеді. Қөбі несе өлең сөзді м а қ а л д а р ( м ә т е л д е р) қос м а ғ ы н а л ы болып келеді, оған қ а р а ғ а н д а көп м а ғ ы н а л ы м а қ а л д а р сирек кездеседі. Қос м а ғ ы ң а л ы м а қ а л д а р (м ә т ел д е р) м а з мұ н ы н а қ а р а й ж а қ ы н ма ғы н а - лас, ал ы с м а ғы н а л а с , к а л ы с ма ғ ы на л а с , қ а р с ы м а ғ ы н а л а с ж ә н е ш а рт т ы м а ғ ы н а л а с деп бес т оп қа бөлінеді. 1. Бірі н-бі рі қ у а т т а п т ү р а т ы н ' б і р б ағ ыт т а с м а қ а л д ы ( мәтелді ) ша р т т ы т үрд е ж а қ ы н м а ғ ы н а л а с кос м а қ а л дей- міз. Ж а ң ы л м а с жақ б о лм а й д ы , сүрінб ес түяқ б о л м а й д ы ; К а р ғ а мақтанып с ү ң қ а р болм ас, есек мақтанып түлпар б о л м а с ; Ж сірлы б о л а р жігіт байталын атқа айырбастай- ды, ж а л ғы з б о л а р жігіт а ға й ы н ы н жатқа айырбастайды дейтін қос т а р м а қ т ы , қос м а ғ ы н а л ы м а қ а л д а р ө з а р а бі- рін-бірі ай к ы н д а п, т о л ы қт ы р ып тұр. А л ай да екі м а ғы н а л ы кос м а қ а л (мәтел) үнемі екі т а р м а қ т а н қ ү р а л м а й д ы , кур- дел! екі м а к а л д ы ң төрт т а р м а қ т а н қ ү р а л а т ы н д а р ы да көп. Т ауда туған қ ү л ы н н ь ің Е к і көзі таста болар. Аіиарш ы лы қт а туған б а л а н ы ң Е к і к ө зі аста б олар. 2. Бі рі мен бірінің л о г и к а л ы к б ай ла ны с ы жок, мағы- н а л а р ы кереғ ар, тіпті қ а р а м а - қ а р с ы келетін, әдетте ұ й қа с үшін к а т а р т үратын кос м а қ а л д ы ал ыс м а ғ ы н а л а с ма- к а л д а р дейміз. Ат ж үйрігін түлкі сүймес, а у р у адам к ү л - кі сүймес; Еттің бәрі қазьі емес, иттің б әрі тазы емес; Е с е к тұсаусыз б олм ас, ер д ү ш п а н с ы з болмас. Мұ нд а й м а қ а л д а р д ы қ о с ақ т а п біріктіріп т ұрғ ан түл- кі-күлкі, к а з ы- та з ы, т ұс а ус ы з - д үшп а н с ы з деген ұ й қ а с та р , т ұ л ғ а л а с сөздер. Мағ ын ась і на зер с а л с а к ж ү й рі к ат пен ауру а д а м ны ң , ет пен иттің, есек пен ердің а р а л а р ы н д а е ш к а н д а й л о г и к а л ы қ б ай л а н ыс т а р жок, керісінше, бірі ж а ғ ы м д ы , екіншісі ж а ғ ы м с ы з ұ ғымда р, а р а л а р ы а л ш а қ затта р. М үн да й м а ғ ы н а л а р ы к е реғ ар кос м а к а л д а р көп емес, ж а ң а м а к а л д а р а р а с ын д а тіпті кездеспейді. 3. Д е р б е с мағынальі екі м а к а л к а т а р түрып бір ш у м а к қ ү ра йд ы. Б і рке лк і бу на кта, бір ү й ка с т а тұрып м а қ а л ғ а п о э т и к а л ы қ к өрк емд і к береді, ма ғ ы н а л ы к , л о г и к а л ы қ ж а - 60 ғынан бірін-бірі т о л ы қ т ы р а түседі. М ү н да й кос м а қ а л - д ар д ы қ а л ы с м а ғ ы н а л а с м а к а л (мәтел) деймі з: жүктеу/скачать 4,19 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|