Мәтінді және тарихи білімдеріңізді пайдалана отырып, Қазақ хандығының

этникaлық үдерістер қолa дәуірінен бaстaу aлып, біздің зaмaнымыздың XIV-XV ғaсырлaрындa өзінің 
хaлықтық деңгейіне көтеріледі. 
...XIII-XV ғaсырлaр aрaлығындa Шығыс Дешті Қыпшaқ aумaғындaғы мемлекеттік құрылымдaр – Aлтын 
Ордa, Aқ Ордa, Ноғaй Ордaсы, Әбілхaйыр хaндығы, Моғолстaн мемлекеттері бір мезгілде өмір сүріп 
немесе бірінің орнынa бірі келіп, сол ортa ғaсырлaрдaғы Қaзaқстaнның сaяси кaртaсын өзгертті. XV 
ғaсырдың ортaсынaн бaстaп, әртүрлі сaяси aтaулaрдың орнынa сaяси бір ғaнa термин – Қaзaқ хaндығы 
aтaуы орнығaды.
Кәрібaев Б.Б. Қaзaқ хaндығы дәуірінің кезеңделуі мәселелері. //
ҚазҰУ хабаршысы. Тарих сериясы. №4 (83). 2016
https://bulletin-history.kaznu.kz/index.php/1-history/article/download/869/629
 сайтынан алынған 
 
Жауабы: 
Қазақ хандығының қалыптасуына әсер еткен тарихи процестер ежелгі дәуірден басталды. 
Қазақстан аумағындағы этникалық процестер қола дәуірінен басталып, XIV-XV ғасырларға 
дейін, ұлттық деңгейге жеткенге дейін дамыды. Шығыс Дешті Қыпшақ аумағындағы ең 
маңызды мемлекеттік құрылымдардың ішінде Алтын Орда, Ақ Орда, Ноғай Ордасы, 
Әбілқайыр хандығы, Моғолстан бар. 
XIII-XV ғасырлар аралығында Шығыс Дешті Қыпшақ аумағындағы мемлекеттік құрылымдар 
Қазақстанның саяси картасын өзгертті және бір мезгілде өмір сүрді немесе бір-бірін 
алмастырды. Осы саяси процестердің нәтижесінде XV ғасырдың ортасында әртүрлі саяси 
атаулардың орнына бір ғана нәрсе – Қазақ хандығының атауы белгіленеді. 
Жошының үлкен ұлы Ежен ордасының ұлысы Ақ Орда – Ақ Орда деп аталды. Алтын Орда 
билеушілері Ақ Орданың істеріне іс жүзінде араласпады және ол іс жүзінде тәуелсіз болды. Ақ 
Орданың көтерілуі Урус ханның тұсында болды. Ол жошидтердің сол қанатының барлық 
жерлерін біріктіріп, Ақ Ордаға Сырдария маңындағы қалаларды және, ең алдымен, елордалық 
Сығанақ қаласын қайтарып берді. Содан кейін ол бұрынғы Көк Шибанидтер ордасын – Батыс 
Қазақстанды қосты.
Қайтыс болғаннан кейін Урус хан бүкіл Жошы Ұлысын өз билігіне біріктірді –Тоқтамыс, ал 
Урус ханның ұрпақтары Ақ Ордада өз билігін қалпына келтіру үшін күресе бастады. Урус 
ханның ұрпағы Барак бес - алты жыл бойы Шығыс Дешті Қыпшақты біріктіре алды, бірақ 1428 
жылы қайтыс болғаннан кейін Ақ Орда ыдырады. Оның аумағының көп бөлігін щибанид 
Әбілқайыр хан басқарды. Әбілқайыр хандығы мен Моғолстанда болып жатқан саяси процестер 
Қазақ хандығының құрылуына алып келді.
Басқаша айтқанда, Шығыс Дешті Қыпшақты Жошы ұлысының құрамынан оқшаулаудың: қазақ 
этносының этникалық аумағын және Қазақ хандығының мемлекеттік аумағын 
қалыптастырудың ауқымды салдары болды. 
Урус хан біріктірген үлкен аумақ қазақтардың этникалық аумағы және болашақ Қазақ 
хандығының мемлекеттік аумағы болды. Сондықтан Ақ Орда Урус хан алғашқы қазақ 
мемлекеті болып саналады. 
Қазақ хандығының қалыптасуы бір тарихи кезеңде қазақ халқының қалыптасуымен қатар 
жүрді. Бұл жаңа этникалық элементтердің пайда болуымен, рулардың бірігуімен және алғашқы 
саяси құрылымдардың қалыптасуымен байланысты. Нәтижесінде Қазақ хандығы барлық қазақ 
жерлерін біртұтас билікке біріктіріп, басқарудың саяси жүйесін құрып, қазақ этносын 
Қазақстан аумағында бекітіп берді. 
Қазақ мемлекеттілігі тайпалық жүйемен біріктірілген аумақтың, билік пен халықтың бірлігіне 
негізделген. Қазақ қоғамы саяси билік институттарының - хан, би, құрылтай, ұлыстардың 
көмегімен басқарылды.
Дала көшпелі өркениетінің сипатымен байланысты мемлекеттік құрылым нысандарының 
сабақтастығы байқалады 
Осылайша, Қазақ хандығының құрылуы Қазақстан аумағындағы этникалық, мәдени және 
саяси өзгерістерге байланысты көп жылдық процестің нәтижесі болды. Сайып келгенде, Қазақ 
хандығы Орталық Азиядағы маңызды саяси және мәдени орталыққа айналды және аймақтың 
дамуына айтарлықтай әсер етті 

жүктеу/скачать 2,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: