Бағдарламасы бойынша жарық көрді И.ҮРкімбайұлы дала жыры.. Алматы: "Хантәңірі", 2014. 286 бет

207
 АЛТЫ АЙ ЖАЗ
Түсінген айналайын мұны құдай,
тамшыңның көктен тамған тұнығын-ай!
Мейірі күннің неткен керім еді – 
адамның жүрегінің жылуындай.
Қаңтар, ақпан аямай қысып еді,
бүкіл аймақ бүрісе түсіп еді.
Жылылыққа құштар боп туған екем – 
көктем менің жанымды түсінеді.
Көктемнен соң жадырап жаз келеді,
айдыныма аққу мен қаз – керегі.
Самал желмен ырғалып әсем гүлдер,
жұпарымен жаныма наз төгеді.
Жайлауыма шыққанша асығамын,
естігім кеп құстардың асыл әнін.
Құлақ түрем қыранның саңқылына,
ұмыт болып іштегі  жасыған  мұң.
Одан кейін сары алтын күз келеді,
осы еді ғой ақынның іздегені!
Көктем, жаздың қорытып жақсылығын,
береке мен байлықты күз береді.
Табиғаттың кім біздей жайын ұқты,
етек-жеңі шешіліп, жайылыпты.
Күздің басын, көктемнің соңын алып,
«алты ай – жаз» деп қазекем қайырыпты.

208
 
ЖАЛАУЛЫ ТӨБЕ
 ТУРАЛЫ ЖЫР
Қазақтың Ұлы Жеңістерінің бірі – 
«Орбұлақ шайқасы» туралы осы жырымды 
батыр бабам Елтіндінің рухына арнаймын.
                                                                 Автор.
«Елімнің күнәсі не, жылайтындай?
Көз жасын көкке сауып бұлайтындай.
Етігімді сүртуге  жарамайтын,
Қалмақтан жанға сауға сұрайтындай.
Неңді алдық құдай сенің, күйдіргендей,
Басымды жоңғар итке идіргендей.
Жерімді ата жауым иемденсе,
Онда мен неге ғана жүрмін өлмей...»
Елтінді осыны ойлап ыңыранды,
Бір ұрттап алдындағы қымыранды.
«Жәңгір сұлтан келеді»  дегенді естіп,
Бәсе-е... деп бұл хабарға қыбы қанды:
Жеріңде тайраңдатып бұлай жауды,
Әздектеп отырарсың қалай жанды.
Қонтайшы Батұр жайлы сыбысты естіп,
Көптен бері қанына  қарайған-ды.
Жасаған жауыздығын анық көрген – 
Қорлаған әруақты алып көрден...

209
Сәбиді сүңгіменен шаншып алып,
Қайтпаған  қанына нан малып жеуден.
Осыған адам болсаң көнесің бе?
Одан да сорақысы –  ел есінде.
Сасытып тастап кетіп  сай-салаға,
Көмбейді өлігінің денесін де.
Настығынан қалмағың жуынбайды,
Ырысым кетеді деп ырымдайды.
Иісі сонадайдан қолқа қауып,
Адамнан мұндай нәлет туылмайды.
Кім білсін, ібілістің бірі ме екен?
Құдай сүйер түгі жоқ, түрі бөтен.
Қорқаудай қанға құмар көрінеді,
Жаны да жексұрынның сірі ме екен?!
Елтінді ойға батып тұнжырады,
Елімді сақтай көр деп шын жылады.
Елу мың қолыменен Батұр келсе,
Қасқайып қарсы алдында  кім тұрады?
Жәңгір сұлтан – бар үміт, сенері де,
Күмән көп Жалаңтөстің келеріне...
Жер жағдайын бұл жетік білуші еді,
Сұлтан да құлақ асты дегеніне:
«Қызылқия – бекінер орын,- деді,
Жау келер жақ сусыма  қорым деді.
Жалаулыға қадайық туымызды,
Өлсек-өлдік Арқастың
**
  төрінде енді!
** Шайқас осы Арқас тауының сілемі  Қосқолаңда  өткен (И.Ү.)

210
Санымыз аз, сондықтан ор қазайық,
Қорған болар біздерге ол ғажайып.
Жарбұлақты бетке алған жоңғарларға,
Жебе тартып азырақ бой жазайық»,–
деп  Елтінді жымиып күлген еді,
Жәңгір де мұның сырын  білген еді.
«Қалайда уақыттан ұту керек,
Жалаңтөс тірі болса бір келеді!»
Дегені – білдірді елге еретінін,
Не көрсе, жұртпен бірге көретінін,
Самарқанның бүгінгі билеушісі – 
қандыкөйлек досына сенетінін.
Бұрынғы бабалардың жолыменен,
Намысқа жүректері толып ерен!
Елу мыңға дір етпей қарсы тұрды,
Жеті жүзге жетпейтін қолыменен.
Сенері – жанындағы серіктері:
Қарасай, Ағынтайды көріп пе едің!
Жақсығұл, Сарыбұқа, Көтен, Табай,
Оларды көрмеген жау жеңіп тегі!
Осында Алты Алаштың айбындары,
Ендеше бостан-босқа қайғырмалы.
Жиембеттің жырлары жігер беріп,
Ұмыттырар бойдағы қайғыңды әлі!
Ерік бер Көксерек пен Елтіндіге,
Елге айтқан орындалар сертің міне!
Есірген ойраттарды орға жығып,
Тәубәсін аузына келтір түге!

211
Жиембет жырлап кетті сілкіндіріп,
Белінде  Белжайлаудың  сыр тұндырып.
Жалындап, арындап кеп төгілген жыр,
Жіберді жүректерді жұлқындырып!
Асау жыр тау суындай тасып ақты,
Арқастан алты алашқа асып ақты.
Көппіз деп көкіректеп келгендердің,
Жігерін құмдай қылып, басып ақты.
Асау жыр ұшты жауға жебе болып,
Қырылды ойрат төбе-төбе  болып.
Сор болған көздің жасы шерге  айналып,
Төгілді көкірекке неге толып?..
Нұр жауып қанмен бірге көктен енді,
Бөледі күн нұрына көктем жерді.
Жиырма үш мың қолменен дер кезінде,
Жалаңтөс баһадүр де  жеткен еді!
Бас сауғалап  қонтайшы шегінді енді,
Жұтпақ боп айдаһардай, төніп еді.
Елу мыңның он мыңын өлі тастап,
Қабырғасы қақырап сөгілді  енді.
Сөгілді енді...  Қан жұтып еңіреді,
Тамұқ болып кеткендей төңірегі.
Қашамаға  жол салып қашамыз деп,
Жардан ұшып жартысы өліп еді...
Бұл Жеңісті қазағым аңсап келді,
Қыранның қанатымен жар сап келді.
Салқам Жәңгір бастаған жеті жүзге,
жетпейтін жанкештілер жол сап берді.

212
Қайтпаған соң қасқайып алар кегі,
Тағдырға мін тарих та тағар ма еді?
Қалың қолмен Жалаңтөс жетпегенде,
Қызылқия қан сасып қалар ма еді?
Жауда есем кетпе деп ер тілейді,
Ердің жасын төкпе деп ел тілейді...
«Бірлікте деп күшіміз, беу ағайын!»
Жалаулыға тіккен ту желбірейді.
Ел мен Ердің үміті ақталғаны,
Ақталғаны екен ғой тәтті арманы!
Ауытқымай бабалар салған жолдан,
Бір көруге бұйырсын бақты алдағы!

213
...ҚЫНЫ  ҚАЛҒАН.
Жазып қойған тағдырға көн дейсің ғой,
көнер едім, шындыққа шөлдейсің ғой.
Қандырар ем шөліңді айтып-айтып,
кеудемдегі тұманы көрмейсің ғой.
Көре тұрып, көрмеген боласың ба?
Не бар дейсің деп мұның «қорасында».
Бастау алған жүректен тұнық  тұма,
толқып тұр ғой көзімнің шарасында.
Шарасыздық қысқанда төгіледі,
қиянаттан қу жаным егіледі.
Рухани қорымыз сарқылуда,
ойлаған жұрт  күндігін, не біледі?!
Сайын дала көрініп алақандай,
Бөрі жатыр бүрісіп тар апанда-ай!
Қастандық пен қаскөйлік қаптап кетті,
атаомға да өлмейтін тарақандай.
Қылышы жоқ, тілімнің қыны қалды,
шаттығы жоқ сезімнің, мұңы қалды.
Ауаны да ластап, Сананы да – 
тұнығыма заманның уы тамды.
Шабыттанып қыранның қанатынан,
ләззат ала алмаса жан отынан.
Құлтемірге айналар болашағы,
ұрпағымды аяймын жаңа туған...

214
ОЙЛАНАЙЫҚ...
Ей адамдар, мен де келем бірің боп,
жазылмаған сендерге арнап жырым көп.
Амал қанша, саятсатшыл боп апсың,
ақыныңды түсінетін түрің жоқ.
Ен далада еркін өскен ел едік,
атом емес, ағаш сапты жебе едік.
От қаруды ойлап тапқан ғылымның,
жемсауына жем боламыз демедік.
Өз ақылы өзіне жау пенде екем,
енді міне көз жасымды көлдетем.
Айға ұшып кетеміз бе, қайтеміз,
бола алмай қалған кезде жер- мекен?
Жо-о-оқ, ағайын,
                          Жерден басқа жерің жоқ,
қалатұғын өлген соң да көрің боп.
Өзі тапқан «удан» өзі сорлаған,
ғалым менен ғылымыңа сенім жоқ.
Ақынға сен, ақылға көн ағайын,
Қайда барсам,  бүлінуде маңайым.
Топырақ та, су да, ауа да уланған – 
қара Жерге қалай қорған болайын???
Жалғыз Жер ғой, тіршіліктің мекені,
мекеніңді бүлдіргенің жетеді!
Ажал болар –  ақымақтық өтеуі,
Ойланайық, кетпей тұрып кетеуі...

215
БАС  ШАЙҚАЙМЫЗ...
Бас шайқаймыз бар пәлені ойлап құр,
(Жатушы еді-ау, жаз келгенде тойлап қыр).
Топан су деп, зілзала деп, апат деп,
жамандатқыр теледидар сайрап тұр.
Бас шайқаймыз, қолдан келер дәрмен жоқ.
«Көрерміз деп, не болса да елмен көп,
не болыпты, бұ қазақты кешегі,
              қарақұрттай  қалмағың да жеңген жоқ...»
Әзіл ғой бұл көңіл үшін айтылған,
ұрпақты ойлап  қорқам заман қалпынан.
Өзін-өзі жарып жатыр не үшін,
жап-жас бала, жап-жас әйел... антұрған.
Бас шайқаймыз, не керек деп адамға,
не жетпейді мынау бейбіт ғаламда?!
Айналаға ажал оғын сепкенше,
дән сеппей ме, топыраққа одан да.
Асықпаса ажал оған жетпей ме,
өлмек болса, өзі ғана кетпей ме?
Топыраққа түскен өмір дәніндей,
жүрегіңе атылған оқ көктей ме!
Бас шайқаймыз, тозғанына пенденің,
не табады жанын алып өзгенің...
Мынау жаңа ғасырыңда, қаталап,
мейрім мен шапағатқа шөлдеймін...

216
ӘСІРЕҚЫЗЫЛ
Талғамға сай тәптіштеп талғаса бөтен,
Мен барам да, таң көріп жармаса кетем.
Анаған да, мынаған алақтап жүріп,
Қазақтығымнан ажырап қалмасам екен?
Ата-бабам, басқаны бақылап едің,
«үйренген жақсы... 
                              үйренсең мақұл-ақ» дедің.
Өзгенің тілін үйреніп...
                                       өз тілі қалған,
әсіреқызыл не деген ақымақ едім.
Айырылғаның тіліңнен – асқаным деме,
ашылмай қойды бұлттан аспаным неге?
Өз әнінің біле алмай мәнісін түге,
өзгенің әнін шатып жүр жастарым әне.
Қойды ғой жаңа ғасырда санам жаңармай,
жетім емеспіз, өзгеге жаутаң болардай.
Өз асылын өзгенің жасығына балап,
Бақалшы ма едік, батыстан талқан алардай?
Салт-дәстүрімді ұрпаққа жалғасам екен,
жаңаны мен де талғаммен талғасам екен.
Өзгенің жарын қыз көріп, қызығып жүріп,
өз әйелімнен ажырап қалмасам екен.

217
ТАБИҒАТ   МІНЕЗІ
Түндегі дауыл, бұрқасын,
алғандай еді үрейді.
Жанымыз іздеп қымтасын,
тыныштық қана тілейді.
Ағаштар құлап көшеде,
бұтақтар сынды сатырлап.
Әуреге салып нешеме,
тастады жерге шатырды ап.
Табиғат-анам ашулы,
көз жасын алды көлдетіп.
Содан соң баяу басылды,
дауылдың соңы желдетіп.
Апамның тура мінезі,
айнымай қалай ұқсаған.
Баслатұғын бір өзі,
көзінен жасы шықса анам...
Таң атты міне тұп-тұнық,
болмағандай түнде дәнеме.
Ашуы келсе, ұқтырып,
таяқ ойнарын төбеме.
Аралас асып-тасуы,
болмайды-ау өмір тұнық кіл.
Басылғаннан соң ашуы,
табиғат-анам күліп тұр.

218
ТҮСІНБЕДІМ
О, жаратқан, өзіңе сеніп тақыр,
мен келемін жарымай, көніп мақұл.
Бұ дүниенің қызығын, сенбейтұғын,
зорлықшы мен жылпостар көріп жатыр.
Түсінбедім осыған жаратқаным,
қайда айтқан хадисте талаптарың?
Жолға тастап кеткенде алаяқ дос,
қайдасың деп Жаратқан, алақтыдым.
Байып жатыр жемқоры, жауызы да,
қалай сиған шындықтың қауызына?
Елдің маңдай терімен есіріп жүр,
атыңды бір алмай-ақ ауызына.
Осыларды көктен сен көріп тұрсың,
көріп тұрып, қалайша көніп тұрсың?
Бұ дүниенің ұстатып ен байлығын,
еркіндікті неліктен беріп тұрсың?
Түсінбедім осыған Жаппар Ием,
ағара ма жаныма жаққан күйем.
Бұ дүниенің құдайы болып жүр ғой,
ар-ұятын ақшаға сатқан кілең.
Сан ғасырдан, халқымның, құралатын,
сақтаймын деп ақын жүр мұрағатын...
Бұ дүниеде өктемсіп өткендерге,
о дүниеде күн бар ма сұралатын?

219
ЖҮРЕГІМ – МӘҢГІ 
ЖАС
Уақыт, едім ғой қонағың,
неліктен осыншы тонадың?
Бәрінен біртіндеп айрылып,
ақырын кәртейіп барамын.
Толтырып алдымен санасын,
орнына бірдеңе аласың.
Тапсын деп таулармен жарасым,
ұрладың шашымның қарасын.
Көңілім әр неге алаң-ды,
жаза алмай жүректе жарамды.
Салмағын білсін деп өмірдің,
әкеттің әкем мен анамды.
Бекісін дегендей қамалы,
шын тәубе – беріпсің сананы.
Орнына, ойнақтап бір жүрген,
достарым азайып барады.
Алсаң да еркіңде барлығын,
жоқ саған Уақыт – жаулығым.
Біртіндеп-біртіндеп, өзіңе,
қолды боп кетті денсаулығым.
Жан едім кезінде нар тұлға,
сұлумен арамыз салқын ба?

220
Мал емес, сөз жиып келемін,
ұрпағым ұқсын деп артымда.
Ілесіп алдамшы жарқылға,
ақыным, сабыр ет, алқынба – 
дегендей кеудемде тулайды,
жүрегім мәңгі жас қалпында!
     

221
...БӘРІ  АҢЫЗ
« Ал мен өлемін, өзімді несіне алдаймын,
Тірі жүрсем деп ешқашан жазбаймын!»
                             Василава Шимборская
                      поляк халқының ұлы ақыны
Тартқылап жүрміз тірілер,
өмірді көкпар, дода ғып,
Көлікте ғана білінер,
жатқаны судай жол ағып.
Со жолдай уақыт зырлайды,
бірде шаң, бірде қар ұшып.
Кейде бақ, кейде мұң-қайғы,
балаққа жүрер жабысып.
Жастықта аға болуды,
армандаушы едік асығып.
Білген соң оң мен солыңды,
қалатын сыр бар жасырып...
Аға да болдық... тынымсыз,
сағаттың тілі сыртылдап.
«...Сондай едік деп бұрын біз»,
еске аламыз-ау қутыңдап.
Жетем деп... жетсек, асам деп,
ағалық жолдан өтіппіз.

222
Ұстатпай араман-асау көп,
ата жасына жетіппіз.
Уақыт сағым, елес пе,
көрінбей көңіл арбайтын.
Кәрілік – қақпан емес пе,
өткен күндермен алдайтын.
Тіріңде бақыт ол-дағы,
өткен соң өмір – бәрі аңыз.
Керексіз заттай жолдағы,
құлпытас болып қаламыз.

223
АЛҒЫС  АРҚАЛАҒАН  АЗАМАТ
Жоғары дәрежелі нейрохирург, Қазақстан
 Республикасы Денсаулық сақтау ісінің үздігі, 
«Алтын дәрігер» медалінің иегері, бауырым 
Балғабаев Ережеп Рақымбекұлының 
мерейлі 60 жасқа толуына орай.
Кішішыған мектебінің түлегі,
Ережепті бүгін әлем біледі.
Рақымбек әкесі мен Әлімқан,
анасының  қабыл болды тілегі.
Сүт кенжесі жігіт болды ақылды,
ажыратар алыс пенен жақынды.
Балалықпен  айтушы еді «тентегі»:
«әке  сенің шығарам деп атыңды».
Періштелер «әумин» деген шығар-ау,
Жақсы сөз де жақсы ойдан туар-ау.
Тереңінде жалыны бар болған соң,
жігітке тән арман жолын қуалау.
Адамзатқа аспан емес, Жер мекен,
Қандай ұлы құдіретке сенді екен!
Балғабаев Ережепті бүгінде,
елімізде білмейтіндер кемде-кем.
Жүрегіне алау жаққан наз-арман,
асып түсті тағдыр берген тажалдан.

224
Қолы шипа нейрохирург дәрігер,
қанша өмірді алып қалды ажалдан!
Қанша жанның аштың  үміт-бұлағын,
(бастан кешкен жаратқанның сынағын).
Сені ибн-Синадан кем көрмейді,
жаққаннан  соң өзің өмір-шырағын.
Биіктерге алып шықты нар-талап,
алпысқа да келдің алғыс арқалап!
Өмір үшін күресіңді жалғай бер,
алпыстағы Ер 
                      дейсің қалай шаршамақ...
Өмір силар елге жүрек-жарығың,
күткені Сен, науқастардың бәрінің...
Жетпіс, сексен, тоқсаныңды тойлайық,
мақтанышым, қырыққасқа бауырым!
                             

225
***
Сыртым сау боп көрінер, түтіндеген ішім,
шарықтап неге ұшпайсың, үкілеген құсым?
Тілім, ділім, рухым қыл үстінде тұр – 
қырық жамау дүние-ай, бүтінделермісің?!
Саясатқа құл боп санамыз, сарсылып бітті,
қажап жатыр «ешкілер» талшыбық-құтты.
Өз дегенімен жусатып, өргізген заман,
биліктің қолын құрық пен қамшы ғып, 
                                                            жұртты.
Теледидардан болғанмен көргенің ғажап,
(шындыққа көңіл, қалар ем бөлгенін аз-ақ).
«Осыған да тәубә» деп тергенін қазақ,
таңдайға басып отыр ғой, бергенін қажап.
Айтуға құмар ағайын көсіліп ақыл,
(қонар-ау бір күн бақ құсы, кешігіп ақыр).
Әзірше үлкен мінберге шыға алмай тілім,
бөтен тілменен тағдырым шешіліп жатыр.
Көргісі келмес – көрмейді сүйресең жолды,
бағың жана ма, өзіңе имесең қолды.
Басымнан әзер сыпырған бақыртып тұрып,
тазкепешімді қайтадан кимесем болды.

226
          
ҮМІТ-СӘУЛЕ
Күтуменен алдыдан туар айды,
бұла көңіл бұл күнде бұлағай-ды.
Білтесіне май тамбай, жанып-өшіп,
үміт-сәуле жабықтан сығалайды.
Үзермін деп түбі бір тапшылықты,
күте-күте шаршадым жақсылықты.
Анаған да, мынаған «алла-ай-һақ»
                                                            деп,
өмір шіркін үйретті «бақсылықты».
Беу ар-намыс, бүгінде тапшы болдың,
(Алауыңды жаныма жақшы мол ғып!)
Саясатқа жалтақтап, жабық сөйлеп,
ақын болам деп едім, бақсы болдым.
Досың қандай, білмейсің,
                                        қасың қандай,
(берекесін пейілдің қашырғаны-ай).
Үй жығардай екпіні бәсең тартып,
бұла көңіл бұрқырап басылғандай.
Сыртқа түгің қампайтып,
                                     шалқақтайсың,
ал, ішіңнен ілбіреп, қалтақтайсың.
Үміт-сәуле жабықта, сөнбегесін,
ішкі дертті сырт көзге байқатпайсың...

227
МАХАББАТ ШАРАБЫНА 
«МАСАЮ»
Он бес пенен он алтыдан басталған,
махаббаттың шарабына «мас болғам». 
Ол күндері «мас болу» да басты арман,
елік-қиял еліктіріп қашты алдан.
Елік-қиял, елік-қызға айналып,
махаббатқа кеттім жіпсіз байланып.
Үлгіртпестен онға дейін ойланып,
ұшатын-ды елік-сезім айға алып.
Қалықтадым, жалықпадым самғаудан,
«па шіркін!» деп 
                       қарттар қарап таңқалған.
Табанымның кіріп алып астына,
таңға дейін ұйықтатпайтын 
                                             тәтті арман.
Елік қуған құлан едік сағымнан,
(жол ырызғы – жолаушыға табылған).
Бер жағымен ғана ұрсып үлкендер,
«қармаққа бір түсер дейтін, қағынған»...
Айтпасам да белгілі ғой себебін – 
бұл күндері бүкең-бүкең желемін.
Сол кездерден қалып қойған қанымда,
«масаңдықтан» арыла алмай келемін.

228
        
ЖАМАН  АТ...
«...Біз келмеске кетуге керуен 
тартқандармыз. Ал қазақтың 
жас тұяғы қайтіп күн көрмек?..» 
                        Роллан Сейсенбаев.
Өмір деген өкпек жел ғой өтпелі,
кімге келіп, кімді тастап кетпеді.
Келгеннен соң кіндігінен байланып,
кімдер шалқып, кімдер азап шекпеді.
Бүгін бармыз, ертең саған елеспіз,
соны ұмытып кетеміз-ау, көп ессіз.
Ар-ұяттан аттап жүре береміз,
қалдырам деп жүріп өткен белесте із.
Өмір деген дүние емес мәңгілік,
естігендей боласың бір жаңғырық.
Кетіп жатыр... 
                       кетіп жатыр пенделер,
ұрпағына жаман атын қалдырып.
Неге күңгірт тартып кетті санамыз,
аузымызға түспей қойды тобамыз.
«Арт жағымда 
                      жаман атым қалмасын»,
дейтін еді әкеміз де, анамыз.

229
Бүгін біздер осыны ойлап жүрміз бе?
Баға берер ертеңгі күн кім бізге?
Байысам деп,
                        басқалардан озсам деп,
бәсекеге түстік түн мен күндізде.
Сен кеткен соң біреу жылап қарғаса,
онда өмір сүргенің жәй далбаса.
Бақыттысың, дүниеде өтпелі,
ұрпағыңа жаман атың қалмаса.

230
АҚИҚАТ  ЖОЛЫНДА
 «Ақиқат, ешқашан өлмейтін ерекше құбылыс...» 
              Роллан Сейсенбаев.
Мейлі көндір, саясатты мақұлдат,
мейлі өзіңнің шындығыңа жақындат.
Түбі ақынға өз дегенін істейді,
жүрегіне ұя салған ақиқат.
Ол тереңде жатқан жаһұт тәрізді,
жасырсаң да оған жетер әр ізді,
Жарқ еткізіп, құдай сәтін салғанда,
тауып алар бір балықшы жаны ізгі.
Туғанынан бағы жанып көрмеген,
қанша сорлы ақиқатқа шөлдеген.
Құр үмітпен аттанады бақиға,
іздей-іздей өмір атты көмбеден.
Іздеді оны қанша ойшыл-даналар,
түсірем деп сәуле-құтын санаға әр.
Тура жолдан, тура келсе аздырып,
сайтан ғана ізгілікті табалар.
Іздеді оны қанша батыр бас тігіп,
жігерімен тау қопарар, тасты үгіп.
Кесірінен дүниеқоңыз жандардың,
кешеуілдеп кейін қарай қашты үміт.
Іздеді ақын ой-тұлпарын жаратып,
сарсылумен ұйқысыз сан таң атып.
Әр сөзінен ақиқаттың нұры ойнап,
жыр оқыды жұртты аузына қаратып.

231
БІЛМЕСЕҢ  ӨЗІҢ...
Ай нұры жетер зарығып таңға,
болар ма демеу, бар үміт жанға.
Өкініш өзек күйдіріп бітті,
түскендей арға қарылып таңба.
Аңсаумен күнді армандай тұнық,
махаббат өлген шырылдап жүріп.
Бұрқ етіп бірде, бас көтеретіндей,
іштегі аздап тыным ап, бүлік.
Санаңды емес, сайтанды тыңдап,
жылау да қолдан келмеді шындап.
Исаны неге айқышқа қақтың,
сайтанға ерген көп қарға, шулап?
Ажалсыз құдай қарады күліп,
ажалды пенде – жүрегін тіліп,
қанымен салды арына таңба,
келгенде уақыт – кінәсін біліп.
Одан соң қанша наһақ қан ақты,
қызғыштай қорып атақ пен тақты,
адамды қара шыбындай қырып,
мың-мыңдап басты
                         матап кеп шапты...
Өлім бе еді, түйінді шешер?
Білмесең өзің күйіңді есер – 
фәниден-бақи баратын жолға,
күйіктен қалған күліңді төсер.

232
АЛТЫН  ҒАСЫР
Алтын ғасыр –  өтіп кеткен  
                                         ақындардың дәуірі,
өлең болып жаратылған
                                          жүрегі де, бауыры,
өлең болып тербетілген 
                                    самал желмен гүлдері,
өлең болып төгілетін 
                                    көктен нөсер жауыны.
Алтын ғасыр адамзатқа 
                                 келе ме енді, келмей ме,
бар санамыз поэзия нөсеріне шөлдей ме?
Аузын ашса ақтарылған 
                                     бар арманы өлең боп,
жаңа Абай мен Пушкиндерді 
                               көре ме жұрт, көрмей ме?
Саясаттың ғасыры бұл – 
                                      керек басқа адамдар,
керек оған шаш ал десе, 
                                     бас алатын надандар,
керек оған билік салған
                                    рельстен шықпайтын,
пойыз- халық, аңдап сөйлер,
                                аңдап басар қадамды әр.
Керек емес саясатқа поэзия – тәтті арман,

233
әр тамшысы ғашықтардың 
                                     жүрегінде сақталған.
Саясатқа керек емес өлеңің де, өнерің,
Керек оған өз қаруы – саясатпен оқталған.
Алтын ғасыр – мен көрмесем, 
                                      көрер сені ұрпағым,
түсінетін, қадірлейтін Поэзия сұлтанын...
Өз жанымды отқа салып,
                                      арпалысып келемін,
сол дәуірге жеткізсем деп, 
                                   аман-есен жыр тағын.

234
ЖЕРГЕ  КЕРЕК  МЕЙІРІМ
О, адамзат белгілі ғой пейілің,
ғарышқа да жетіп жатыр кей үнің.
Аяғыңның астындағы ардақтың – 
қара жерге керек бізден мейірім.
Бізге берген ен байлығын елемей,
осы менің бұл қылығым не демей.
Қанын сорып тауысуға таядық,
талағына тарс жабысып кенедей.
Қитығына тиген кезде тулайды,
туласа да бізді алысқа қумайды.
Адамзаттың бар күнәсін кешірген,
жер-анадай енді ана тумайды.
Тентегіне қой дегендей  өтініп,
кейде ашу шақырғандай жекіріп.
Сескендіріп қойу үшін біздерді,
тулап барып басылады «өтірік».
Ал, шындаса аспан жерге түспей ме,
(қасқыр да өз бөлтірігін тістей ме).
Жердің бетін байлық үшін бүлдір деп,
құлқын құлы-ау, сені біреу күштей ме?!
Құлақты жеп «даму» деген ығыр үн,
қолмен жасап қияметтің құрығын,
«ұрпақ үшін» деген жалған желеумен,
қиратамыз сол ұрпақтың тұғырын.

235
ШЫНДЫҚТЫ  ІЗДЕП...
Ақын біткен шындық іздеп сандалдық,
күні-бүгін таппай оны таңғалдық.
Алдымызды орап кете береді,
ақиқаттан жылдамырақ жалғандық.
Алдымызды орап кете береді,
өрмекшідей торлап сана, өрені.
Қырық жамау шекпеніне оранған,
кедейлерге шындық еді керегі.
Байып алған алаяққа ашынып,
кеттің дейміз кесірлікке бас ұрып.
«Шындық бар!» деп айғайлаймыз...
                                                     алайда,
билік оны көрсетпейді жасырып.
Байшыкештер дайын асы биліктің,
(саясат бар – кімге кейіп, кімді ұттың?)
Батыраштың қолындағы айбалта,
тұсау салар қадамына жүйіріктің.
Өз қаныңды өзің ит боп жалайсың,
(айтақтаса күшігіңді талайсың).
Мақтап-мақтап мақтау қағаз ұсынса,
үйге барып шекпеніңді жамайсың.
Ойда ойран  болса, дейді, қырда-мұң,
білесің бе ақиқаттың тұрлауын?
Болмағасын тыңдар құлақ, ұғар ми,
шындықты іздеп шырылдайды
                                                 қу жаның.

236
ЖАН  ДЕГЕН  НЕ?
Жатып алып көкке қарап балаша,
жан туралы ойланамын оңаша.
Өлгеннен соң іріп-шіру басталар,
жан болғаны қандай ғажап, тамаша!
Жан деген не?
Көрінбейді көзіңе,
Құлақ түрсек ғұламалар сөзіне,
бүкіл жанды тіршіліктің бәрін  де,
көрінбей-ақ, баурап алар өзіне.
Ой бар жерде түйсік пенен таным бар:
жер жүрегі түу-у тереңде жалындар.
Тіршілікті тудырған соң өзінен,
жер де тірі ағза дейді ғалымдар.
Осы оқыған жолдар естен кетпейді,
(сенбес болса кімдер кімді сөкпейді).
Жазғандарға иланбассың қалайша,
тірі гүлдер, тірі ағаштар көктейді.
Дін айтады: Жерді құдай жаратқан,
адамзатты қуу үшін жұмақтан.
Ондағы шөп, 
                     аң мен құстың бәрі азық,
ауа жұтып, су ішесің бұлақтан.

237
Көшірмесі жұмақтың дәл – бағы бар,
туған жерін адам да, аң да сағынар.
Жалғыз ғана Жер-Ананың бойынан,
жанға керек бар дүние табылар...
Жан деген не?
Көрінбейді көзіме,
сыры мәлім бір Алланың өзіне.
Тән өлгенмен, Жан өлмейді мәңгілік – 
құлақ салсаң  Құран-Кәрім сөзіне.
         

238
ӨЗ  ҒАСЫРЫМ...
Сұп-суық су құйғандай ғып төбеңнен,
елдің мұңын жеткізетін өлеңмен,
ақындарды құрметтеудің орнына,
аластауға бейімдерді көрем мен.
Ойда-жоқта, отырғанда кекіріп,
ақын келсе күліп... іштей өкініп,
қуанышты түр көрсетіп, түлкідей,
ел көзінше қолпаштайды өтірік.
Шынын айтып отырғансып  имандай,
бәрі болып, бәрі толып тұрғандай,
сөз сөйлесе әкім-қара бас шұлғып,
жұрт біледі өтірік пен шын қандай.
«Құдай көріп тұр ғой» дейді иманды ел,
(қазақ болам десең сен де илан кел).
Жаны сірі, көнтерілеу көпшілік,
деп тілейді: «басшыларға иман бер».
Аузын ашса, көмекей көрініп,
тұрған елді алдау оңай «жеңіліп».
Бір иманды әкім көрсек, «паһ-шіркін»,
дейтін елміз саясатқа беріліп.
Жарнама тек, оңым менен солым да,
(жарқын-жарқын уәделер тұр жолымда).
Өз ғасырым – өзімдікі, тек қана,
тағдырымыз саясаттың қолында.

239
ЖАУАПСЫЗ  СҰРАҚ
«Қарашада қара үй тұр,
Қарайлай жүр артыңа...»
                                Абай
Арман көп қой, белгісіздеу дерегі – 
белгісіздеу жаққа ертіп келеді.
Қайта-қайта арт жағыма қараймын,
керек болып дана-қиял көмігі.
Көрген жоқпыз төзім күшін үнемдіп,
енді уақыт надандықты жүр емдеп.
Жорта-жорта сіңіріміз созылды,
жүз жыл жүрер жолды
                              бір жыл жүрем деп.
Сәл жетілсек асып-тасып той қылдық,
қой дегеннің өзін мінеп, қойдырдық.
Ерік беріп тойымы жоқ қарынға,
қанағатты қалтаға сап тоздырдық.
Дәстүр-өзен ағушы еді тұнып-ақ,
кетті заман ыңғайына бұрып ап.
Миллиондар жұмырына жұқ болмай,
мешкей отыр ми ішіне кіріп ап.
Қайда барып, кім болады ұрпағым,
қай жолменен тоздырады ұлтанын?
«Өңкей қиқым, бас-басына би болған,
кім ойлайды қара үйдегі жұрт қамын?!

240
ЫҢЫРШАҚ
Әр көңілде бір үміт,
бар тағы да мың алаң.
Қос құлағы түріліп,
алаңдайды бұл адам.
Алаң кірсе көңілге,
үміт үркіп, алыстар.
Алданып қап жемірге,
жер шұқиды тыныстар...
Бала оқыса болды деп,
несие алған үмітпен.
Көзі жасқа толды кеп – 
үстемесін кім күткен?..
Жиған еді тірнектеп,
алсам деп бір баспана,
Көз салады күнде ептеп,
сандықтағы ақшаға...
Басын жапса, арты ашық – 
тапқан табыс тарыдай.
Құмалақ сап, карта ашып,
қазағым жүр жарымай.
«Қазақстан кең байтақ»
дейміз жерсіз отырып.

241
Көрші кетті бас шайқап,
мақтап-мақтап өтірік...
Әр көңілде бір үміт,
бар тағы да мың ғажап.
Етегіне ел сүрініп,
ыңыршағы жүр қажап.
     

242
ІБІЛІСТІҢ  АЙЛАСЫ
І
Азғындыққа толып қала, толып қыр,
Бұл - Әлемдік кері кету болып тұр.
Санамызда іріп-шіру басталды,
О, Құдайым, адамзатқа соны ұқтыр...
Адам-Ата тамырымен қаны аққан,
Ең алғашқы күні екен, таңы атқан.
Миға қанша ақыл беру керегін,
Көп ойланып отырыпты Жаратқан.
Бар әбзелін топырақтан құрапты,
Жан кіргізіп, тәнін нұрмен сылапты.
Адамзатқа қанша ақыл берсем деп,
Жанындағы Ібілістен сұрапты.
Адамды ол тұрған еді қызғанып,
Қызғаныштан тіл қатыпты сызданып.
–Топырақтан  туған мұның несі артық?
Оттан туған, ескерусіз біз қалып!
Кіндігін де періштелер кесіпті,
–Өзіңізден айнымайды,- десіпті.
Адамды олар ұқсатқан соң құдайға,
Жын анасы одан сайын өшікті.
Өшікті де бір қулыққа көшіпті,
Зұлымдықтың қыл-тұзағын есіпті.

243
–Өзіңізден бір саты кем ақыл бер,
Адамзатқа сол лайық! – десіпті.
Оған Жындар қарсыласа кетеді:
–Онда, Адам бізге билік етеді...
–Шуламаңдар! – депті Ібіліс,
Адамның, өз ақылы, өз түбіне жетеді...
Осы сөзде бір зымиян ой жатыр,
Ой түбінде құрған тұзақ-айла тұр.
Ядролық қару – ақыл жемісі – 
Тіршілікті отқа орап, айда-қыр!
Ақылдың көп, азабы да, пайдасы,
Арам ойдың түп-төркінін ойлашы.
Отты қару дами-дами, түбіңе,
Бір жетеді, – дейді Ібіліс айласы.
«Біз емеспіз санасы бар әлем тек» –
деген сөзге отырамыз елеңдеп.
Бізге дейін Өркениет болғанын,
Басқа емес, ғылым отыр дәлелдеп.
Сол пенделер біз секілді дамыпты,
Ғарышқа да, алысқа да барыпты.
Өз-өзінен отқа оранып ақыры,
Тіршіліктен айырылып қалыпты...
Көремін деп дүниенің пайдасын,
Жүрген кезде,
Қанағат сен қайдасың?
Есімізден шығармаған жөн болар,
Ібілістің бізге құрған айласын.

244
ІІ
Шала жатыр күл түбінде сөнбеген,
Сөнбегені – үміт әлі өлмеген.
Қала жатыр дерті асқынып, меңдеген,
Дала жатыр мейірімге шөлдеген.
Улануда ағзамыз да, санамыз,
Мүгедек боп туылуда баламыз.
Аламанда алаөкпе боп далақтап,
Осы біздер қайда кетіп барамыз?!
Өркениет, өрің қандай шығатын?
Жолың қандай, белді бекем буатын?
Бәсекеге бас тігетін боп алдық,
Нәтижесін ұрпақ болса ұғатын.
Жүруші едік өрмек тоқып, жіп есіп,
Жүрміз қазір, уақытпен күресіп.
Ғарышқа өтті адамзаттың ақылы,
Жарық жылдамдығыменен ілесіп.
Ілескенің, күрескенің керек-ақ,
Гүлдемеді санамызда неге бақ?!
Зиянкестер кеміреді тағдырды,
дегендей боп, тамырына шеге қақ!
Алла берген санаулы өмір көп пе еді?
Адам өзін-өзі неге шектеді?
Неге сонша бола тұрып ақылды,
Өркениет санасына жетпеді?!

245
Ата-бабам салған сүрлеу ізбенен,
Жүрсек неден кем боламыз біз деген?!
Алдыменен Өркениет маңызын,
Дұрыс шығар, санамыздан іздеген.

246
ЖҰМАҚТЫҢ СУСЫНЫ
Бір елдер бар, тарихтан сыр теріп жүр,
Ал, біреулер, көшке ғана еріп жүр.
Жаралғаннан жаныма тең  мүлкімді,
«Менің тапқан Брендім» деп өліп жүр.
Сақ, Ғұн, Оғұз... билік құрған замандар,
Көк Түрікті мойындаған Ғалам бар!
Кентавры  біз боламыз, Гректің – 
Кеудесі – адам, аяғы – ат  адамдар.
Көк Түрікті кентавр деп жүргенін,
Естігенде  есім кетіп күлгемін...
Иә, иә, соно-о-оу  ескі заманда-ақ,
Жылқы мініп, еркін өмір сүргемін.
Итті айыра алмайтындар қасқырдан,
Таңқалыпты атты көріп астымнан.
Қымыз ішіп, менің елім ол кезде,
Қазы, қарта, жал, жаяны ас қылған...
Қамбар ата киесі деп санайтын,
Басқа ел бар ма, таласуға жарайтын?
О бастан-ақ, қасиетін түсініп,
Бие сүтін – Ана сүтке балайтын.
Оны қазір дәлелдеді ғылым да,
Елім сенген түрлі жақсы ырымға.

247
Жылқы күші кіреді деп сәбиге,
Саумал беріп өсіріпті бұрында.
Қайнары деп сарқылмайтын қуаттың,
Тамырдағы бүлкілдеген «бұлақтың».
Түсініпті  ата-бабам қымызды – 
Тәңірі берген сусыны деп Жұмақтың.
Жылқы сырын қазақ қалай ұқпайды?
Ешбір малдан ондай сусын шықпайды.
Шипа болған айықпас көп кеселге,
Бүгін оны медицина құптайды.
Мен көшпенді қазағыма таңқалам,
Әр ісінен даналығын аңғарам.
Сусынына шарап емес, сыра емес,
Қызуы мол Қымыз қалай таңдаған!!!
Қымыз баптау – өнердің бір саласы,
Мал терісі – күбісі де, сабасы.
Іші-сыртын аршаменен ыстаған...
Ал ,ыдысы – туған жердің ағашы.
Ожауы да, шарасы да ағаштан,
Қошқар мүйіз өрнегімен жарасқан.
«дөнен қымыз», «бесті қымыз»- түр-түрі,
Баппен пісіп, салқын жерде таң асқан.
Пай-пай шіркін, қанып ішкен қандай-ды!
Көңіл құсы қияндарды шарлайды...
Сексендегі қарттарым да қутыңдап,
Қырықтағы қызуынан қалмайды...

248
«Айғыр қымыз», «сүрі қымыз» тағы бар,
Европа  деп келген ғой  «тағылар»...
Қымызына таластырған соларды,
Не десе де, Қазағымның бағы бар!

249
БІР КҮН
«Өмірдің бір күні мен бір түнінен артық,
ештеңе жоқ...»

жүктеу/скачать 1,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: