Ветеринарлық  іиагынасына

топтасып  шаққан  жагдайда  жануар  интоксикацияға,  одан  соң 

симулиидотоксикозға ұшырайды.

С и м ули и дотоксикоз 

патогенезі 

—  жеткіліксіз 

зерттелген. 

Белсенді  гиалуронидаза  ферменті  шыбын  сілекейінде  орналасқаны

анықталған.

Сілекей  арқылы  бұл  фермент  ішке түсіп,  жасуша  аралық ұлпалар 

кеністігін және қан жасушалары  мен лимфалық түтіктерді толтыратын 

ферментті 

гидролиздейді 

және  гиалуронды 

қышқылды  бұзып, 

мембрана  түзетін  жасушаларга  қатысады.  Бұның  нәтижесінде  -  

мембрана  жасушаларының  біркелкілігі  бұзылады,  қан  және  ұлпа 

арасындагы  зат  алмасуы  бұзылып,  қан  құйылады.  Вазомоторлық, 

жүйке  жүйесінің  ауыспалы  жэне  трофикалық  қызметтері  бұзылып, 

жануардың оліміне әкеп согады.

Ауру  белгілері.  Симулиидотоксикоз  ұзақ,  өте  ұзақ  және  өмір 

бойы  қалыптасады.  Симулиидотоксикоздың  ұзақ  формасы  ІҚМ  5 

минутта  5-1 0  мың  шыбынның  қарқынды  шабуылында  байқалады. 

Уланудың  негізгі 

белгілері  жануардың  табынмен  жайылымга 

жіберген  кезде 

6 -8

  сагаттан  соң  көрінеді,  жэне  малдың  қоректенуінен 

бас  тартыуынан,  қатты  мазасыздануынан,  саливацияның  пайда 

болуынан,  көздерінен  және  мұрынынан  агуы,  табыннан  шыгуга 

талпынады. 

Дене  температурасы  1,5-2  °С  көтеріледі.  Пульс  және 

тыпыс  алуы жиілейді.  Қорылдауы жэне өкпенің ісінуі  байқалады.

Теріні  байқаган  кезде  көп  мөлшерлі  нүктелі  жэне  жолакты 

дақталмаган  жерлерінде 

қан 

құйлганы 

көрінеді. 

Жақ  аралық 

аймақтарында  жэне  кеуде  үсті  тұсында  ұлпалардың  ісінуі,  дәреттің 

жиі 

бұзылуы 

жэне 

дефикация, 

малдардың 

қатты 

түнілуі 

карастырылады.  Орталық  ж \ііке  жүйесінде  -   судірігі,  жарақаттар, 

сокырлықтың 

тез 

пайда 

болу 

белгілері 

пайда 

болады. 

Эритроциттердің  (3,7  млн/м  дейін),  гемоглобиндердің 

(8

  бірлікке 

дейін) күрт төмендеуі, ақуыздардың төменгі  жалпы  мөлшері  (32,9 г/л),

апьбуминдер  (19,4  %),  гамма-глобулиндер  (64,3  %)  лейкоциттердің 

кобеюі  (13  мың/м1).  Эозинофилдердің  көрінуі  (8,33-10,33  %), 

нейтрофилдердің  фагоцитарлық  белсенділігі  төмендеуі  (

7,3

  %). 

Т-  жоне  В-лимфоциттердің  өсу  популяция  тенденциясы  орын  алады 

және 

қан  сарысуындагы  сульфигидрильдіқ 

топтардың  төмендеуі 

(37,9  орнына  ммольға  дейін  9,7),  токсикоздың  тез  болуына  экеп 

согады.  Интоксикация тез дамиды,  1-2  күннен соң өледі.

Өте ұзақ және  қалыпты  жагдай  5  минутта  шыбындарды  300-ден  5 

мыңга дейін  карқынды  шабуылында  корінеді.  Бұл  жануарларды  үнемі 

мазасыідануымен,  шагылган  жерлерді  тістеуі,  бас  жэне  құйрыгымен 

оүлганлат>г 

кимылымен 

сипатталады. 

Ж ануарларың 

тэбетінің

26

болмауы  байқалады,  пульс  және  тыныс  алуы  жиілейді,  дене  кызуы 

үнемі 0,5-1  °С дейін көтеріледі.

Патолого-анатомиялық 

өзгерістер. 

Жатыи 

қалгаы 

жануарлардың  жүн  қабаты  түтіліп,  босансынып  қалады.  Тері 

жамылғысында  (бастың  бет  бөлігі,  қүлақтың  ішкі  жогаргы  бөлігі, 

қарыннын  төменгі  бөлігі  т.  б.)  ісіну  кезінде  көп  мөлшерде  нүктелі 

жэне  дақты  қан  құйылуы  қалыптасады.  Тері  асты  жасушасында  кең 

студенистік-гемморагиялық  инфильтраттар  сүр-сары  түске  боялады. 

Кеуде  жолақтарында  әжептәуір  сары  түсті  эксудаттар  табылады. 

Трахеялар  мен  бронхылар  асқынган,  нүктелі  қан  қүйылумен  бітелген 

және  көпірікпен  төгілетін,  көп  мөлшерлі  қара  дақтарды  ягни  шыбын 

өліктерін  көруге  болады.  Эпикард  пен  эндокардтарда  нүктелі  қан 

құйылады.  Қарынның және ішектің желімді жэне сілемейлі  қабаттары 

қан  құйылумен  бітелген.  Бауыр  көлемі  үлкейіп,  қан  қүйылады. 

Жұтқыншақ  жолдары  мен  өңеште  көиіршіктерге  толы  болады. 

Сілемейлі  қабаты  көп  бөлініп,  қанга  толады.  Бүйрек  және  ми  сыртқы 

қабаттары  қанмен  құйылган  сілемеймен  жагылган.  Несепагары  ашык- 

кызыл  түсті  сұйықтықпен  толган.  Лимфалық  түтіктердің  кәбі 

борсынып,  ісінген.

Днагнозды 

энтомологиялық, 

клиникалық 

жэне 

иатоло- 

анатомиялық зерттеулердің негізінде қойылады.

Дифференциалды 

диагноз. 

Ауру 

белгілері 

жэне 

патоморфологиляқ симулиидотоксикоздың  өзгерістері  геморрагиялык 

диатез  ауруының  пайда  болуымен  байланысты.  Симулиидотоксикоз 

кезінде  ІҚМ  пастереллез  аурынан  залалсыздандыру  қажет.  Белгілері 

ұқсас,  бірақ  пастереллез  ауруына  шалдыгып,  өлікті  зерттеген  кезде 

ісіну  мен  қан  кетуден  басқа  өкпенің  қабынуы  жэне  оның  жеке 

бөліктерінің  некротиздануы,  ал  теріде  өзгеріссіз,  шыбындардың  көп 

шагу сипатынан  көрінбейтіндігі анықталган.

Сібір  жарасымен  ауырган  оліктердің  сумулиидотоксикоздаи 

айырмашылыгы,  қанның  қара  түсінде  (қоюлыгында),  көпке  дейін 

сұйытылмайды,  сілемейлігі  аса  көп  болады  жэне  тым  кілегейлі 

консистенцияда, 

кара 

немесе 

қара-қызыл 

түсті 

болады. 

Паренхиматозды  агзалардан  сипатталган  таяқшалар  сібір  жарасы 

капсуласымен анықталган.

Симулиидотоксикоз  ауруы 

кеңінен  сипатталады,  аургандар 

ішінен  шыгындары 

10-20 

%

  қальштастырады. 

Ауру  жануарлар 

ішінен  сапасына  қарай  сиырлар  50  %  сүт  өнімін  томендетеді. 

Жылкылардың  онхоцероз  жэне  ІҚМ  анаплазмоз, 

маралдардың 

вердикмансиоз, 

туляремиялар, 

чумалар, 

сап, 

сібір 

жарасы 

ауруларының  қоздыргыштары,  таратушылар  меи  аралық  иелері

27

шыбындар болып табылады.

Бслгілеріне  карай  емдеу  шаралары:  жүрек  жабдықтары  жэне 

тыныс  алу  аналеггтикалары,  тамырга  глюкозаны  жіберу,  тыныштық. 

Симулиидотоксикозбен  ауырған  ІҚМ  емделуіне  жетістікке  жету 

жолы,  натрий  тиосульфатты 

0,02

  г/кг  салмақ  мөлшерінде 

5

 

%

  сұйык 

ретінде  тамырға  енгізу.  Екі  есе  кешенді  емделу  шарасы:  аскорбин 

кышкылынын  0,003  г/кг  мөлшерде  40 

%

  глюкоза  сұйықтығымен 

катынасында  және 

10

 

%

  кальций  хлорид  ерітіндісін  берген  кезде 

жоғары  көрсеткішті  ем алуға болады.

2.3  Қансоргыш  шіркейлер -  Сега*оро§опі(1ае

Ш іркейлер 

қансорғыш 

қос 

канатты 

құрт-құмырскалардың 

ортасындағы ең  кішкентайы. Олардың ұзындығы  1-2,5  мм. Шіркейлер 

тұкымдасының  (Сегаіоро§опіс1ае)  құрамына  20  туыс  пен  350  түр 

кіреді.  Қазакстанда  72  түр  мен  2  туыс  бар  -  Сиіісоісіез  и  Ьеріосопорз. 

Олар  Прикаспий,  Приаралья  жэне  Балқаштың  шөлінен 

Тянь-Шань 

жэне  Онтүстік  Алтайдын  альпілік  таулы  шабындықтарға  дейін 

таралған. 

Ш өл 

өзендерінің 

жайылмаларында, 

таулардың 

ангарларында  жэне 

көлдердің  жиектерінің  биотоптарында  олар 

бастаушы  гнус  компонентердің бола алады.

Морфология.  Ересек  жэндікте  басы  шар  тэрізді,  көздері  үлкен 

бүршік тәрізді  фасет,  щупиктер,  15-буынды  мұрттар  сезгіш  аппарат -  

сенсиллалармен,  қысқа  тұмсығы  бар.  Қанаттары  бір  бірінен  кейін 

орналаскан 

(0,

8

-

2,2

 

мм). 

Шіркейлердің 

Сиіісоісіез 

туысында 

канаттары  дақты, 

Ьеріосопорз  -   түссіз.  Аяқтары  ұзын,  жіңішке, 

табандары бес буынды,  қарапайым тырнақтармен  (

12

-сурет).

Ш іркейлердің  жұмыртқалары  өте  ұсақ  (278-460  мкм)  темекі 

тэрізді  форма,  ашық  -   немесе  қараңғы  -   қызыл  қоңыр  т\гсті. 

Дернэсілдері  құрт  тэрізді.  Денесі  сары  немесе  қызыл  қоңыр  түсті  бас 

капсуладан 

және  9  іш  цилиндрлік  сегменттерден  тұрады.  Соңғы, 

көтеншек  сегментінің,  артқы  жағында  бірнеше  қысқа  жіңішке 

шаштарды  бар.  Қуыршақ  қимылсыз  бас  кеудеден  және  карыннан 

тұрады,  сарылау  немесе  қызыл  қоңыр  түсті.  Тыныс  органдары 

санылаулаулы түтіктер түрінде болады. (13-сурет).

Биология.  Аталықтары  өсімдік  шырындарымен  қоректенді. 

Аналыктары  екі  түрлі  коректенеді:  өсімдіктердің  шырындармен  жэне 

жануарлар  канымен,  ол  жұмыртқалар  пісіп  жетілуі  үшін  қажетті. 

Копуляция  процесі  ауада  өтеді.  Піскен  жұмырткалар  қан  ішкеннен 

кейін  5-7  күндер  арасында  саланады,  және  олар  бір  бірден  немесе 

ептеген  топтармен  эртүрлі  майда  су  қоймаларда,  ірі  жағажайларда, 

дымкыл  топырақта,  орман  төсеніштерінде,  шіритін  органикалық

28

субстраттарда  салынады.  Аналығы  200  жұмьіртқаға  дейін  салады. 

Дернәсілдің  даму  ұзақтығы  3-14  күн.  Дернәсіл  дамудын  4  кезеңін  2 

ден  10  жұмаға  дейін  өтеді.  Қуыршақтан  жәндіктен  ұшып  шығуы  2-5 

кун.

Шіркейлер  мамырдан  қазан  айына  дейін  ұшады.  Олардың  кобі 

жаздың  бірінші  жартысында  байқалады:  мамыр-маусым  айыныи 

сонында.  Шөл-сахаралық  аймақтарда  шіркейлердің  сандары  күзгі 

уақытта  көп  болады.  Шіркейлердің  аталықтары  таңертен  және  кеште 

белсенді  болады. 

Жұмыртқа  және  дернәсіл  фазасында  қыстаи 

шығады.  Түрлердің көпшіліғі  жылда  1  ғенерадияны, сирек жағдайда -

2 

және көп болады. 

>

Ветеринарлық  мәні.  Шіркейлер  -   жапгіай  және  мазасыз  қан 

сорғыштар. Үлкен шамада шабуыл жасап, олар малды мазалайды, жем 

жеуғе  қакпалайды,  олардың  өнімділіктерін  төмендетеді.  Шіркейлер 

мал  жайылымыларында  ғана  емес,  жазғы  лағерьдерде  және  мал 

шаруашылық 

бөлмелерде 

де 

шабуыл 

жасайды. 

Олар 

жапои 

энцефапиті,  аттардың  африкалық  обасы, 

қойлардың  катаракта 

қызбасы,  лимфоцитарлық  хориоменинғит,  құстардың  гемоспоридиі 

деген 

инвазионнык 

және 

инфекциялық 

аурулардың 

қоздырушылардың  тасымалдаушылары  болып  келеді.  Шіркейлер  -  

аггардың  онхоцеркозының  қоздырушының  аралық  қожайындары.

29

тұмсык;  2  -   щупик;  3  -   мұрт;  талшықты:  4  -   костальді, 

радиальді, 

6

  -   медиальді,  7  —  кубитальді, 

8

  -   бірінші  радиал, 

екінші  радиал,  10  Й  К5,  11  -   медиальді,  12  -   кубитальді, 

көтеншек;  14  -  жужжальце;  15  -  тазик;  16 -   вертлуг;  17  -  бөксе; 

сирак;  19 — табан

12-сурет -  Сиіісоігіез туысының аналыгынын кұрылысы

30

1  -   дернәсіл;  2  -   қуыршак;  3  -   жұмыртқа  сызыгы  (Джафаров 

бойынша);  4 — аналық (Её\үагсіз бойынша)

13-сурет  —  Сиіісоіёез  туысының  соналары,  әр  түрлі  даму 

фазаларында

2.4 

Соналар  (ТаЬапііІае)  —  мал  шаруашылыіыныц  зимн 

келтірушілері. Соналардың морфологияы және бнологиясы

Соналар  -   ТаЬапісІае  түқымдасының 

өте  ірі  кансоргыш  қос 

қанаттылары.  Олар  кең  -   және  шамалы  тропиялық  солтүстік 

кеңдіктерде  таралган.  Соналар  СНГ-да  орман,  тайга  және  агаш  дала 

аймақтарда  өте  көп.  Соналардың  3,5  мың  түрі  белгілі.  СНГ 

аумақтарында  195  түрлердің  мекендеп  жатыр,  олардан  3  тұқымдас 

асты  және  12  туыс  табылды.  Бұл  тұқымдас  астылар  Рап§опііпае, 

Сһгузоріпае, ТаЬапіпае.  Қазақстанда Сһгузоріпае и ТаЬапіпае тұқымдас 

астының  77  түрі  белгілі,  сонаның  аЬапиз,  АіуІоШз,  НуЬошііга 

туыстары, сулық — Н аетаіороіа, пестряк пен алтын  көз -  Сһгузорз.

Морфология.  Соналар  -   орташа  немесе  шыбындардан  ірі 

мөлшерлерімен  бірдей  (6-7  ден  28-30  мм),  денесі 

қара-боз,  қара- 

сары,  қызыл  коңыр-кара,  сарылау-сарылау  түсіне  боялган.  Бас  ірі. 

кеудеге тең  немесе  кең,  ірі,  түрлі  түсті  фасетті  көз  (14-сурет).  Кейбір 

түрлерде  (Сһгузорз)  қарапайым  көз 

немесе 

көздік  төбешік 

(НуЬотііга).  Аталықтарда  коздері  бір-біріне  жақын  орналаскан,  ал 

аналықтарда  маңдайдагы  жыптыр  шыгынқы  хитинді  сүйелі  маңдай 

сызыгымен  бөлінген.  Мұрттары  үш  буынды,  маңдай  үшбұрыштың 

астында бекітілген.

31

А  -   Сонаның  кұрылысы:  1  -   басы;  2  -   мұртшалары;  3  -   кеудесі; 

4  -   нотоплевр;  5  — калканша; 

6

 -  карын  (7  сакиналы);  7 -  жужжальце. 

Б  -   сонаның  басы  (ТаЬапиз):  1  -   күрделі  көз;  2  -   көз  бұдыры;

3  -   мандай;  4  -   ортаңгы  мандай  сүйелі;  5  -   төменгі  мандай  сүйелі;

6

  -   маңдай  ұшбұрышы;  7  -   мұртшалық  шұңқыр; 

8

  -   бет; 

9  -   маңдайша; 

10

  -   кармалауыш; 

11

  В тұмсық.  В  -   пестряктың  басы 

(Сһгузорз  саесиііепз): 

1

  -   күрделі  көз; 

2

  -   көздер;  3  -   мандай  сүйелі;

4  -   бет  сүйелі;  5  -   ұрт  сүйелдер; 

6

  -   маңдайшалы  сүйел;

7  -   кармалауыш; 

8

  -   тұмсық.  Г  -   сона  мұртшасы  (ТаЬапиз); 

1,2

  -   бірінші  және  екінші  мұртша  буындары;  3  -   үшінші  буынша 

(«алаң»); 

4  -   оның  дорсатдық  шошагы;  5  -   Шеткі  буыншалары,

«шыбык»

14-сурет -  Соналар (ТаЬапісІае)

32

Тұмсық  -   шанышпалы-шаншитын  емуші  түрі.  Түмсықіың 

бүйірлерінде  екі  жұп  буынды,  төмен  жақты  щупиктер  орналасқан. 

Кеуде,  шомбал,  кең,  үлкен  үшбұрыштық  қалқаншамен  қалың  нэзік 

шаиггармен жабылган.

Қанаттар  кең,  мөлдір  немесе  сәл  көлеңкелеу  (туыс  НуЬотііга, 

Аіуіошз,  ТаЬапиз)  қара  таңғыштармен  (туыс  Сһгузорз)  немесе  торлы 

жэне  "мәрмәр”  (Н аетаіороіа)  суреттелген  (15-сурет).  Қанаттардың

негізі  жужжальцаның  артында 

болады  —  қанаттары  екінші  қос

рудимент,  ұшар  кезде  ызылдайтьш  дыбыс 

шығарады.  Аякгары 

кәдімгі  жәндәктердәң  құрылысына  ұқсас.  Аяқтардың  табандары  үш 

жабыстырғыштары 

болады 

(пульвиллалар 

және 

арасында 

эмподийлар).  Қарыны  кең,  дорсовентральды  бағытта  дөңес  әр  түрлі 

түске боялған.

Талшықты:  к  -   сүйекті,  ск  -   субсүйекті,  р,-р5  -   радишіьды, 

МрМз  —  медиальды,  куі-ку

2

  -   кубты;  ан  -   тік  ішекті.  Ұяшықгы: 

К  -   сүйекті,  С  -   субсүйекті,  Р ГР

3

  -   радиальды,  3і-3

5

  -   жамбас  шеіі, 

Д  -  диск тәрізді,  Б|  -  алдыңғы  базальды,  Б

2

 -  артқы  базальды,  А  -  тік 

ішекті; т -  тегула; Бк -  негізгі қабырға

15-сурет -  Сона аналықтарының қанаты. ТаЬапиь ^іаисоріз Мц.

Соналардың  жұмыртқалары  ұсақ,  созыліан, 

қысқартылгап 

аяқтармен (1,23-2,65  мм) ақ, боз-сары, қызыл  қоңыр  немесе  кара түсті. 

Дернәсілдері  қысқартылған  аяқтармен  ұршық  тәрізді  форма,  ақ,  ак 

сары,  көктеу,  қызгылтгау-қызыл  қоңыр.  Дернэсілдердің  жасынын 

жэне  түрінің  ұзындыгы  эр  түрлі  0,5-тен  10-40  мм.  Денелердің  арткы 

аяқтарында  жіңішке  тыныс  тұрба  жэне тік  ішекті  саңылау  болады.  Іш 

тарапта  валиктәрізді  жуандау  орналасқан  жэне  қозгалыс  үшін  сүслді

33

ілошақты  ғсутикулалар болады.

Қуыршак  денесі  ұзын,  цилиндр  тәрізді,  бас  жэне 

8

  сегменттен 

түратын  кұрсақ  куысынан  түрады.Түсі  алңашында  ашык,  кейін  даму 

барысында 

карайланып, 

соңында 

қоныр 

түске 

айналады 

(16,  17,  18-суреттер).

1  -  жұмыртка салғыш, 2 -  дернәсіл, 3 -  куыршак, 4 -  ересек сона

16-сурет -  Сонаның даму циклі

34

17-сурет -  

Толық 

дамыган дернәсілдер 

ТаЬапш 

Ьоүіпиь

18-сурет -  Қуыршақ ТаЬапиз

Биология.  Сона  -   жарык  және  жылу  сүйгіш  жәндікіер, 

сондықтан да олар күн  сәулесі  мол  күндері  7-8 сагаттан  20-21  сагатқа 

дейін  өте  белсеңді.  Қарангылық  басқан  сәгге  олар  үшуын  токтатады. 

Сонапар  11-12  °С-тан  төмен  емес  темперагурада  ұша  бастаііды. 

Соналардың  ұшуына  деген  оптимальды  темперагура  19-30  °С.

35

Оңтүстік  Қазакстанда  соналар  мамыр  және  кыркүйек  айларында, 

Солтүстік  және  Тянь-Шань  таулы  аймақтарында,  Алтайда  -   маусым 

және  тамыз  айларында  белсеңді.  Орталық  Қазакстан  республика 

шығыс 

аймақтарында 

мамыр  айының  ортасы 

мен 

кыркүйек 

аралыгында  пайда  болады.  Жалып  соналардың  ұшу  ұзактығы  90-100 

күн. 

|

Соналардың  көбеюі  ауада  өтеді,  одан  кейін  аналық  сона  5-15 

мннут  ішінде  30-40  мг-нан  300  мг-ға  дейін  сүткоректілердің  қанын 

ішеді. Жұмыртканың  пісіп  жетілу кезеңі  5-10 күнде аяқталады,аналык

сона  жұмырткасын  ағаш  бұтактарына,  жапырақтар  мен  су  үсті 

өсімдіктер  немесе  соңын  айналасындағы  өсімдіктерге  тастайды. 

Жұмыртка  салу  процесі 

1-2  сағатка  созылады.  Аналық  сона 

жүмырткасының  түр  пішіні  2-5  қабатты  пирамидаға  ұқсас,  оның 

ішінде  50-1200  жұмырткаға дейін  болады.  Аналық соналар  осы  кезде

2-3  гонотрофтык  цикл  жасап  шығады.  Жұмыртқадан  5-18  күннен

кейін  дернәсілдер  пайда  болады,  кейін  сулы  немесе  ылғалды  ортаға 

түсіп дамуын жалғастырады.

Соналардың  дернәсілдері  жабайы,  олар  өзінен  кіші  жәндіктердің 

дернәсілдерімен, 

жауынкұртымен 

коректенеді. 

Күзге 

таман 

дернәсілдер  5 -6   см  дейін  5-11  да.му  кезеңінен  өтіп  өсіп-дамиды. 

Қыстық  өмірін  даму  процесі  өткен  жерде  5—10  см  дейін  тереңдікке 

орналасып  жалгастырады.  Көктем  мезгілінде  дамуын  тоқтатып, 

кұрғақ  жерге  ауысып  қуыршақтанды.  Қуыршак  фазасының  ұзақтығы

5 -6   күннен,  4  аптаға дейін.  Аналық сона өмір сүру ұзақтығы  1—1,5  ай, 

аталық  сонада  одан  қыска.  Негізінен,  соналардың  даму  циклі  1  жыл, 

бірақ-та  Қазакстан  таулы  аймақтарында  бұл  цикл  2  жыл  не  одан  да 

көп жыл бойы өтуі  мүмкін.

В етер и н ар л ы қ  

м агы н асы . 

Соналар 

-  

гемтофагтар, 

үй 

хайуанаттары  мен  жабайы  аңдарга  дейін  шабуылдайды.  Соналардың 

шабуылдарынан  көбінесе  ірі  кара  мал,  жылкы  және  түйе  зардап 

шегеді.  Жаппай  ұшу  кезеңіндебір  мал  басында  200-ден  600-ге  дейін 

сонаны  көруге  болады.  Осындай  көп  сона  конғандықтан  мал  басы 

күніне  1  л  кан  жоғалтады.  Соналар  шаккан  кезінде  жануарлар 

ауырсынып,  суға  кіріп  жасырыну  амалдырын  жасайды.  Бас,  мойын, 

кеуде,  аяк,  қарын  бөліктерін  соналар  көбірек  шағады,  шаққан  кезде 

жануар  организіміне  токсикалық  гомогенат  (антикоагулин,  гистидин, 

гиалуронидаза)  шашады,  ол  жануар  организміне  интоксикациялық 

әсер  етеді  де,  қан  ұюына  карсы  әрекет  жасайды.  Соналардың  жаппай 

шабуылы  кезінде  жануар  денесінде  канды  аймактар  пайда  болады. 

Жануарлар  ол  кезде  өте  қатты  ауырсынып,  сілекей  бөлінуі  артып,  іші 

отелі.  Эритроциттері  1-2  млн-ға  дейін  азайып,  лейкоциттері  4-10

36

мың-га  дейін  артады.Сона  шаққан  жануарда  ісіктер,  өкпелерінде  кан 

құйылу  және  ішек  қабырғасының  сілеймелі  қабыгының  бұзылуы 

байқалады.  Бүйректерінде бүйрек эпителийнің  некрозы  пайда болады. 

Ірі  қара  малды  толық  түрде  тамақтандырса  да,  соналардың  жаппай 

ұшу  кезінде  сиыр  сүті  азаюы  байқалады.  Ауру  жануарлардың  қаның 

ішкенен  кейін  соналар  сібіржарасы,  туляремия,  бруцеллез  тәрізді

аурулардың тікелей тасымалдаушысы.

2.5 Москиттер жәие биологиясы -  ҒІеЬоіошіпае

Москиттер 

РҺІеЬоІошіпае  тұқым 

тармагына  біріктірілген, 

(Рзусһоісііёае)  көбелек  жанұясына  қатысты.  Қазыргі  кезде  300-ден 

артық белгілі.  ТМД  РҺІеЬоІошіпиз  жэне 

8

ег§епІошуіа  2  текті  катысты 

30 түрі таралган.  Москиттер ТМД оңтұстік аймақтарында мекендейді: 

Молдавия  оңтүстігі,  Украина,  Кавказ,  Орта  Азия.  Қазақстанда 

москиттердің 

12

 түрі белгілі.

Морфология:  Москиттер-ұсақ  (1,3-3,5  мм),  ақ-сары  немесе  сұр 

түсті, түкшелермен  қалың қапталган  жәндік.  Басы  үлкен емес,  көздері 

ірі,  фасеттік,  қара  түсті.  Мұрттары  16-мүшелі,  тұмсыгы  ұзын,  үшкір 

типті.  Кеудесі  қалың,  дөңесті,  қанаттары  ұзынұщты,  кең.  Аяқтары 

жіңішке,  ұзын,  аяқатрының  артқы  жұптары  алдыңгылардан  ұзынырак 

(19-сурет).  Қарны  10  мүщеден  құралады,  сондагы  2  бунагы  сыртқы 

жыныс 

өсіндісіне 

айналган. 

Жұмртқалары 

созылмалы-сопақша 

(0,35-0,38  мм),  торлы  суретті,  қоңыр-сұрлы  бояулы.  Личинкасы 

құрттәрізді  пішінді,  туганында  0,5-0

,8

  мм,  ашық-қоңыр  түсті,

түктермен  қапталган  (20-сурет).  Бас  капсуласы  күңгірт  қоңыр  түсті, 

ауыз  аппараты  кеміргіш  типті.  Личинка  озінің  дамуында  4  кезеңнен 

өтеді  және  дернәсіңлге  айналады.  Дернәсіл  буловидті  нысанда,  сары 

түсті, 3 мм.

37

19-сурет -  ҒІеЬоіөшш рараіазіі  еркегі

Л -  бірщіш  кезен, В -  төртінші  кезең

20

-сурет -  ҒІеЬоІошиз шаіог личинкалары

38

жүктеу/скачать 3,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: