Бағдарламасы аясында іске асырылды David В. Brinkerhoff, Rose Weitz, Suzanne T. Ortega

Біз  өз  іс-әрекеттеріміз  бен  сенімдеріміздің  қаншасын  үйрендік,  қан- 

шасы тегіміз  арқылы  берілгенін  білесіз бе?  Бүл сүраққа түбегейлі то- 

лык жауап  бере алмаймыз,  себебі  біз  балаларды  оқыту мен  олардың 

генін өзгерту әсерлерін салыстыратын тәжірибе жүргізген емеспіз. Де- 

генмен  әлеуметтанушылар  ғасырлар  бойы  адамдар  мен  маймылдар- 

ды  қалыпты  әлеуметтенуден  немесе тіпті негізгі тәрбиеден  айырған 

кездегі жағдайлар туралы деректер жинады.

Классикалық тәжірибелер сериясы бойынша психолог Гарри Харлоу мен 

оның  серіктестері  маймылдарды  толық  оқшаулап  өсіргенде  не  болаты- 

нын  зерттеген  (Blum,  2002).  Маймылдың  балалары  сүт  беретін  механи- 

калық аналық мүсінмен бірге  белек торларда тіршілік еткен.  Бала  май- 

мылдардың қоректері жеткілікті болғанымен, әлеу меттік қажеттіліктері 

қанағаттандырылмаған.  Нәтижесінде,  олардың  физикалық  және  әлеу- 

меттік  дамуы  тежелген.  Кейбірі  аутизммен  ауыратын  балалар  сияқгы, 

мысалы,  ойсыз  көзқараспен  қарау,  өздерін  тістеу,  бұрыштарда  жасыры- 

нып  гұру сияқты оғаш мінез-құлық танытқан. Өсе келе бұл маймылдар 

жүптасудан бас тартқан; қолдан ұрықтандырылған кезде де үрғашы май­

мыл баласын емізіп,  қамқорлық жасамаған (Harlow & Harlow,  1966).  Бұл 

тәжірибелер әлеуметтік байланыстың маңыздылығын айғақтайды; яғни 

жыныстық және  аналық сезімдер  сияқты  туа  біткен  мінез-құлықты да 

әлеуметтік өзара әрекетке түсу арқылы дамытпаса болмайды.

Харлоудың  алты  ай  бойғы  оқшауланған  маймылдарды  басқа- 

лармен  араластырмақ  болған  әрекеттері  нәтиже  беріпті.  Соңында 

сол  алты  айлық маймылдарды  үш  айлық балалары  бар ұрғашы май- 

мылмен бірге орналастырған, сөйтіп, басқа маймылдармен бірге әлеу- 

меттенуге мүмкіндік берген соң ғана тәжірибе жақсы нәтиже берген 

(Harlow & Suomi, 1971).