Бағдарламасы бойынша жарық көрді Сәдуақас Т. С 28 Шығармалар жинағы. Алматы: «Сораба» қоғамдық қо

129
Шауып ол, даңқ асырды Тоқтамыстан,
Тоқтамыс ол да жаумен жоқ па алысқан?!.
Батыстан жауға жолды ашып беріп, –
Отанды орады ғой отқа дұшпан?!.
Екінші – озбырлығы тағы мәлім,
Жайратты Баязиттің сан ұланын:
Жол ашып кресшілер жорығына, –
Шайқалтты шығыстың зор шаңырағын!?.
Үшінші – бастай алмай бұл шапқынды,
Зұлымдық ізгілікті құрсап тұрды;
Жеңе алмай жеті басты айдаһарды, –
Бар күшін ағайынға жұмсап тынды!..
Осындай үш қателік даңққұмар,
Қамығып, қапаланып халық тынар;
Қамымен қара бастың қылған тірлік, –
Ұрпақты неше буын зарықтырар!?.
СӨЗ СЕМСЕРІ
О, Махамбет! Оқтаулы мылтық, отты жыр.
Ақын да сен, ер де сен.
Кеудеңдегі тарпаң жүрек тынбапты-ау,
Хан ордасын қақыратып келмесең.
Өн бойынан от лақтырған өлеңдерің болмаса,
Махамбет деген – мен десең де сенбес ем.
Сүйір тілден суырып сан сұр жебе,
Жүрегіңнен жыр семсерін сермедің.
Шыбын жанды шүберекке шарт түйіп,
Ер көңілді елің үшін тербедің.
Жауға шапқан арыныңның асқағына сүйсініп,
Қазағымның қас батыры дер ме едім?!
Ерлігіңнен айналайын нар бабам,
Еркіндіктің туын тіктің елге сен.
Зереніңде бір тереңдік болмаса,
Дүниеге дүбірлетіп келмес ең!

130
Сол тереңдік бабалардың өр рухы ғой өшпейтін,
О, Махамбет! Мәңгі тірі ақын да сен, ер де сен!
ТАС ТҰҒЫРЛАР ТАҚСЫРЕТІ
Көлбеген көз алдыңда биік тұлға,
Қойылған ескерткіш пе сүйікті ұлға?
Ғұмыры тұрлаулы ма, тұрлаусыз ба, –
Өткеннің өсиетін ұйып тыңда!?.
Жалындап өткен шығар жас ғұмырда,
Жарқырап тұр ғой, міне тас тұғырда:
Жүйрік пе олжа салған ортасына,
Қарбалас өмірдің бұл тасқынында?!
Болып па ед заманында бір керемет,
Маңайын тастапты ғой гүлге бөлеп;
Ол гүлді жалмап кетсе бір кебенек,
Кенеусіз мұндай тірлік кімге керек?!
Жан ба еді жамағаттан жақсы ат алған?
Құлайды онда неге қасқа тарлан?
Орнығып басқа тірлік, басқа талғам,
Өмірге келе ме өзге мақсат, арман?
Биікте қанша күн ол тұрды күліп,
Билікке жүрді ғой ел құлдық ұрып:
Құндылық құдай ұрып бір-ақ күнде,
Дүние әлем-жәлем тұр құбылып!
Дәрменсіз дәуіңді кім дәріптеткен,
Саудырап сары жезі, ит сарып кеткен;
Қыдыңдап құдай болған кеше ғана, –
Ал бүгін абыройсыз ғаріп неткен?
Оранып үлдеге де, бүлдеге де,
Қу құлқын керек осы кімге, неге?
Неліктен тәубесі жоқ ынсапсыздың, –
Түссе де зор талқыға, түрмеге де?!
Ұрпақ бар кешегіні көзі көрген,
Неге олар ібілістің сөзіне ерген?

131
Неліктен бір-бірімен аңдысады, –
Сүрінер сәтін күтіп кезі келген?
Кінәсін бір-бірінің етіп айғақ,
Бітіспей жауығады екіұдай бақ:
Ел ішін аздырады ерегеспен, –
Екі жақ екіленіп, «е, құдайлап»!
Орнына келіп оның басқа тұғыр,
(Кімдікі жаманаты, жақсы аты бұл?)
Кейінгі жүреді ылғи бас қатып ұл,
Ойласын ұрпаққа айтар ұлағатты ел, –
Жолы бір, арманы бір, мақсаты бір!
Бұл заман осылайша мың арбасып,
Шындықтың шыңына ел шығар ма асып?
Жеңе алмай бірін-бірі, алма-кезек,
Ізгілік зұлымдықпен тұр алмасып!
Туады оны көріп сұрақ бірге:
Бұл бейне – кімге өнеге, мұрат кімге;
Тұлдыр ой болмайды екен тұрақты ірге, –
Дүние күлталқан боп бір-ақ күнде! 
Десек те биік тұғыр, асқақ неткен?
Ізгілік шығар оны жақсы атты еткен;
Тұрлаусыз заманада тұғыр қанша, –
Тарихтың қоқысына тастап кеткен?!
Тұлғалы тұғырсыз да ұлық адам,
Төрде де тұрлаусыздың күні қараң;
Ірге сап талғамымен, танымымен,
Кірпішін қалап жатыр ұлы ғалам!
ӨТЕЛГЕН ПАРЫЗ
Е. Құлымбеттегіне
Ераға, ер көңілді ерен аға,
Өтелген парызың көп ел анаға.
Топ жарған суырылып сәйгүлік ең,
Сұм тағдыр сұқтанып ед неге ғана?

132
Көздерін аршығандай жас тұманың,
Ақ сөзің ақиқаттың ашты бағын:
Құлдырап құба белден Құлагердей,
Қасқиып өте шыққан қас пырағым!
Танылып талабыңмен сында қиын,
Болды ғой елдің іші туған үйің:
Билігін Жиреншедей бір-ақ кесіп,
Бұрмаған туғанына тура биім!
Шығандап шыңға өрлесең шындық – пана,
Атыңды дүрілдеткен ту ғып дала.
Бойыңда бар еді ғой көп қасиет,
Ойыңда болмағаны – қулық қана!
Із кесіп, іздемедің мансап, атақ,
Жетіп ең жеңісіңе ар сақтап-ақ:
Ел-жұртын жан-тәнімен құлай сүйген,
Ғұмырың білсек – үлгі, алсақ – сабақ.
Ұрпаққа өнеге боп қалған ісі,
Өзіңсің туған елдің ар-намысы:
Даңқымен мансапқордың мысын басқан,
Дәуірдің дәл өзіңдей бар ма арысы?!
Бағыңды байлап, шындық – шарқ ұрды құс,
Бағаңды береді ғой халқың дұрыс;
Артыңда сүйген халқың, даңқың қалды,
Арқалап кеткен жоқсың алтын-күміс.
Еңбегің елге сіңген санамызда,
Ырыс боп ырғалады даламызда;
Көзіңнің тірісінде көзсіз ердей,
Айналған өміріңнің бәрі аңызға!
Егінің егіп кеткен зердемізде,
Дәулет боп оралады елге күзде:
Сарсыған санамызды серпу үшін, –
Ағатай, соғып тұршы сен де бізге...
Қақ жарған қара қылды ақ алмасым,
Білемін дұшпан да мін таға алмасын;

133
Адамды адал сүйген ақ жүректің,
Қадірін ұға білу адамға сын.
ЖІГІТТІ ЖІГЕРЛЕНДІРУ
Сабыр ет салқын күндерге, Не жетсін жарқын күлгенге;
Жақұтты алма жоғалтып, – Ағатай, алтын кеудеңде!
Құбыжық адам тұрқында, Тойым жоқ арам құлқынға;
Пайым жоқ, пайданы ойлаған, 
 
Зорлардың заман тұр ырқында!
Әз жүрек тыншымағаны ма? Жүзіңді бұршы далаңа;
Жадырап жақсы тілекпен, Таң атып, күн шығады, аға! 
Той жасап ұлан асыр әлі, Тұмшаған тұман ашылады;
Серпіп сол қара бұлттарды, Ел даңқын қыран асырады!..
ЖЕР ЖАРАСЫ ЖАЗЫЛАР
Әмен Әзиевке
Түспеген ел болсақ та өмірі аттан,
Жез таулар көтерілді Қоңыраттан.
Құрдымға кетіп жатты бірақ әттең,
Арнасы жез дария толып аққан.
Ежелден жер жәннаты Берікқара,
Төскейде еркін өрген елік қана!
Туған жер түрін бүгін келіп қара:
Жатқандай солып арна, семіп дала...
Кім оны айналдырған тұл өмірге,
Тілеуін ұрпақтардың тіле бірге.
Халқының болашағын, бағын ойлап,
Не дана өтпеп пе еді бұл өңірде!
Қазақтың Қаз дауысты Қазыбегі,
Қазы еді, қазық еді, қазына еді.
Қалдырған ұрпағына жері де бай, –
Алтын, жез алып жатыр қазып елі.

134
Намысты ер Нарманбеттей нар тұлғалы,
Елім деп шартарапқа шарқ ұрғаны.
Азаттық жолын ерлер айтып кеткен,
Ұрпаққа аманат қып артындағы!
Ер қанша алаш жұрты ардақтаған,
Шашасын Шашубайлар шаң қаппаған:
Қаныштар туған елдің ертеңі деп,
Санасын сары алтындай салмақтаған.
Қазақтың қасиеттеп кең даласын,
Аялап жер жарасын, ел наласын;
Ғұмырын ұлылардың жалғап берген, –
Елі де ардақтайды ер данасын!
Жазылар жер жарасы, ол бірақта
Сын болар әр бұтаға, әр бұлаққа;
Білмеймін жан жарасы жазылар ма,
Мерт болса, мінген ерлер арғымаққа?!
Жазылар жер жарасы меңдеп келген,
Өткеріп ерлер жүр ғой елді өткелден:
Жомарт жер жарылқасын туған жұртын,
Қазына қайнап шығып кең бөктерден.
Азаттық алдық, жиды жемісті елім,
Шалынсын құлағына періштенің.
Жасампаз ұрпақ көрсін игілігін, –
Ақтарып туған жердің кеніштерін!
АҚ ТIЛЕУ
Дарханға
Өмiрге ұрпақ келдi iңгалаған,
Сүйкiмдi сәби үнiн тыңда, далам:
Көл-көсiр қуанышы ағайынның,
Айналған ат ұстар деп ұл баладан!
Ұзарып өмiрдегi көшi iлгерi, 
Қуаныш дос көңiлiн өсiргенi:
Ауылда қадiрмендi қарттар тұрып,
«Ат қой» деп қолқалады досым менi.

135
Дәм етiп жатқан соң ел «жырау» деп те,
Айттым мен құтты болсын мынау кепке!
Әйтпесе, ақ ниетке бере салған
Баршылық бала саны бұл әулетте!
Бiр тiлек күтiп жатса қалқам менен,
Ат қоям, үмiтiмдi артам да мен:
Балдырған базынамды қабыл алса, – 
Ойыма оралды есiм Дарқан деген!
«Әкеңе жоламасын жаман қылық,
Жарқылдап жүреді ғой анаң күлiп:
Ат жалын тартып мiнiп жүршi сен де,
Халқыңның қамы дәйiм алаң қылып!»
Айналдым, алғыр қыран түле сынды,
Аларсың сонда өмiрден үлесiндi:
Қатерлеп айтып берем қасиетiн,
Құрметтеп құлағыңа iл бұл есiмдi.
Өзгеден озбасаң да, қалқам, дара,
Өзендей толып аққан тарт арнаға.
Өсиет еткен бабаң кеңшiлiктiң, –
Өлшемi болған дәйiм дарқан дала!
Түйiп қой көкейiңе, қалқам, мұны,
Тұғырсыз болсаң мiндет артам ба iрi?
Ұрпақты жебеп келген, бiле бiлсең,
Халқыңның пейiлi мен дарқандығы!
Сапарлап өмiрде сан жолға асықтық,
Жолдассыз жортып өрге зорға шықтық.
Жiгiттiң дарқандығы жетпей қалса,
Шiркiннен шығады екен сол жасықтық?
Адам көп ақ тiлеулi, арай жүздi,
Жақсыға халқым оны балайды iзгi.
Солардың дарқандығын түсiне алмау, –
Тақырға отырғызған талай бiздi.
Ұсындық жомарттықпен төрiмiздi,
Байласа, жоқ байлаған қолымызды.

136
Жоғалтып алғанда сол дарқандықты,
Содырлық қайнатты ғой сорымызды!?
Тасытқан мейман үшiн тай қазанын,
Дарқандық жасамаған қай қазағың:
Келгенде елге нәубат, алауыз боп, –
Ездiктiң тарттық қой сан қайғы-азабын?
Дарқандық – ол өмiрге құштарлығың,
Қасиет мұқата алмас дұшпан мұның.
Дарқандық бiткен жерден басталады
Қызғаныш, күндеу менен iштарлығың…
Дарқандық құр желiкке жел берiп пе?
Жақсыны көрiп, жаным, сен де елiкте!
Пасықтар дарқандықтан жұрдай болған, –
Жолдасын сатып барған пенделiкке.
Дүрдараз дарқандықпен болып алған, –
Iштарлық iштен шалар, торып алдан.
Дарқандық шет қалғанда, бұл пенденiң
Не түрлi зұлымдыққа қолы барған.
Өмiрде бұл да сабақ анықталған,
Айтады аңыз етiп халық тарлан:
Дарқандық танытқан ер, талай елдi
Аузынан ажалдың да алып қалған!
Ананың сылап дарқан қолы бiздi,
Жұтамыз ақ төсiнен сол уызды.
Сүйекке сүтпен сіңер мiнез бұл да,
Нұсқайды ол iзгiлiктiң жолын iзгi!
Дарқандық бiр қыры ғой зерделiнiң,
Керек-ақ кесек мiнез ерге бүгiн:
Сен биiк тұрсын деймiн, кейбiреудiң
Көргенде ұсақтығын, пенделiгiн…
Тұрса алдан дарқан мiнез заман күлiп,
Ұрпаққа жуымайды жаман қылық.
Ат жалын тартып мiнiп жүршi сен де, –
Халқыңның қамы дәйiм алаң қылып!..

137
ОҚЖЕТПЕС КИЕСІ
Мағжан мен Сәкенге
Тауы көп, таланты көп бұл қазақта,
Көнетiн көр кеуде кiм құр мазаққа?
Көтерген ел еңсесiн сол тұлғалар, –
Сұм заман салған кезде түрлi азапқа.
Зор тұғыр қалап мәңгi мұрамызға,
Сұнқарлар болады iңкәр сiрә, құзға.
Киелi қия-шыңым – Оқжетпесiм,
Асқақтап айналдың сен жыр-аңызға!
Мадақтап мақтан еткен дүйiм елiң,
Сыр тұнған сымбатыңа сүйiнемiн!
Қазағым саған қарап бой түзеген, –
Оқжетпес, сен не деген биiк едiң!
Қазақтың көшiн тыңға бастап тұрған,
Көтерген ел мерейiн асқақ тұлғаң!
Талайды ғашық қылып сән-сымбатың, –
Жанарын арулардың жасқап тынған.
Оқжетпес, сұм замандар есіңде ме:
Қор болған ер Абылай, есіл Кене?!.
Самғаған сұңқар жырлар көгіңе өрлеп, –
Өзіңдей тұрған жауға төсін кере!..
Көтерген туу биiкке сүйiктi елiн,
Көсемдер көрге түскен, киіп кебiн...
Сұм заман сұрапыл боп, жасын атқан, –
Қазақтың көре алмаған биiктерiн…
Сол апат тұлпарларды құлатты орға,
Томсарды тотықұстар жылап торда!
Тұлғалар туу биiктен тұғыр таппай, –
Бола алмай болдырды ғой қуатты орда!?
Сұңқарын сұмырайдың сұлатты оғы,
Ел естен шығарған жоқ бiрақта оны.
Тұмшалап тұмандатқан дүлей заман, –
Оқжетпес күндi аңсады шуақ толы!..

138
Бүгiн де тау тұлғалар жүр санната,
Маңғаз ұл мастанбайды мұнша баққа.
Кiмнен кiм биiк тұр деп, – сор қайнаған, –
Қазаққа болмас па екен бұл сабақ та?!
Болса да заман қилы, ара шалғай,
Құлагер озады алға қара салмай;
Ертеңге елеңдеген ел жадында, – 
Оқжетпес тұрады ылғи аласармай.
Тiлеуiн туған елi көп тiлеген,
Оқжетпес неткен асқақ, текті неден?!.
Қазақтың қайсар рухын кейіптеген,
Көкшенің биігі бұл көк тiреген!..
ӘНШІ САЗЫ 
Бисара Мәкеноваға
Қаққанда Сексен көлден саз қанатын,
Сұлудай сиқырланып назданатын;
Ыбырай, Ақан, Бiржан дәстүрiнен,
Айнымас айтқан әншi, жазған ақын.
Қаққанда Сарыарқада ән қанатын,
Аз ба адам тамсанатын, таңданатын;
Бұлбұлдай Бисара ару сайрағанда, –
Асырған асыл өнер салтанатын!
Ажал сұм кәрiн төгiп қанды ұртынан,
Айырған кезде тән мен жанды ырқынан:
Бисара шырқай салса «Үшқараны», –
Ұшып тұра келер ме ем мәңгi ұйқыдан!
Ажалдың жастығынан тұрар ма едiм,
Осы әнге жаным неге құмар менiң?
Халықтың рухын шыңдар халық әнi, –
Ананың ақ сүтiндей құнарлы едiң!
Сызылтып сал әнiңе, сайра, құрбым,
Келетiн қайта айналып қайда бұл күн?
Жүректi тебiрентiп «Темiртаспен»,
Байлығын баршаға жай Байғабылдың!

139
Сарқылмай ән арнасы, күй сағасы,
Адамның мың серпiлсiн ми, санасы;
Баурасын сұлу сазбен бұл ғаламды, –
Қазақтың бұлбұл құсы – Бисарасы!
ШОРТАНКӨЛ СЫРЛАРЫ
Шортанкөлдің жағасында біздің ел,
Көлдің сырын жігіт пенен қыз білер:
Бір аруды жолықтырғам сол жерде,
Көңіл шіркін аңсап оны үздігер.
Жақсы көрдім, жақын тартып сол қызды,
Жанарынан жаныма нұр толды ізгі:
Тағдыр деген бұралаңы көп асу,
Әр тарапқа алып кетті жол бізді.
Жоғалттым мен махаббаттың жүзігін,
Тонаттым мен жастық шақтың қызығын:
Аһ ұрады, сапырады арнасын,
Соған куә Шортанкөлім – қызырым!
Ғашық жандар бірін-бірі іздеген,
Кездесуден әсте күдер үзбеген:
Інжуімді іздеген сол таба алмай,
Шортанкөлдің жағасына жүз келем.
Көлім айтты: «Тарқайды ғой тәтті мұң,
Шыда, шыда, шалқып толар шаттығың»;
Баулып маған Шортаным бір бақ құсын, –
Қолыма кеп қонды менің аққуым!..
Сол аққуым маған бақыт сыйлады,
Көгілдірін көл бетіне жинады;
Кеудемдегі жырмен бірге шалқыған,
Шортанкөлдің таусылмайды сырлары.
*   *   *
Ауылдың жаны – айдын көл, Аспанмен, жермен сырласқан:
Бөлісіп шаттық, қайғыңды ол, – Жатады толқып тынбастан.

140
Қамысы үкі тағады, Қаз-үйрек ұшса қалықтап.
Қияға қанат қағады, Қиялың бірге шарықтап.
Желпіген жұпар самалы, – Дертіңе шипа, дәру бар.
Жаныңды баурап алады, Айдын көл, айдай арулар!
Сынға сап жақын сырласын, Сұлулар тұрар, шіркін-ай;
Суға сап күміс сырғасын, Сыр тыңдар көкте сылқым ай.
Базары сынды ауылдың, Жатады дуы тарқамай;
Өтінде жел мен дауылдың, Өксігін басты ол талай. 
Бабалар қонған басына, Батырлар атын суарған:
Елінің даңқын асыра, Тұлпар да мініп, ту алған!
Ұрпақтар көші алмасып, Сан өрнек салған жүзіне;
Толқынға толқын жалғасып, Құстары ұшқан тізіле!
Толқын мен толқын жарысып, 
 
Шарқ ұрып айдын тынбайды.
Тағдырлар солай табысып, – Тербейді шаттық, мұң-қайғы.
*   *   *
Шортанкөл, Шабақкөлмен – егіз айдын,
Қондырған алақанға өзін айдың:
Еркелеп екі көлде өсіп едік, –
Тел емген қос ананы қозыдаймын.
Шортанкөл сан жүрекке шашыпты арай,
Тербелген айдынында ғашықтар-ай;
Маған да махаббаттың періштесі, –
Алдымнан тұрған құшақ ашып талай!
Өрілген бұрымындай бұлты майда,
Қойыны толы еді ғой құлпынайға;
Сығалап сыр тыңдайтын сияқты еді, –
Сырғасын суға малып сылқым ай да!
Гүлдердей күнге ұмтылған жаңа ашылып,
Жас өркен желдей ескен аласұрып;
Демейтін қанатынан Шортан, Шабақ,
Қараөзек, Сулытомар, Қарашілік!

141
Сайрайтын бұлбұл құсы қонып талға,
Болмайтын бізге таңсық өрік те алма;
Жиірек барушы едік жидек тере, –
Арал, Жал, Қызыл, Өлең, Бөрікталға!
Құлпырып Төртқарағай, Масақонған,
Құшағын жұпар шашып ашады орман;
Аңсатар алыс кетсең, туған жер-ай, –
Көзіңнен бұлбұл ұшып таса болған?!
Қарасу, Қоңырағаш, Шұбарағаш,
Жайқалған желегі мен гүлі аралас;
Мапыраш, Үшқопа деп ертеде жұрт, –
Мал жапқан маң-маң басып бұған алаш!
Бәйбіше бейіті мен Бестүбегі,
Ұрпаққа аңыз болып естіледі,
Қарағай бауыры мен Қызылағаш, –
Елімнің қоныс қылған естілері.
Жайлаған Майлыбалта, Бағыс елі,
Бал қымыз бабалардың дәрісі еді:
Бас болып ағайынға ел құраған, –
Жанғалдай болған көпке таныс ері!
Сол ерлер пана болып қысылғанда,
Қияға қырандарын ұшырған да;
Арманшыл жаңа толқын, жас ұрпағың, –
Апарар жалғастырып ісіңді алға!
Кеудеме күй қотарған жыршы далам,
Сені ойлап іңкәр көңіл тыншымаған:
Құстарың түлеп ұшып, беу, туған жер,
Жарқырап жарқын бейнең тұрсын әман! 
КӨКТЕМ ШУАҒЫ
Нұрлы күн шомылдырып шуақ төккен,
Самал жел сыбырлайды құрақты өпкен.
Сайларда сылқ-сылқ күлiп сылаң қағып,
Бұрымы тарқатылған бұлақ көктем.

142
Жанданып семген тамыр, қан жүгiрiп,
Қураған дүниенi қуатты еткен.
Бел асқан бұлақтардай туған жерден,
Оралып келдім мен де жырақ кеткен!..
Сағынып сарғайып ед дала көптен,
Құстарым келдi аңшыдан аман өткен.
Жанымды желпiлдiрген, еркiн күлген, –
Пәк тiлек, сәби сезiм, бала көктем.
Назданып нәзiк сырлы Назым сұлу,
Көншітер көңілімді алаң еткен;
Наурыз тойын тойлап, топқа кiрiп,
Шығайын сылаң қағып Қаракөкпен.
Жасыл бел, жасыл жайлау, жасыл шалғын,
Төрiнде асық ойнап, асыр салдым.
Көгінде аунап-қунап, асып өрге, –
Мен дағы талай iстiң басын шалдым:
Төбемде шыр-шыр еткен шырлап торғай,
Төменде сыр-сыр еткен асыл шалғым.
Ат жарыс.., алқалы орта.., ата бейiт..,
Қайтайын қасына ерiп Қасым шалдың!..
АТА ЖОЛЫ
Ежелден елi құтты, досы да бай,
Мапыраш жайлауы едi осы маңай:
Бесiгi болған елдiң, беу туған жер,
Жаныма от бересiң, қосып арай!
Ардақты ата мекен, туған ауыл,
Алаңдап жүрем соқса қырда дауыл:
Ұрпаққа мирас еткен бабалардың, –
Достығын, салт-дәстүрiн шыңда, бауыр!
Алдыңда жатыр iзгi жосып iздер,
Аңқылдап ақ пейiлмен досын iздер:
Атанған «Алты ауылнай Әйтiмбет» деп, –
Атақты әулет ек қой осы бiздер!

143
Атадан келе жатқан бәрi айқын кеп,
Бақтыбай, Қыдыр, Серкеш, ер Әйтiмбет, –
Төрдегi төрт бабамыз аңыз болған,
Алдынан хан мен қара тарайтын деп!
Айбердi, Рысқұл, Мәшек, Өте - Қайып,
Халықтың құрметiне өте лайық:
Дiңгегi дiл мен тiлдiң ұлы дәстүр, –
Аруақты сыйламауды ел етедi айып.
Атажұрт – Абылай хан ордасы едi,
Ханның да қадыры артық қолдаса елi;
Ер Монтай… Қанай, Сейтен, Жанғал, Бектас, –
Қожағұл, Пiрәлi, Әзбай – жорғасы едi!
Еншi алып Қызылағаш, Ақсораңнан,
Бар едi бақ-дәулетiң басқа қонған;
Өсиет, өнегең де мол едi ғой, –
Бауырмал, бағын елдiң ашқан ордам!
Кең болып, кемелденiп, кеңес берiп,
Жүрмейсiң бiр-бiрiңдi неге ескерiп?
Ортадан ойып тұрып орын алған, –
Ораздың «Бес қасқасы» емес пе едiк?!
Не керек ырың-жырың егеске ерiп,
Айтпай ма жақсылардан ел естелiк?
Жарыған уызынан, жарау мiнiп,
Жарқынның жетi отауы емес пе едiк?!
Ақ жолмен адал болған досқа нағыз,
Ел едiк ерлiк iске қосқан аңыз:
Шығарда жаны бiрге Жылқыайдармыз,
Шығатын шыңға бiрге Досқанамыз!
Бай едi өнегеге өмiр неткен,
Ерлер-ай, ел болудың жолында өткен;
Қанша әулет бауыр басып, өсiп-өндi, –
Ер Жанту, Айтқұл - Атан, Жолымбеттен!
Көш бастап Жанғал батыр, Жұмық бабам,
Көмейi пештерiңнiң құмықпаған;

144
Ағынан жарылып бұл дос-жаранға, –
Ағайын ата жолын ұлықтаған!
Топ жарып Тезекбай би, Қосым өткен,
Сыйласқан сыбаға арнап досы көппен.
Ежелгi ел дәстүрiн жалғастырып,
Ертеңге апарайық осы бетпен!
Атаның атағы ұлға айбат берген,
Қадiрiң кем едi қай қайраткерден?
Бiржан сал, Балуан Шолақ бөтен емес, –
Ахмет би, Қуанышбай, Айдапкелден!
Дуына ағайынның кiм қызбаған,
Жақсылар жаманға бас бұрғызбаған:
Қарасаң алдыңда бар қалған үлгi, –
Кентқожа, Шорым, Байжан, Құлмырзадан!
Заманның көрген едiң көп дауылын,
Қарассын қабағыңа тоқ бауырың;
Жарасқан ынтымағы мерейi өсiп, –
Тобыңды толтырып тұр Тоқтауылың!
Мұрасын аталардың жиып-терiп,
Имандай өсиетке ұйып берiк;
Тойларың тойға ұлассын, туған елiм,
«Әлекең сый аяғын» құйып берiп!
Мастанба аз дәулетке бақ қонғаның,
Жасқанба қиындыққа тап болғаның;
Арасын ағайынның ала қылмай, –
Қадiрiн қасиеттi сақта орданың!
ӨМІР АЙДЫНЫ 
Өмiр бұл өр теңіз ғой баршаға әман,
Құйылған толқын – тағдыр әр сағадан,
Тербелеген айдынында қаншама адам:
Топасты тасқа ұрып тар сағадан,
Жасықты жарға соғып паршалаған.

145
Шарқ ұрып шығады өжет шаршамаған,
Деп бiлген: «арым үшiн – жан садағам!»
Ұрпақ кеп толқын-толқын толысатын,
Өмiр бұл өр теңіз ғой баршаға әман.
Өзектес өмір-дағы теңізбенен,
Маржан бар, жаным, онда сен іздеген.
Арманның ақ желкенін көтердік біз,
Айдынға құлаш ұрдым өзіңменен.
Ол да өмір, ескекті нық есе білген,
Аңсаған арманың ғой неше күннен;
Атаның ақ батасы жебеп жүрер, –
Мұра боп келе жатқан кешегіден.
Ол да өнер, серiк тауып ере бiлген,
Кемемiз берiк қой деп сенемiн мен.
Жасымай өр толқынға өрлей жүзiп,
Маржанын терейiкшi тереңiнен.
Ғашықтар ақ тiлекпен армандаған,
Қиырға аттанайық жан бармаған.
Қайырлап қалса кемең қапа болма,
Дауылда бiз ғана емес тал қармаған.
Көңiлiм сырға ғашық, жырға ғашық,
Көк айдын көкiрегiн тұрған ашып:
Көп толқын салар бәлкім не қиынға,
Көрейiк адассақ та бiрге адасып.
Төсiнде көк айдынның тiлдесейiк,
Көсiлген көк толқынмен бiрге есейiп.
Толқынның бiреуi – асқақ, бiрi – мөлдiр,
Солардай толқып-шалқып күн кешейiк.
«Жалғыздың жары – құдай» деген едi,
Қамықсам қапияда деме менi.
Жүректiң қалауымен аттанайық,
Жандардың жаны бiрге кемедегi.
Желпiнсiн желкен керген желмен денем,
Төзiм бе көк дауылда тербелмеген!

146
Шежiре, ерлiк жырын шерте бергей,
Кезiмде шемен басып, шер меңдеген.
Жүр солай жанарыңнан жалқын атып,
Жырымды ұқ, кiмге керек жалқы бақыт?
Көлдер де көп толғатқан жақұттарын, – 
Бағыңды жандырады жарқыратып.
Тұп-тынық толқығанда көзiңде нұр,
Құлпырып бара жатсың өзiң де бұл.
Кеудеңде телегейiң толқын атпай,
Телмiрме тебiренбей теңiзге құр.
Тербелген толқынында қаншама адам,
Өмiр бұл өр теңіз ғой баршаға әман:
Арнадан аса алмайды арыны жоқ,
Арманға жете алмайды аңсамаған.

жүктеу/скачать 1,82 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: