Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| =
E J E \ cos( Ё, у) = E J E \ cos(£, z) = E J E . Егер epic JV нүктелік зарядтарымен кұралатын болса, онда оның кандай да бір нүктедегі кернеулігі осы нүктелерде жеке әрбір зарядтын кұрайтын өріс кернеуліктерінің векторлық косындысы ретінде есептелуі мүмкін (суперпози ция принципі): (14.17) ал осы нүктедегі электр потенциалы — шексіз кашықтыктағы нүктелердегі потенциалы нөлге тең деп алып әрбір зарядтың потенциалдардың алгебралык косындысы: N N ф- Ё ф , “ Z /=і /=і Q, 4леге0г ' (14.18) Қолданыстағы электрөлшеуіш күралдары кернеулікті емес потенциал айы- рымын өлшеуге арналған. Е және ср байланысты колданып, осы өлшеулер ар- кылы оны табуға болады. 14.2. ЭЛЕКТР ДИПОЛІ Электр диполі деп шамасы бірдей, бағыттары карама-карсы, бір-бірі- нен (диполь иіні) кандай да бір арақашыкта орналаскан нүктелік электр зарядтарынан түратын жүйені айтамыз. Диполдің негізгі сипаты (14.5-су- рет) оның электрлік немесе диполь моменті болып табылады, яғни диполь иінінің зарядка көбейтіндісіне, теріс зарядтан онға карай бағытталған вектор: p = q l (14.19) Диполдін электр моментінің өлшем бірлігі кулонның метрге катынасы. Диполді Е кернеулігі бар_біртекті^электр_өрісіне коямыз (14.6-сурет). Ди- полдің әрбір зарядына Е += qE және Е = — qE ; күштері эсер етеді; бұл күштер карама-карсы бағытгалған, күштер жұбының моментін ______ I________ . тудырады. Суреттен көргеніміздей, ол мынаған тең: © --------------- * — О М = qE^ina = pE'sina, (14.20) 14.5-сурет немесе векторлык түрде: М = р х Е . (14.21) Осылайша біртекті электр өрісіндегі диполға электр моментіне, өрістегі диполдін бағытына және өрістің кернеулігіне тәуелді айналмалы момент эсер етеді. Енді біртекті емес электр өрісіндегі диполді қарастырамыз. X өсіне карама- карсы бағытталған күш сызыктары бойымен орналаскан диполь (14.7-сурет) аламыз. Оған Е+ = qE+ және Е = qE күштер эсер етеді, мұндағы Е+ және Е — оң және теріс зарядтары орналаскан жері бойынша өрістің кернеулігі (14.7-сурет, Е > Е+). Осы күштердің тең әсерлі шамасы: Е= Ғ — Ғ+ = qE - q Е+ = q(E — Е+). (14.22) Диполь ұзындық бірлігіне келетін кернеуліктің орташа өзгерісін сипаттай- тын (Е_ — Е+)/1 кіргіземіз. Әдетте иін онша үлкен болмағандыктан шамамен есептеуге болады: ( E _ - E +)/l= d E /d x, (14.23) мұндағы dE/dx OX — өсі бағытындағы электр өрісінің кернеулігінің туынды- сы, сәйкес бағыттың бойындағы біртекті емес электр өрісінің өлшемі болып табылады. (14.23) өрнектен: сонда (14.22) формуласы мына түрде көрсетуге болады: dE d Е F - « ' d ^ = ' ’ d ? - 04.24» Сонымен диполға электр моменті мен біртекті емес өрістің дәрежесіне тәуелді күш эсер етеді. Егер диполь күш сызыктарының бойымен емес біртекті емес өрісте бағдар- ланса, онда оған косымша айналмалы момент эсер етеді, осыдан еркін диполь практикалык жағынан өріс кернеулігінің үлкен шамалар аймағына әркашан тартылады. Осыған дейін электр өрісіне орналастырлған диполь карастырылды, де- генмен диполдің өзі де өрістің көзі болып табылады. (14.18) формуласының негізінде диполдің тудыратын зарядтардан арақашықтыктары сәйкес г] және г} жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|