Оқу мен дамудың ара- қатынасы

Бұл сұрақтың шешіміне түрлі көзқарастар бар.Оның бірінде, оқудың өзі даму (У.Джемс,Э.Торндайк, Дж.Уотсон, К.Коффка), бірақ ,оқу табиғаты (оқу, үйрету) әркім әрқалай түсінеді. Басқа бірінде,оқу – тек жетілудің, дамудың сыртқы шарттары. « Даму мүмкіндік туғызады – оқу іске асырады», немесе, басқа сөзбен, «оқу дамудың соңынан жүреді»[47, с.225-226]. Ж.Пиаже, «баланың ойы белгілі саты мен кезеңдерден өту қажеттілігі, бала оқысын, оқымасын тәуелді емес»[ 47-ден, с. 227]

Отандық психологияда Л.С.Выготский мен басқа көптеген зерттеушілердің қалыптасқан көзқарастары бекітілген.Бұл көзқарастарға сәйкес, баланың психикалық дамуында оқу мен тәрбие жетекші рөл атқарады. «Оқу дамуда қашықтық, тек жақын салдар емес,оқу тек дамудың соңынан жүрмей,дамудың алдында да жүруі мүмкін,онда жаңа білімді қалыптастыра алға жылжиды» [47, с.231].Бұл жағдай тек қана отандық педагогикалық психологияға ғана көкейкесті емес, оны когнитивті психология ретінде қабылдаған АҚШ тағы Дж.Брунер үшін де маңызды. Брунер айтуынша, «... ғылым негіздерін оқыту, қарапайым деңгейде де бала дамуының танымына көз жұма қарамау керек.Оқыту бұл дамудың жетекші шарты болуы да мүмкін,оқушыға өз дамуын өзі қалыптастыратын қызығарлықтай,іске асырмалы мүмкіндіктер туғызу арқылы» [47, с.251]. Бұл жағдай жалпы педагогика үшін де, оқу ұйымдары үшін де мақсатты болады.

Даму мәселесін қарастыру бірнеше сұраққа жауап беру болып табылады: тұлғаның психикалық дамуының жалпы бағыты қандай,оның қозғаушы күштері не,ол қандай негізгі бағыттармен жүреді.Оқу,кез келген түрмен ұйымдастырылады,ол барлық сәттерді ескере алмайды,егер ол негізгі мақсатқа жеткісі келсе оның мақсаты - оқушының жекелей және психикалық дамуы.

1. Оқытушы мен оқшының біріккен іс- әрекеті бірізділікпен қаланбай қарым-қатынастың және оқытудың дистанциондық формаларын белгілеу мүмкін. І- түрге барлық дәстүрлі оқытудың бағыттары жатады, ал ІІ- түрге – қазіргі замандағы аралық оқытудың арнайы техникалық құралдарымен бірлесіп әрекет жасайды.

2. Сана принцип негізінен оқыту пайда болуда тәжірибе игеріп, Л.С. Виготскийдің «астыдан – үстіге» жолы сияқты және сана принципінде қалыптасқан оқыту. Объектісіне не жатады деген сұраққа өте маңызды жауап керек Н.Ф. Талызинаның оқытуы бойынша. Егер оқушымен тек қана ереже, құрал ұғынылса, онда бұл форма дәстүрлі, «хабарлы», «догтатикалық» аталып, егер өз іс-әрекетьеріне саналылықпен қарау, анықталған ережелерге бағыныңқы болуы, бұл яғни ойдың іс-әрекеттерін құрылған теориясы (П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина). Егре программаны алгоритмдық іс-әрекетті саналықпен қарауды оқытуды жоспарлаунемесе алгоритмизациялық теория деп аталады.

3. Білім беру процесінде оқытудың басқару негізгі мынадай бапқа бөлінеді:

А. Негізделмеген (дәстүрлі емес)

Б. басқаруды қарастыратын негізгі механикасын қабылдануы (ой, іс-әрекеті, прграммалау, алгаритмицириалық оқыту.

4. Білім және тәрбие бірлестік ара қатынасының негізінің бөлінуі:

А. Білімде мәдениетті болуы және оқушылардың жоспарлы іс-әрекеттердің құрылуы, оқытудың негізгі болып табылады.

Б. Пәнаралық – тәрбиелік ұстанымының негізі – оқыту ( дәстүрлі оқыту).

5. Мазмұндалған оқыту және дәстүрлі оқытудыңнегізі болашақ мамандығына байланысты оқыту.

6. Ұйымдасқан оқыту тәсілдің негізі – оқытуөзінің құрамында активтік түрлер мен әдістерді және дәстүрлі оқыту ерекшелейді. Аталып кеткен негіздердегі дәстүрлі оқыту қарым-қатынас сияқты бейнеленіп, сана ұстанымдарында негізделіп, мақсатталған тәрбиелік – пәндік ұстанымына байланысты.Дәстүрлі оқытудың құрамына кіретіннегізгі білімділік қағиданы қабылдау, көп фантазияларды анықтауарқылы нәтижені болуы шарт. Я.К. Набардовтың зерттеулерінде көрсетілгендей аналитикалық түрінің сипаттаған интелектуалдың қызметілігі бар, мысалы, ағылшын тіліндегі дәстүрлі оқыту.