Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
Ремизов А.Н. Медициналық және биологиялық физика (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Үздіксіз түрақты тоқ 60—80 В кернеулікпен физиотерапияда емдеу әдісі ретінде қолданылады (гальванизация).
| ЭЛЕКТРОМАГНИТТІК ӨРІС ПЕН ТОҚ
ЭСЕР ЕТКЕНДЕ ҮЛПАЛАРДА БОЛАТЫН ФИЗИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТЕР Барлық зат молекулалардан ту рады, ал ол молекулалар зарядтар жуйесін қурайды. Сондықтан дененің күйі оның бойымен өткен тоқтан жэне оган эсер ететін электромагниттік өрістен өзгереді. Ал биологиялық жуйенің электрлік қасиеті одан да курделі себебі организм қурамы тез өзгеріп отыратын иондар жиыны. Тоқтардың жэне электромагниттік өрістердің организмге бірінші ретті эсері физикалық турде, міне, осы мэселе тараудың негізгі туйіні. 19.1. ТҮРАҚТЫ ТОҚТЫҢ АҒЗА ҮЛПАСЫНА АЛҒАШҚЫ ӘСЕРІ. ГАЛЬВАНИЗАЦИЯ. ДӘРІЛІК ЗАТТАРДЫҢ ЭЛЕКТРОФОРЕЗІ Адам ағзасы көп мөлшерде биологиялыксұйыктықтан тұрады, ал олар көп- теген иондардан тұрады, сол иондар алмасу үдерістеріне катысады. Сырткы электр өрісінің әсерінен иондар әртүрлі жылдамдыкпен қозғалады да, жасуша- лы мембрананың айналасында жиналады, ал олар өз тарапынан қарсы электр өрісін туғызады. Оны поляризациялы өріс деп атаймыз. Демек, тұракты ток- тын бірінші ретті әсері иондардың козғалысына байланысты, олардың бөлінуі- не немесе концентрациясының өзгерісіне байланысты. Тұрақты тоқтың ағзаға әсері ток күшіне байланысты, сондыктан ұлпалар тарапынан болатын кедергіні білу маңызды, соның ішінде, терінің кедергісін білу де маңызды. Ылғал тері кедергіні азайтады. Сол себептен көмескі кернеу шамасының мәнінде ағза аркылы үлкен ток өтуі мүмкін. Үздіксіз түрақты тоқ 60—80 В кернеулікпен физиотерапияда емдеу әдісі ретінде қолданылады (гальванизация). Ток көзі ретінде көбінесе гальванизация аппараты колданылады. Ол екі периодты түзеткіштен тұрады. Гальванизация үшін жалпак корғасыннан не месе стинольдан тұратын 0,3—0,5 мм калындыкты электродтар колданылады. Электролиз кезінде ас тұзының тіндерден бөлінген бөлігі күйдіріп жіберетін болғандыктан, электрод пен терінің арасына гидрофильді кабатшалар суға ма- лынып койылады. Түракты тоқтың дозасын миллиамперметрдің көрсетуі бойынша өзгертеді, ал шекті ток тығыздығының шамасы 0,1 мА/см2 болуы керек. Тұракты ток емдеу максатында дәрілік заттарды теріге немесе сілекей қа- быкшаларына енгізу үшін колданады. Бул эдіс дәрілік заттардың электрофо резі деп аталады. Бүл жағдайда да гальванизация тәрізді әдісті колданамыз, тек сұйык орнына колданайын деп отырған дәрінің ерітіндісі пайдаланылады. Дәрілер өз зарядтарына аниодты катод аркылы, катионды анод аркылы енгізі- леді. Дәрілік заттарды енгізуге мына төмендегі мысалды карастырайык. Екі коянның түгі кырылған жеріне фланельді кабыкшалар жапсырады; бі- реуі азотты-тотыкты стрихниннен, екіншісі ас тұзының ерітіндісінен тұрады (19.1-сурет). Фланельге электродтарды койып, ол аркылы күші 50 мАтокөткі- зеді. Біраз уакыт өткеннен кейін анодты стрихнині бар коян өледі, себебі ол уланғанмен бірдей әсерде болады, ал катодтағы стрихнині бар коян өлмейді, өйткені, ол теріге сіңген жоқ, егер токтың бағытын өзгертсек, онда екіншісі де өледі. Гальванизация және электрофорезді ванна арқылы сұйыкты электрод түрін- де енгізуге болады, бұл жағдайда емделуші аяғын суға салып отыруы керек. 19.2. АЙНЫ М АЛЫ (ИМПУЛЬСТІ) ТОҚТАРДЫҢ ӘСЕРІ Айнымалы токтың ағзаға әсері негізінен жиілікке көп байланысты. Тө- менгі, дыбысты және ультрадыбыстықжиілікте (§18.9 караңыз) айнымалы ток тұракты ток сиякты биологиялык ұлпаларға өте жағымсыз эсер береді. Бұл жа- сушадағы иондардың орын ауыстыруынан, олардың концентрациясының өз- герісінен туындайтын күбылыс. Ұлпалардың тітіркенуі импульсті токтың түріне, импульс ұзақтығына және амплитудасына тәуелді. Мысалы, импульс фронтыньщ (алдының) қүлдилауы- ның өсуі тоқ күшінің шамасын азайтады, ал ол бүлшыкетгердің жиырылуына әкеп соғады. Бұл деген сөз бұлшыкеттер токтың өзгерісіне икемделіп, ионды компенсаторлы үдеріс жүреді. Тік бұрышты импульстің қүлдилауы өте жоғары мәнді (теория жүзінде шексіз), сондықтан мұндай импульстер үшін баска токка қарағанда тоқтын шекті күші өте томен. Табалдырыкты Ітах амплитуда мен тік бұрышты им- пульстің үзактығы арасында белгілі бір байланыс бар, осы байланыс тітір- кендіргіштік тудырады (19.2-сурет). Графиктегі сызыктың жоғарғы жағында жаткан әрбір нүктеге бүлшыкеттерді кыскартатын импульс сәйкес келеді. Ал сызыктан төменгі нүктелерде тітіркену тудырмай- тын импульстер сәйкес келеді. Суретте көрсетілген /max кисык қоздырудың сипаттамасы деп аталады. Ерекше физиологиялык эсер беретін токтын шамасы импульстің формасына тәуелді болғандык,- тан, медицинада орталыкжүйке жүйесін (электрұй- кы, электронаркоз), жүйке-бұлшыкет жүйесін, q жүрек-кантамыр жүйесін (кардиостимулятор, де фибриллятор) қоздыру үшін уакытка тәуелді әр- түрлі ток колданылады. Импульс үзактығы ти = 0,1—1 мс және жиілік диапазоны 5—150 Гц бола тын тік бұрышты импульс электроұйкы, ти = 0,8—3 мс және жиілік диапазоны 1 — 1,2 Гц импульстер имплантантты кардиостимуляторларда колданылады. Үшбүрыш пішінді импульстітоқ(19.3, а-сурет: ти = 1 — 1,5 мс, жиілігі 100 Гц) және экспоненциалды пішінді ток бұлшыкеттерді коздыру үшін колданылады (19.3, б-сурет, ти = 3—60 мс, жиіліктері 8-80 Гц), мысалы, электрогимнастика- да. Ал баска электроемдеулер үшін Бернар ұсынған динамикалы токтар колда нылады. 19.3, в-суретте сол импульстің бір түрі көрсетілген, ондағы импульстердін жиілігі 100 Гцжуык. Айнымалы (гармониялык токтың ағзаға төменгі, дыбысты және ультрады- быстык жиіліктегі әсері төменгі шеті (табалдырыкты) мәндермен бағаланады: сезілетін токтың табалдырығымен (шегімен) және жібермейтін токтың табал- дырығымен (шегімен) сезілетін токтын табаллмрыгы (шегі) деп адамның тітір- кенуді сезінетін ток күшінің ең аз мәнін айтады. Бұл шама дененің жанасу орнына дененің ауданына түсірілген кернеуге, ток жиілігіне және адамның жеке басының ерекшелігіне (жынысына, жасы- на, ағза ерекшеліктеріне) байланысты. Біртекті зерттелетін ток үшін сезілетін токтың табалдырығы (шегі) калыпты таралу заңына бағынады, 1 мА ток күші және 50 Гц жиілік берілгенде еркек адамның білегі үшін 19.4-сурет (1-ші сы- зык) тоқтың жиілікке тәуелділігі көрсетілген. Егер ток күшін арттыра берсек, онда адам өз бетінше колын жаза алмай- тын күйге көшер еді де, ол ток көзінен колын ажырата алмайтын күйге түседі. Осы токтын минималды шамасын жібермейтін токтын табалдырығы (шегі) деп аталады. ш , a t жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|