лісімен таныстырып, екеуінің емін-еркін сауықтасуына
мумкіндік жасайды. Сондай бойдақ жігіттің бірінің қызға
көңілі толмай қалса керек. Ертелетіп суыт аттанған оның жо-
лын тосқан жеңгесі: «Күзде сойған тоқтының сарыала болар
тұздығы. Көп отырған қыздардың тереңде болар қыздығы, -
дейді. Жігіттің неден қисайғанын сұңғыла келіншек түсініп,
соны тұспалдағаны болса керек.
Сонда жігіт тұрып:
Далбаса, жеңгей, далбаса,
Қалмапты бедел онда аса.
Жігітке оның қол емес,
Шалдарға ермек болмаса, —
деп атын тебініп жүріп кетіпті.
Ата-анасының бауырында бұлғақтаған қыз шаттығынан
жаңылса да, пәктігінен жаңылмауға тиісті. Біріншіден, бұл
қыздың өзінің беделі үшін керек болса, екіншіден ата-енесі
мен жеңгесінің абыройы да соған байланысты. Бабаларымыз
қызды құтты жеріне қондыруға асыққан. «Он үште отау иесі»
дегенді бекер айтпаған. Бойжеткенге қызығатындар жетерлік.
Көргіш көзден оны қалай жасырып ұстасын. Бұлғақтаған боз-
бала сұлуға ұрынбай жүре алсын ба?! Бойжеткеннің пәктігі,
керек десеңіз, бүкіл әулеттің абыройы.
Қыз беделінің сақшысы — жеңге! «Жеңгесі жақсы қыз-
дың тәрбиесі жақсы» деген сөз тегін айтылмайды. Енді осы
әңгімені әдебиет үлгілерінен, көркем шығармалардан суырт-
пақтап көрелік: «...Деген өліара. Жайшылықта сығырая қала-
тын іңір жұүлдызын қараңғылық бейуақтың өзінде қамап ал-
ған. Үйме-жүйме қонған он неше ауылдың адамдары күндізгі
той-томалақтан мұрттай ұшса керек, бәрі де жатып қалған.
Тек шеттегі қоңырқай үйде ертең аттанатын қыз бен жеңгесі
ғана отыр.
— Жеңеше-ау, әкеле көрме! — деп безек қағады қызыл шы-
мылдықтың ішінде қалш-қалш етіп отырған қаршадай қыз. Екі
тізесін қапсыра құшақтап еңіреп отыр өзі...
Өткен жылы өлтірісін өткізген күйеу, іле-шала жыртысын
әкеп, есік көріп еді биыл жазда. Енді міне, адамын алуға келіп
отыр. Малын айдап берген адам қалыңдығының қасында талай
рет болуға қақылы ғой. Бірақ әне-мінемен сырғақтатып келеді
қыздың жеңгесі.
«Жүні жетілсін кішкене. Қайда барады? «Табындағы өз
түлігің ғой бұл» деп қайтарып еді алғаш келгенде. «У қорғасын
жеп өле қалатын түрі бар. Мұндай періштені еппен түсіру ке-
272
рек, еппен. Тойға дейін шыда, қайтсең де!» деп есік көре кел-
генде де құр тұлыпқа мөңіреткен болатын. Соңғы түйенің
жүгіндей болып неке де оқылды бүгін. Келіншектің қараңғы
отауында ін түбіндегі аю құсап күйеу жатыр. Екі көзі есікте.
Сылдырлаған шолпы үнін дәметеді, өзеуреген көңілі. Бір
тұрып, бір отырады орнынан.
Қайынсіңлісін ертіп келуге барған жеңге:
- Шырағым-ау, несіне жылайсың. Қызды Алла-тағала
еркектің қажетіне бола жаратқан. Күйеуің «жә» деген әулеттің
байы, - деп жеңгесі кәдімгідей шытынады.
- Құдай болса да келмесін қазір, апарған соң тұншықты-
рып өлтірсе де өз еркі, - деп тіке тартты қыз да.
- Он жетіге келдің сен. Еркектен өліп қаламын деп отыр-
сың ба?— деп жеңге де қитықты.
- Еркекпен көзің шыққан сен болмасаң, кімнен кімнің
өлетінін мен қайдан білемін.
- Қуатым-ау, жас қызға еркекті алғаш көрудің оңай емес
екенін білемін ғой, - деп жеңге ендігі сөзін жұмсарта түсті. -
Дегенмен, әлжыныс пен мәлжыныстың арасындағы іс қой,
көніп кетеді кісі. Ағаңмен алғаш мен де солай селкілдегенмін.
Түк етпейді екен, бірақ,- деді қыздың қорқып отырғанын
аңғара қалған келіншек.
Өзі осы түнде тап болған жағдайдың тылсымын басынан
өткізіп көрмеген пәк қыз, жеңгесінің мына бір көсемсіге-
!
ніне елең ете қалды, білем, өксігін бәсеңдетіп, құлағын түре
қалды.
- Мен де тек алғашқыда ғана... тізе киімім жоқ, кісі құсап,
өзімнен өзім... Біресе тап бір сақинамнан айырылып қалған
сықылданғанмын. Аздап сылтып қалған сықылдымын, — деп
имандай сырын жалғастыра жөнелді жеңгесі. — Бірақ бәрі де
бос уақыттық, бәрінен қиыны ертеңінде жан біткеннің бетіне
қарай алмайды екенсің.
Келіншек сөзінің арасында «тұншығып өлмейтініңе енді
көзің жеткен шығар» деген кісіше қайынсіңлісіне күле қарап
еді, оның көзінен бауы үзілген таспихтың төгілген моншағын-
дай жасты көріп шошып кетті».
Достарыңызбен бөлісу: