Бағдарламасы «Қазақстан халқы Ассамблеясы қоғамдағы тұрақтылық пен келісімнің сенімді, берік іргетасына айналды»
«Қазақ хандығының құрылуы – Қазақстан аумағындағы тек қана этникалық
жүктеу/скачать 2,08 Mb. Pdf көрінісі
|
| 12. «Қазақ хандығының құрылуы – Қазақстан аумағындағы тек қана этникалық
процестердің заңды нәтижесі». Сіз бұл пікірмен қаншалықты келісесіз? Өз жауабыңызды негіздеу үшін бірнеше дәлелдер келтіріңіз. Жауабы: Бұл мәлімдеме тек жартысы ғана дұрыс. Этникалық процестер Қазақ хандығын құруда маңызды рөл атқарды, бірақ олар жалғыз анықтаушы болған жоқ. Мысалы, Шығыс Дешті Қыпшақты Жошы ұлысының құрамынан оқшаулаудың: қазақ этносының этникалық аумағын және Қазақ хандығының мемлекеттік аумағын қалыптастырудың ауқымды салдары болды. Урус хан біріктірген үлкен аумақ қазақтардың этникалық аумағы және болашақ Қазақ хандығының мемлекеттік аумағы болды. Сондықтан Ақ Орда Урус хан алғашқы қазақ мемлекеті болып саналады. Ақ Орда ыдырағаннан кейін оның аумағының едәуір бөлігі Әбілқайырдың қол астында болды. Оның билігінің 40 жылында Шығыс Дешті Қыпшақтағы мемлекеттік аумақ айтарлықтай өзгерді. Әбілқайыр қайтыс болғаннан кейін бұл территориядағы шибанидтердің билігі тоқтады. 15 ғасырдың ортасына қарай қалыптасып келе жатқан қазақ этносының әртүрлі бөліктері үш мемлекетте болды: Әбілқайыр хандығы, Моғолстан, Ноғай Ордасы. 15 ғасырдың 40-50-ші жылдарында көптеген рулар мен тайпалар осы уақытта Барак ханның күші күшті болған оңтүстік бөлігінде жиналды. Урус ханның ұрпақтары Жаңыбек (Барақтың ұлы) мен Керей өздеріне бағынышты тайпаларды тұрақты қолдарымен басқарды; олармен Сырдария маңындағы қалаларды білу байланысты болды, олар қақтығыстар мен сауданы дамыту мүмкіндіктерін тоқтатуды армандады. Моғолстан мемлекеттері, Әбілқайыр хандығы, Ноғай Ордасы 15 ғасырдың ортасына қарай әлсірегенімен, олар сыртқы агрессияға қарсы күресте туысқан тайпалардың саяси шоғырлануына жағдай жасап, бірігуге жол ашты. Барлық этникалық жағынан жақын рулар мен тайпаларды біріктіру әрекеті Урус ханның ұрпақтары Жаңыбек пен Керейдің үлесіне түсті. Дала көшпелі өркениетінің сипатымен байланысты мемлекеттік құрылым нысандарының сабақтастығы байқалады. Түркі - моңғол типіндегі көшпелі мемлекеттің ерекшеліктерін сақтай отырып, моңғолдан кейінгі мемлекеттер қалалық және отырықшы-егіншілік мәдениетінің орталықтарына тартылды. Әр түрлі климаттық және ландшафтық аймақтардың бір мемлекет құрамындағы бірігуі Дала тайпаларының аумағын кеңейтуге және көшпелі маршруттарын өзгертуге ықпал етті және жүздердің пайда болу себептерінің біріне айналды. Осылайша, Қазақ хандығының қалыптасуы Шығыс Дешті-Қыпшақ, Жетісу және Оңтүстік Қазақстан аумақтарындағы экономикалық, саяси және этникалық процестердің дамуының заңды нәтижесі болды. Қазақ мемлекеттілігі тайпалық жүйемен біріктірілген аумақтың, билік пен халықтың бірлігіне негізделген. Қазақ қоғамы саяси билік институттарының - хан, би, құрылтай, ұлыстардың көмегімен басқарылды. жүктеу/скачать 2,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|