Сөйлеудің грамматикалық дұрыстығы

 

385 

 

Грамматикалық  формада  дұрыс  сөйлеуін  тексеру  күнделікті  өмірде 

үлкендермен  қарым  қатынас  барысында  жүзеге  асады.  Баланың  бір  ойды  әртүрлі 

сөздермен  жеткізе  алу  қабілетіне  назар  аудару.  Мысалы:    «Сырта  жел  соғып  тұр», 

«Далада жел болып тұр». 

Байланыстырып  сөйлеуде  қабілетін  тексеру  –  ақыл-  ой  және  эмоционалдық 

даму деңгейін байқатады. Оны мына тәсілмен жүргізеді: 

- әңгімелеу. Баланың өзі білетін ертегі немесе әңгіме мазмұнын айтып беруін сұрау; 

- өз бетінше әңгімелеуі; 

-жетекші сұрақтарсыз әңгімелей алады; 

- ересек адамның көмегін қажет етуі; 

- мәтін мазмұнын толық жеткізуі; 

-оқиғаны баяндауда бірізділікті сақтайды; 

-кейбір бөліктерінің орнын ауыстырып алады; 

-мәнерлеу құралдарын пайдалану іскерлігі; 

- мәнерлеу құралдарын жиі дұрыс пайдалана алады; 

- мәнерлеу құралдарын сирек қолданады; 

-мәтінді ешқандай мәнерсіз жеткізеді. 

Монолог 

Балалар  алдына  қойылған  коммуникативтік  жағдайға  байланысты  білімдік  және 

тұрмыстық  әрекеттерді  айқындайтын  тіл  материалының  әдістемелік  құралына  орай, 

алдын ала дайындықсыз ойындағысын жеткізуі тиіс. 

Өзінің пікірін айтуда тілдік тұрғыдан дұрыс рәсімделген, мөлшері 3 сөз тіркесінен 

кем  болмауы  тиіс.  Пікір  айту  сипаттамадан  (сурет,  бұйым,  ертегілер  кейіпкерлерінің 

әлпеті және т.б.), оқиғадан (дос, отбасы мүшесі, үй жануары және т.б.) тұруы мүмкін. 

Бес  жасар  балалардың  танымдық  және  сөйлеу  мүмкіндіктері  жоғары  деңгейде 

артады. Ортаңғы топтағы балалардың әлеуметтік және табиғи жаратылысты меңгеруде 

әуестігі, белсенділігі, дербестігі жоғары болады. 

Тілдердің  үштұғырлығы  бойынша  жұмыстың  орталық  бағдары  оқытудың 

монологтік  түрі,  бұл  4  жасар  балаларды  үлкендер  мен  құрдастары  арасында  тілдік 

қатысымға  түсуде  дербестік  пен  бастамашылдыққа  тәрбиелеу  болып  табылады. 

Монологтік оқыту барысында балалар қатысымдық сөйлеу дағдысына ие болады, сөздік 

қорын арттырады және грамматикалық дұрыс сөйлеу қалыбын реттейді. 

Оқыту  мазмұнына  өлеңдер,  әндер,  санамақтар,  сондай-ақ  мектепте  оқыту 

жағдайларын  айқындайтын  тілдік  құралдар  кіреді.  Тілдік  материал  көлемі  70  типтік 

сөйлеу  үлгілерін  құрайды,  олардың  50-і  сөйлеу  үшін  қолданылады.  Сөздік  бірліктер 

көлемінің – 150-і сөйлеу үшін және 200-і тыңдалым үшін. 

Тілдің  үштұғырлығы  бойынша  ұйымдастырылған  оқу  ісінің  тақырыптық 

мазмұндылығы  «Қатынас»  білім  беру  саласының  білім  мазмұнының  іріктеу 

талаптарының принциптері бойынша құралады. 

Оқытудың  негізгі  принциптері:  қызықтылық,  жүйелілік,  түйіндемелік, 

қолжетімділік, көрнекілік және шынайы қарым-қатынас болуы тиіс. 

«Тілдің  үштұғырлығының  дамуы»  курсының  аяқталуымен  балалар  лексика-

грамматикалық  құрылымдардың  зерттелген  тыңдалым  машықтарын  меңгеруі  керек, 

 

386 

 

берілген  тақырып  бойынша  айқын  сөйлеу,  оқып  жатқан  тілдерде  өлеңдер  мен 

тақпақтарды білу. 

5-6 сөйлемнен құралған заттарды сипаттайтын шағын әңгімелер, жеке тәжірибеден 

оқиғалар  құрастыру;  әдеби  шығармалардан  түсінгенін  айту,  суреттер  бойынша  мәтін 

құрастыру.  Ойыншықтар,  суреттер  бойынша  баяндамалық  әңгімелер  шығару, 

жұмбақтар мен салыстырмалы жұмбақтар құрастыру. 

Мектеп жасына дейінгі балалардың коммуникативтік қабілеттерін дамыту барлық 

салаларда  жүзеге  асады,  бірақ  мектепке  дейінгі  мекемелерде  басты  оқытудың  түрі 

балалардың сөйлеу қабілетін дамыту бойынша ұйымдастырылған оқыту қызметі болып 

табылады. «Қатынас» білім саласы құрылымының әрекеті әр түрлі өзара байланыстағы 

сөйлеу  жұмысының,  сөздікті  жетілдіру  және  жандандыру,  грамматикалық  сөйлеу 

тіркесін қалыптастыру,  дыбыстық  сөйлеу  мәдениетін  және  т.с.с.  тарауының процессі 

ретінде белгіленеді. Осы кезеңде, мектепке дейінгі жаста, байланысты  монолог сөзін 

дамыту  негізгі  мақсат  болып  табылады.  Оқытылудағы  тілдердің  дұрыс  айтылуын 

қалыптастыру  барысында  есту  қабілеті  және  фонематикалық  қабылдау,  сөйлеу 

аппаратының  моторикасы,  яғни  сөйлеу  мүшелерінің  қозғалғыштығының  айырықша 

мәнділігі  бар.  Көптілде  айтылуын  қалыптастыруға  фонематикалық  есту  қабілеті 

міндетті шарт болып табылады. 

Мектепке  дейінгі  жастағы  балалардың  фонематикалық  қабылдау  қабілеті  өте 

жоғары  деңгейде  дамитындығы  байқалады;  олар  дыбыстарды  дұрыс  айтып,  олардың 

жіңішке  және  сараланған  дыбыстар,  сөз  түрлері  мен  жеке  дыбыстарды 

қалыптастырады. 

Сараланған  дыбысты  қабылдау  қабілеті  акустикалық  және  артикуляциялық 

дағдыларды  дамыту  барысында  қалыптасады.  Қазақ,  орыс,  ағылшын  тілінде  дыбыс 

шығару біртіндеп қалыптасады. Олар 3 кезең арқылы өтеді: 

1) артикуляциялық аппаратты дайындау; 

2) тұйықталған дыбыстың айтылуын нақтылау; 

3) буындарда, сөздерде және фразалық сөйлеуде буындарды бекіту. 

Бірінші  кезең  сөйлеу  аппаратын  артикуляциялық  қимылдарға  дайындауға 

бағытталған. Бұл шараны арнайы дыбыстық сөйлеу мәдениетін және қазақ, ағылшын 

тілінде сөйлеуді оқыту бойынша ұйымдастырылған оқу қызметінде іске асыру қажет. 

Күнделікті  тәртіптік  сәт  уақытында,  таңғы  гимнастика,  жуыну  барысында 

артикуляциялық аппаратты шынықтыру үшін жаттығулар орындауға болады. Дыбысты 

зерттеу  үдерісінің  құрылымы  фонетикалық  қабілетін  дамыту  әдістемеге  кірістірілген 

«Қатынас» білім саласында ана тілінде оқыту және тәрбиелеу әдістемелік құралында 

толық сипатталған. 

Барлық  балалар  игеруге  міндетті  негізгі  лексикалық  қормен  қатар  игерілетін 

белгілі  рецептивті  лексиканың  көлемі:  күнделікті  әдетті  айтылатын  сөздер, 

ұйқастырмаларда және тыңдалымға арналған мәтіндерде кездесетін лексика. 

Жаңа  сөздерді  саралап  айтуды  жөндеу,  тек  таза  сөйлеу  және  жаңылтпаштарды 

қолдану арқылы жүзеге асады. 

Сөйлеудің дұрыс ырғағы мен екпінін қалыптастыруда сөйлеу тынысы ерекше орын 

алады. 

 

387 

 

Сөйлеу  тынысы  тыныстық  гимнастиканың  барысында  дамиды.  Тыныс 

гимнастикасында  әр  түрлі  сюжетті  жаттығулар  қолданылады:  («Сағат»  «Ұшақ» 

«Сорап»  және  т.б.).  Тыныс  гимнастикасы  әр  түрлі  ойын  жаттығулар  түрінде  өтеді. 

Балалар  мақта  шарларын,  қағаз  сызықшаларын,  шарларды  үрлейді,  сабын 

көпіршіктерін жібереді және т.б. 

Мектпеке дейінгі ұйымдадағы білім беру үнемі коммуникативтік - тілдік бағытқа 

негізделіп,  оқу  іс-  ірекеттері  қарым  –  қатынас  және  мақсатты  тапсырмалармен 

ұйымдастырылуы керек. Осы бағытта түрлі мониторингтер жүргізуге болады.  

1.Жеке.  Тәрбиеші  ай  сайын  балалардың  тілдік  құзыреттіліктерінің  қалыптасуы  

бақылайды 

2.Топтық. 

3.жалпы ұжымдық. 

Балалардың  коммуникативтік  –  тілдік  құзыреттіліктерін  жетілдіру  жұмыстары 

мынандай бағыттарда жүргізілсе: 

1.Тәрбиеші  ұйымдастырылған  оқу  іс-  әрекеттері  барасында  баламен  қарым  – 

қатынас  жасағанда  әсерлі  сөйлеп,  тыңдаушысын  өзіне  қаратып  баурап  алу,  яғни  тіл 

мәдениетінің өте жоғары болуы шарт; 

2. Бала тілін дамыту үшін ең тиімді әдісті пайдаланса; 

3.  Өтілетін  мәтін,  тапсырмалар,  илюстративтік  материалдар  қазақ  баласының 

халықтық ұғымына таныс және жеңіл болуы; 

4.Тіл  дамытуда  көркем  шығармалар,  мақал  мәтелдер,  санамақтар,  жұмбақтар, 

өтірік  өлендер,  ертегілер,  өлең,  тақпақтар,  қызықты  әңгімелер,  шешендік  сөздер 

іріктеліп алынса; 

5.  Сөздік  жұмыстарын  жүргізу,  жаңа  сөздерді  үйрете  отырып,  оны  іс  жүзінде 

қолдану; 

6. Жеңіл сөйлемдер құрату және ауызекі сөзде қолдана білу; 

7. Билингвальды компоненттерді қолдану; 

8. Тілдік жаттығулар жүргізу; 

9. Тіл дамытуда ойын технологиясын колдану;  

10. Ата-аналармен қарым – қатынас барысында тіл мәдениетін сақтау. 

Қазақ балалар әдебиетінің атасы Ы. Алтынсарин да балаларды оқыту, тәрбиелеу 

ісінде  ауыз  әдебиеті  шығармаларының  маңызды  орын  алатынын  айта  келіп  «Өмірге 

қажетті ауызекі сөйлеу дағдыларына жаттық-пайынша, қай- қай тілде болсанда еркін, 

жүйелі сөйлеу мүмкін емес», - деген. 

Сондықтан да, әр тәрбиеші күнделікті тәрбиеде ауыз әдебиеті үлгілерінде мықтап 

жүгінуі  керек.  Жалпы,  бала  тілінің  дамуы  бесікте  жатқан  кезі  «бесік  жырынан» 

басталады. Ол жырларда ананың баласына деген ақ тілегі, алдан күткен үміті мен сенімі 

анық білінеді. Ұлы Абай «Туғанда дүние есігін ашады-өлең, өлеңмен жер қойнына кірер 

денең»,- деген сөз осының айғағы. 

Бала  тілін  дамытуға  өзінің  қоршаған  ортасы  да  әсер  етеді.  Атап  айтсақ, 

айналасындағы түрлі оқиғалар, жанұясы, кітаптар, теледидар баланың ойлау әрекетін 

дамытады  және  қорытынды  жасай  білуге  бейімдейді.  Ой  дамыту  тіл  дамытумен 

ұштасады. 

 

388 

 

Қорыта  келгенде,  баланың  коммуникативтік  –  тілдік  құзыреттіліктерін  дамыту 

үшін  түрткі  болатын  екі  күш  қажет.  Осы  күштердің  бірі  болып  ең  алдымен  ата  ана 

табылады,  өз баласының  ерекшелігін  көріп, оны дұрыс  бағалай  және бағыттай  біліп, 

біліммен,  тәртіппен,  еңбекпен  ұштастырып  отырса,  бала  тілінің  дамуына  қажетті 

жағдай жасаса, бұдан балаға, оның болашағына үлкен пайда болары сөзсіз. 

Ал екінші тылсым күш – тәрбиешілер. Демек, ұжым тәрбиешілері мен отбасылар 

арасындағы  хабар  алмасу  ең  маңызды  міндеттердің  бірі  болып  саналады.  Осылайса 

бірлесе  еңбектеніп  қана  тілі  жетік,  ой-өрісі  кең,  құзыретті  балаларды  тәрбиелеп, 

мақсатымызға жетеріміз анық. 

 

Қолданылған әдебиеттер: 

1.Қазақстан 

Республикасының 

«Білім 

туралы» 

Заңы. 

- 

Астана, 

2011. 

2. 

 

А.М.Бородич 

«Методика 

развития 

речи 

детей» 

Москва, 

1981г. 

3.Құдайбергенова Қ.С. Құзырлылық амалының негізгі ұғымдары. Алматы, 2007. 

 

 

РАБОТА С СЕМЬЕЙ В ПРОЦЕССЕ ПРЕДШКОЛЬНОЙ ПОДГОТОВКИ ДЕТЕЙ В 

УСЛОВИЯХ ОБНОВЛЕНИЯ ОБРАЗОВАНИЯ 

 

Дукенбаева М.А. 

Мини-центр при СОШ №41 

 

         Новая  структура  начального  образования,  новое  содержание  в  условиях 

вариативности  программ  и  технологий  с  учетом  государственных  стандартов 

выдвигают  определенные  требования  к  уровню  готовности  детей  к  школе  и 

образовательной деятельности ДО в условиях реформирования образования.  

      Одним  из  важных  направлений  является  работа  с  семьей,  ведь  семья  стоит  у 

истоков воспитания. Она является основным социальным институтом в формировании 

личности ребенка. Но далеко не все родители имеют достаточный уровень культуры и 

педагогических знаний, необходимых для воспитания детей. И задача педагогов нашей 

дошкольной  организации  мини-центр  при  СОШ  №41  -  осуществлять  с  родителями 

постоянные взаимодействия, представленные следующей схемой:  

 

 

Совместная 

работа 

ДО с семьей

Формирование 

педагогической 

культуры родителей     

Объединение 

требований к ребенку в 

воспитании со стороны 

всех членов семьи и 

педагогов

Воспитание совместными 

усилиями полноценной  

личности ребенка, подготовка 

его к успешному обучению в 

школе  

 

389 

 

 

         Новый  тип  взаимодействия  ДО  и  семьи,  использование  новых  форм  работы 

являются решающими условиями обновления образовательной системы дошкольной 

организации в процессе предшкольной подготовки, которая осуществляется в тесном 

контакте с семьей по четко определенным направлениям:  

*     изучение семьи воспитанника; 

*     повышение правовой и психолого-педагогической культуры родителей;  

             *   создание условий для формирования доверительных отношений родителей 

с педагогическим коллективом ДО в процессе повседневного общения и специально 

организованных мероприятий (праздники, консультации, выставки детского рисунка, 

игротеки и т.д.). 

   Педагогический  коллектив  поставил  перед  собой  в  работе  с  семьей    следующие 

задачи: 

1. 

Привлечь 

родителей 

как 

полноправных 

участников 

воспитательно-

образовательного процесса в ДО.  

2. Повысить компетенцию родителей в вопросах предшкольной подготовки. 

3. Раскрыть потенциал семьи в вопросах воспитания и подготовки детей к школе. 

4.  Выработать  систему  совместной  работы  родителей,  дошкольной  организации, 

начальной  школы  по  социально-психологической  подготовке  детей  к  успешному 

обучению в школе.   

 Роль семьи в обществе несравнима по своей силе ни с какими другими социальными 

институтами, так как именно в семье формируется и развивается личность ребенка, 

происходит овладение им социальными ролями, необходимыми для безболезненной  

адаптации в школе, в обществе. Связь с семьей человек ощущает на протяжении всей 

своей  жизни.  Именно  в  семье  закладываются  основы  нравственности  человека, 

формируются нормы поведения, раскрываются индивидуальные качества личности и 

ее внутренний мир. 

  Являясь  одним  из  важных  факторов  социального  воздействия,  семья  оказывает 

влияние  в  целом  на  физическое,  психическое  и  социальное  развитие  ребенка.  Роль 

семьи состоит в постепенном введении ребенка в общество, чтобы его развитие шло 

сообразно природе ребенка и культуре страны. Обучение ребенка тому социальному 

опыту, который накопило человечество, культуре страны, ее нравственным нормам, 

традициям  народа  -  прямая  функция  семьи  как  социального  института.  Но  все  это 

невозможно без четкой образовательной работы с семьей. 

  

Деятельность  педагога  для  дифференциации  образовательной  работы  с  семьей 

включает три основных блока, которые демонстрирует данная схема: 

Направления по работе с семьей 

 

390 

 

 

 

 

1  блок-  «Образование  родителей».  Это  основная  составляющая  социально-

педагогической  деятельности,  в  задачу  которой  входит  вооружение  семьи 

теоретическими и практическими знаниями и умениями в области воспитания детей. 

Помощь  в  обучении  родителей  направлена  на  объединение  требований  к  ребенку  в 

воспитании  со  стороны  всех  членов  семьи.  Ведь  далеко  не  все  родители  имеют 

достаточный  уровень  общей  культуры  и  педагогических  знаний,  необходимых  для 

воспитания ребенка. Задача педагогов – заинтересовать родителей, предлагая им как 

традиционные, так и новые формы взаимодействия.    

 

2 блок- «Психологическая помощь». Она направлена на: 1) улучшение семейного 

микроклимата;  2)  формирование  положительных  взаимоотношений  в  семье;  3) 

воспитание совместными усилиями полноценной личности ребенка и подготовку его 

к школе. Помощь в обучении направлена на предотвращение возникающих семейных 

проблем и формирование педагогической культуры родителей. Педагоги опираются 

на  положительный  опыт  семейного  воспитания    и  распространяют  его, используя  в 

воспитательном  процессе  для  усиления  положительных  тенденций  и  нивелировки 

отрицательных.  Первым  и  решающим  условием  положительного  направления 

взаимодействия  являются  доверительные  отношения  между  воспитателями  и 

родителями.  Контакт  строится  таким  образом,  чтобы  у  родителей  возник  интерес  к 

процессу воспитания, потребность добиться успеха, уверенность в своих силах.  

  

3  блок-  «Педагоги  и  родители  как  партнеры».Следствием  такой  организации 

педагогического взаимодействия стало активное участие родителей в воспитании не 

только своего ребенка, но и группы в целом. Отношения партнерства развиваются на 

равенстве сторон, взаимной доброжелательности и уважении. 

 

Организация  взаимодействия  детского  сада  и  семьи  предполагает:  1. 

Изучение семьи с целью выяснения ее возможностей по воспитанию своих детей. 2. 

Составление  программы  совместных  действий  педагогов  и  родителей  и  анализ 

промежуточных и конечных результатов их совместной воспитательной деятельности. 

В  работе  с  семьей  используются  разнообразные  формы  деятельности,  которые 

отражены в схеме: 

Устная- это лектории, 

беседы, индивидуальные 

и групповые собрания 

повышение педагогической 

культуры родителей

психологическая помощь

педагоги и родители как 

партнеры

 

391 

 

 

Формы работы с семьей 

 

Печатная  -  брошюры, 

книги,  периодическая 

печать, анкеты и т.д. 

 

Наглядно-образная 

–

уголки  для  родителей, 

выставки, 

дни 

открытых дверей 

 

 

В  индивидуальных  и  групповых  беседах,  консультациях,  анкетировании,  на 

родительских  собраниях  через  различные  виды  наглядной  агитации  мы  убеждаем 

родителей  в  необходимости  повседневного  внимания  к  детским  радостям  и 

огорчениям, доказываем, несколько правы те, кто строит свое общение с ребенком как 

с  равным,  признавая  за  ним право  на  собственную  точку  зрения,  кто  поддерживает 

познавательный интерес детей, их стремление узнать новое, самостоятельно выяснить 

непонятное, желание вникнуть в сущность предметов и явлений, действительности. 

          При проведении конференций родителей и воспитателей уточняются проблемы, 

обсуждаются успехи подготовки детей к школе. Практикумы по обучению общения 

воспитателей  и  родителей  направлены  на  развитие  открытости,  доверия,  симпатии, 

умения воспринимать других такими, какие они есть, т.к. главное во взаимодействии 

с  семьей  –  атмосфера  добра,  доверия  и  взаимопонимания  между  педагогами  и 

родителями. 

         Родители  посещают  в  дошкольном  учреждении  организованную  учебную 

деятельность с детьми предшкольной группы по грамоте, математике, где наблюдают 

за своими детьми, их поведением, развитием, при этом они узнают много полезного 

для общения со своим ребенком.  

         Систематически организуются спортивные соревнования с участием родителей, 

например:  «Папа,  мама,  я  –  спортивная  семья»,  где  у  детей  воспитывается 

организованность, самостоятельность, соревновательность, чувство гордости за своих 

родителей. 

          

   

 

Одна из форм работы с родителями  – это выпуск «Семейный газеты», которая дает 

возможность лучше узнать семью дошкольника, так как эту газету родители готовят 

вместе с детьми и воспитателями, посвящая ее развитию ребенка и традициям данной 

семьи. Газеты выпускаются на разные темы: «Моя семья», «День рождения», «Летний 

отдых», «Генеалогическое древо» и т.д. 

 

392 

 

              

                

   

На информационной доске размещается различная информация (статья, буклет) о том, 

что  происходит  в  ДО.  Родителям  предлагаются  сведения  о  жизни  детского  сада  на 

видео- и аудио кассетах.  

 На  групповых  родительских  собраниях  присутствуют  учителя  начальной  школы  и 

психолог.  Они  рассказывают  об  адаптации  первоклассников  в  школе,  отвечают  на 

интересующие  родителей  вопросы.  Совместно  с  педагогами  и  родителями 

организуется  экскурсия  в  школу,  где  родители  знакомятся  с  учителями,  посещают 

уроки, библиотеку, внешкольные мероприятия. 

                 

                   

 

 

Советы родителям 

  Проблемы  отцов  и  детей  не  существует  там,  где  родители  и  дети  дружат  и  чем-то  

занимаются вместе. 

В  процессе  работы  над  темой,  я  наблюдала  за  методикой  воспитания  детей-

дошкольников  в  двух  семьях.  Принцип  воспитания  одинаков:  любовь,  забота  и 

внимание, но в каждой из семей он различается. В одной  – всю ответственность по 

воспитанию  и  развитию  ребенка  родители  переложили  на  «плечи»  детского  сада  и 

бабушек с дедушками. Сами же они постоянно недовольны тем, что ребенок делает, 

как он себя ведет, ставят ему в пример окружающих его детей, запугивают «бабаями» 

и «злыми дядьками». Во второй же семье, родители сами воспитывают ребенка. Мама 

с  папой  стараются не  кричать на ребенка, разговаривать с  ним  спокойным, ровным 

голосом. 

Но 

и 

здесь 

отсутствует 

умение 

слушать 

малыша. 

И  в  обеих  семьях  родителей  беспокоит,  что  ребенок  не  обращает  внимания  на 

сделанные замечания, игнорирует их. А почему он должен это делать, если видит по 

поведению  родителей,  что  слушать  человека  не  обязательно,  если  тебе  это  не 

интересно? 

 

Основная  задача  родителей  детей-дошкольников,  на  мой  взгляд,  это  научить 

ребенка  быть  усидчивым,  уметь  слушать,  быть  внимательным.  Ведь  в  школе  ему 

придется проводит много времени за партой. 

 

393 

 

И вот, на основе наблюдений, я сделала некоторые выводы, которые, надеюсь, помогут 

мне в работе с детьми и помогут родителям в воспитании своего ребенка, подготовке 

его к школе. 

жүктеу/скачать 14,44 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: