Үш түр л і әлем: қарқы нды  дам ы ған елдер

Қарқынды дамыған елдер -

елеулі экономикасымен және 

саяси тәуелсіздігімен белгілі, бай 

мемлекеттер.

Орташа дамыган елдер - 

қарқынды дамыған елдерден гөрі 

деңгейі әлдеқайда төмен, бірақ 

дамуы төмен елдерге қарағанда 

жағдайы жақсы мемлекеттер.

Дамуы төмен елдер - кедейлігімен 

және саяси әлсіздігімен белгілі, 

көптеген даму көрсе гкіштері 

төмен деңгейдегі елдер.

АҚШ халқын үш әлеуметтік тапқа жіктегендей, әлемдегі басқа  елдерді 

де солай жіктеп қарастыруға болады. Қарқынды дамыған елдер -  әлеу- 

метті экономикасымен және саяси тәуелсіздігімен белгілі Қүрама Штат- 

тар, Жапония және Аустралия секілді мемлекеттер. Бұл елдердің жалпы 

халық  саны  әлем  халқының  шамамен  20  пайызын  құраса  да,  әлемдік 

жалпы өнімнің 80 пайызын өндіреді және әлемдегі автомобильдердің 90 

пайызын иеленеді (Халықтық анықтамалық бюросы, 2011а).

Сальвадор  мен  Қытай  сияқты  орташа  дамыган  елдер  әлемдік 

саяси  экономикадағы  орта  шептен  орын  алады.  Олардың  өмір  сүру 

деңгейі  ең  дамыған  елдерден  әлдеқайда  томен,  бірақ  дамуы  томен 

мемлекеттермен салыстырғанда әлдеқайда жоғары.

Әлемдегі халықтың қалған 75 пайызы томен дам ы ган елдерде 

тұрады. Гаити және Сьерра-Леоне сияқты елдердің ерекше сипатта- 

ры -  кедейлік  пен  саяси  әлсіздік.  Олардың  халқының  саны,  саяси 

идеологиялары  мен  ресурстары  бойынша  айырмашылықтары  ай-

СТРАТИФИКАЦИЯ

193

тарлықтай болса да, дамуға бағытталған шараларды іске асыруға ын- 

таланбауы бірдей.

7.1-картада әлемдегі дамуы ең төмен елдер мен қарқынды дамыған 

елдер көрсетілген, ал 7.1-кестеде түрлі елдер үшін өмір сүру сапасының 

бірнеше маңызды көрсеткіші салыстырылады және адами даму индексі 

(дамудың жалпы өлшемі) мен гендерлік мәселеге қатысты даму индексі 

(елдегі ерлер мен әйелдердің даму деңгейінің айырмашылыгын анықтау 

өлшемі) бойынша бағалау келтірілген.

Дамуы төмен елдерде әсіресе әйелдер мен балалар қауіпті жағдайда. 

Мысалы, ондай елдерде босану үстінде өлім-жітімге душар болған әйел- 

дердің саны дамыған  елдердегімен  салыстырғанда  100  есе  жоғары,  Сол 

сияқты, Сьерра-Леонедегі бір жасқа толмай қайтыс болған сәбилер саны 

Норвегиямен салыстырғанда (БҰҰ-ның 2011  жылғы даму бағдарламасы) 

40 есе басым.

Бірақ ең бай  елдерде  өмір  сүру сапасы міндетті түрде  ең жоғары 

деңгейде деп айтуға болмайды. Мәселен, АҚШ-та жан басына шаққан- 

дағы жалпы ішкі табыс Канадаға қарағанда 22 пайызға жоғары. Ал Ка­

нада адами даму индексі рейтингісінде бірінші орында, себебі бұл ел- 

дегі азаматтар денсаулық сақтау, білім алу және қажетінше тамақпен 

америкалықтарға  қарағанда жақсы қамтылған  (Б¥¥-ның 2011  жылға 

арналған даму бағдарламасы).

Неліктен  кейбір  мемлекеттердің  дамуы  басқаларға  қарағанда 

тым  төмен?  Біз дамудың негізгі  екі теориясын -  модернизация  және

жүктеу/скачать 30,13 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: