Бағдарламасы «Биологиялық қауіпсіздік»

127 
 
оларды  қайталап  қолданғанда  дозаларының  кӛбеюінен  малдың  организмі  улануы 
мҥмкін.  
Ҧрық  ӛткізгіш  артериясынан  қан  кету  қынаптық  буданың  қосалқы  қҧйрығының 
жақынрақ тҧсына операция жасағанда болады. Жалпы қынап қабықтың ішкі бетінен 
қан  ҧзақ  уақыт  және  жиі  тамшылап  ағады.  Малды  бекітіп  бекемдейді  де,  жалпы 
қынаптық қабықтың жиектерін іскекпен жараның тері деңгейіне шығарады. Қабық 
қуысына  бірнеше  дәке  тампондарын  енгізеді,    ҧма  жарасынын  шеттерін  бірнеше 
сағатқа  2  -  3  тҥйінделген  тігіс  салып  тарта  отырып    жақындатады.  Кейде  мҧқият 
байқап жалпы қынаптық қабық қуысында қан кету кӛзін анықтауға болады, онда қан 
тоқтататын іскекпен оны қысып алып бҧрап қан кетуін тоқтатады. Бҧндай жағдайда 
тампондарды салу қажеттілігі болмайды. 
Жалпы  қынаптық  қабықтың  тҥсуі  кӛбінесе  айғырда  пішу  тілігінің  кӛлемі  аз 
кесілген  кезде  байқалады.  Мҧнда  жараның  бӛлінген  сҧйықтықтары  қалташаға 
жиналып  қалады  да,  оны  сыртқа  қарай  салбыратып  шығарады.  Малды  жедел 
жығып бекемдейді, сыртқа тҥскен жалпы қынаптық қабықтың бӛлімін іскекпен таза 
орнына дейін тартып  кесіп алып тастайды. 
Ішек  ілмегінің  тҥсуі  қабанда  және  айғырда  жиірек  кездеседі.  Жедел  тҥрде 
айғырға  ішек  толық  тҥсіп  кетпес  ҥшін  стерильді  (немесе  таза)  сҥлгімен  таңып 
байлайды. Сыртқа шыққан ішектің бӛлігін физиологиялық ерітіндімен немесе 0,5 % 
новокаин  қосылған  1:1000  этакридина  ерітіндісімен  сулап  жуады.  Сыртқа  шыққан 
ішек  ілмегін  ӛте  абайлап  қайтадан  орнына  салады.  Егер  шыққан  ішектің  ілмегі 
салынбаған жағдайда, онда қҧрсақ қуысын тіліп  сыртқа шыққан ішекті ішке қарай 
тартып  орнына келтіреді. Егер ішек біршама зақымданған болса немесе ӛліеттенсе, 
жылқы малы кӛбінесе ӛлімге душар болады. 
Анатомиялық  -  топографиялық  деректері.  Жыныстық  толысқан  ҧрғашы 
шошқаларда аналық безі бӛрткен жидек тҥрде болады. Оның ҧзындығы 1,5  - 4 см. 
Сол  жақ  аналық  без  оң  жақтағыдан  ҥлкенірек  болады.  Аналық  без  дорбасы  - 
бахромка (кеңіген аналық бездің ӛткізгіш бӛлімі) жақсы дамыған және аналық безді 
толық жабатындай болады. Аналық бездер будаларда жалғасады (брыжейкаға), сол 
жақ  аналық  без  оң  жақтағыдан  1  -  2  см  ҧзын  болады  (Исаев).  3  -  4  айлық 
шошқаларда аналық без бел соңғы бел омыртқаның алдында, қҧрсақ қуыстың ҥштен 
бір  жоғарғы  бӛлігінен  тӛмен  деңгейде  орналасады.  Ересек  шошқаларда  аналық 
бездер    қҧрсақ  қуысының    орта  деңгейіне  дейін  тіпті  одан  да  тӛменге  жетіп  (13 
сурет) орналасады.  
Ішектерін  орташа  толғанда  аналық  бездер  мен  жатыр  мҥйіздері  қҧрсақ 
қуыстың  ортасынына  біркелкі  болып  және  оң  жағынан  қҧрсақ  қабырғалардан 
жіңішке  ішектердің  ілмектерімен,  ал  сол  жағында  соқыр  ішекпен    бӛлектеніп 
орналасады. 
Жиірек аналық бездер іші толған соқыр ішекпен ығыстырылып қҧрсақтың  оң 
қабырғасына қарай орналасады. Шошқаны  басын тӛмен  қаратып бекіткенде соқыр 
және  жіңішке  ішектер  тӛмен  қарай  жылжып,  қарынның  артқы  бӛлімін  босатады. 
Шошқалардың жатыр мҥйіздері ҧзын болып, кӛп санды ілмектерді қҧрайды. Жатыр 
мҥйіздерінің ҧзындығы кейде 150 см-ге жетеді. 
 Қанмен  қамтамассыз  етуілуі  қан  ағу  кӛзінен  басталады.    Қолқадан  ішкі 
тҧқымдық артерия бӛлінеді, ол аналық безге ӛтіп (аналық без артериясы), жатырға 

128 
 
қарай  тарқап  орналасады  -  краниалдық  жатырлық  артерия.  Ішкі  бҥйір  артериядан 
орта жатырлық және каудалды жатырлық артерия бӛлініп шығады (14 сурет). 
   Иннервация 
каудалдық  шажырқай  тҥйіннен  және  жамбас  жҥйкенің 
парасимпатикалық талшықтардың постганглионарлық тарамдармен жҥзеге асады.  
    Пішуге  нҧсқау.  Бордақлаудың  жақсы  болуы.  Кӛбінесе  -  айлық  жастан 
басталып,  оқтын-оқтын  қайталанатын  кҥйлеудің  нәтижесінен,  мал  мазасызданып, 
олардың тірі салмағы тӛмендейді. Жыныстық қозу кезеңінде, кҥйлеген шошқа 30 %-
ға  дейін салмағын жоғалтады.  Кейбір кезде жалпы салмағы жоғату әрбір басқа 5-8 
кг жетеді. 
Пішілген малды бордақылаған кезде 10  – 15 % артық салмақ алынып, жҥдеу 
уақытының ҧзақтылығы 15-30 кҥнге қысқарады. 
Ю.Г.  Кутеповтің  зерттеуі  пішілген  малдың  ҧшасының  салмағы    пішілмеген 
малмен  салыстырғанда  30%-ға  ауыр  тартадынғығын  кӛрсетті.  Малды  4—8  ай 
жасында,  бордақылауға  қояр  уақытына  2  апта  қалғанда  пішуге  болады.  Кәрі 
мегежіндерге  қолданылуы  тоқтағаннан  кейін  операция  жасайды.  Бір  рет 
пайдаланатын  (тексерілетін)  мегежіндерді  туғанынан  7  кҥн  ӛткенен  кейін  пішуге 
болады.  
Дайындау  және  ҧйымдастыру.  Шаруашылықта  жалпы  пішу  кезеңіне 
шошқалардың  жіті  жҧқпалы  аурулары  болмауы  тиіс;  шаруашылықта  2  апта    бҧрын 
жоспарлы  егу  жҧмыстарын  аяқтайды  және  шектеу  мен  карантин  алынып 
тасталынады.  Операцияға  сау  және  дене  қызуы  кӛтерімеген  малды  таңдап  алады. 
Операцияға  бір  тәулік  қалғанда  шошқаларды  азықтандырмайды,  операцияның 
алдында  оларды  аулаға  шығарып  серуендету  қажет,  сол  кезде  олардың  ішек  және 
қуығын  босатысады.  Пішуді  жылдың  жылы  уақытында  ашық  аулада    жасаған 
қолайлы болады. 
Жансыздандыруды 2,5 %- дық аминазин 1 мл малдың әрбір 25 кг салмағына, 
немесе  стреснил,  ромпун,  рометар  ерітіндісімен  жҥзеге  асырады.  Жергілікті 
жансыздару  -  инфильрациялық  анестезияны  2  %  лидокаин  немесе  2  %  новокаин 
ерітіндісімен  жҥргізіледі.  Лапаротомиядан  кейін  қҧрсақ  қуысына  15  -  20  мл 
новокаин  ерітіндісін  инесіз  шприцпен  енгізеді.  Дайындау  және  ҧйымдастыру. 
Шаруашылықта жалпы пішу кезеңіне шошқалардың жіті жҧқпалы аурулары болмауы 
тиіс; шаруашылықта 2 апта  бҧрын жоспарлы егу жҧмыстарын аяқтайды және шектеу 
мен  карантин  алынып  тасталынады.  Операцияға  сау  және  дене  қызуы  кӛтерімеген 
малды таңдап алады. Операцияға бір тәулік қалғанда шошқаларды азықтандырмайды, 
операцияның алдында оларды аулаға шығарып серуендету қажет, сол кезде олардың 
ішек  және  қуығын  босатысады.  Пішуді  жылдың  жылы  уақытында  ашық  аулада  
жасаған қолайлы болады. 
 
Ӛзіндік бақылау сҧрақтары: 
6.  Жыныс ауруларының себептері 
7.  Жыныс ауруларының негізгі клиникалық белгілері 
8.  Жыныс ауруларынан болатын асқынулар 
9.  Ҧрғашы  малды  пішден  кейінгі  асқынулар,  олардың  жыныс  ауруларымен 
байланысы 
10. Емі және сақтандыру шаралары  
 

129 
 
Қолданылатын әдебиеттер: 
 
1. Ахметсадыков Н.Н., Омарбекова У.Ж., Хусаинов Д.М. Ветеринария 
негіздері. Алматы, 2007, 84-89 б. 
2.  Внутренние  незаразные  болезни  сельскохозяйственных  животных.  М.: 
«Агропромиздат», 1985. – 572 с. 
( 3. Малдың жҧқпалы емес ішкі аурулары. Алматы, 1993  
 

жүктеу/скачать 1,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: