01 02 03 04 БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУ ТАРИХЫ
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР ЖӘНЕ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ТҮСІНІГІ
БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ЖІКТЕЛУІ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАҒАЛЫ ҚАҒАЗДАР НАРЫҒЫНЫҢ ЖАЙ- КҮЙІ
Бағалы қағаздардың пайда болу тарихы меншıк айналымының объектı тарихи кезеңıмен тıкелей
байланысты болып келедı. Өте ерте кезеңде адамдар бıр тарихи формациядан екıншı формацияға өткенде, олар тауар мен ақшалардың басқаша орналастыру
қажеттıлıгıн алды, бıрақ бұл басқаша орналастыру тәсıлı тиıмсıз болды.
Бұл жолды, ең бıрıншı, юристтер б. э. д. 4 - 5 ғасырда тауып,
оны былай көрсеткен:
Аңғарғандар құжаттар, куәланған нақтылы келıсıмнıң өздерı айналдыру, ерекше руға тауар, құндылықтардың ерекше
жүйесıн, сөз өзıне меншıктı мәнıнде тауарлармен емес,
ақшалармен емес сәйкес келмеушıлердıң. Құжаттар соған дейıн келıсıмдер туралы орындалып жатқанда сазды және балауыздарды кестелерде, папирусте немесе пергаментте, олар кең таратуын алған жоқ.
Кейıн, 6 ғасырда Қытайда қағаз ойланып табылды. 9 - 10
ғасырда бұл өндıрıс рецептıн Батыс Еуропа Елдерı қолданады.
Нақ осы жерде, натуралды шаруашылық және феодалдық
бытыраңқылықтың ету шартын қолдап және олар нарықтық шаруашылықтан алыс болғанымен, қағаз арқылы құжаттың белгıлı нақты келıсıмıн мойындау және таратуы жалпыға
бıрдей алынып, экономикалық айналымының объектı ретıнде танылды. Бағалы қағаздар - акциялар, облигациялар,
вексельдıң және мүлıк құқықтардың басқа куәлıктерı,
жекеленгендер өз негıзıмнен, ұнағандар сондай сапада заң шығарылады.
Бағалы қағаздар нарығының кейбıр элементтерı 20 - жылдары КСРО-
да жаңа экономикалық саясат кезıнде пайда болған. Ал, қазıргı егемен Қазақстанда бағалы қағаздар нарығының алғашқы
нұсқалары Кеңес Одағы зандарының негıзıнде 90 - жылдардың
басынан бастап пайда бола бастады. 1997 жылдың 5 наурызында
« Бағалы қағаздар нарығы туралы» және « Қазақстан Республикасында бағалы қағаздар мен мәмıленı тıркеу туралы» қабылданған екı заң
негıзıнде қазıргı Қазақстан бағалы қағаздар нарығының базалық инфра құрылымы түгелıнен құрылды.
Қазақстан үкıметı осы заңдарға сүйене отырып, 1997 жылдың жазында бағалы қағаздар нарығында кәсıби қызметтıң атқарудың және лицензиялауды реттейтıн нормативтıк- құқықтық актıлердıң – брокерлıк-
дилерлıк, кастодиандық, Орталық депозитарий,
бағалы қағаздарды ұстаушылардың реестрıн жүргıзу бойынша пакетıн бекıттı.
Бағалы қағаздар нарығы тек әдеттегı тауар- ақша
қатынастары және меншıк қатынастары жағдайында дамуы мүмкıн. Мемлекеттıк меншıктı жаңа нарықтық қатынастарға сай өзгерту тек оны жекеменшıктендıру арқылы ғана ıске асады. Соңғы 20 жылдықта
дүниежүзıнıң көптеген елдерıнде жекеменшıктендıру жүрдı. Әсıресе, Англияда ол шапшаң қарқынмен өттı.
Бıрақ Батыс Еуропа елдерıнде жекеменшıктендıру өркендеген нарық экономикасы жағдайында жүрдı.
Жекеменшıктендıру бағалы қағаздардың жаңа түрı –
жекеменшıктеңдıру чектерıн ( купондарын) өмıрге
келтıрдı. Бұл мемлекеттıк бағалы қағаздардың бıр түрı,
олар, өз иесıне мемлекеттıң нелıгıнен алып, жекеменшıктендıрıлген меншıктıң бıр бөлıгıн қайтарымсыз пайдалануына құқық бередı.
.