Байдуллаева Қазақтіліне аударғандар Н. М. Алмабаева, Г. Е. Байдуллаева, К. Е. Раманқұлов Мәскеу и з д а т е л ь с к а я г р у п п а «гэотар-медиа» 1 9
жүктеу/скачать 28,1 Mb. Pdf көрінісі
|
| БИОЛОГИЯЛЫҚ МЕМБРАНАЛАРДАҒЫ
ФИЗИКАЛЫҚ ҮДЕРІСТЕР Жасушаның миңызды бөлігінің бірі биологиялық мембраналар. Олар жасута ны қнршаған ортадан шектейді, сыртқы зиянды әрекеттерден қорғайды, жа- сушалар ирасындағы және қоршаган ортамен зат алмасуды басқарады, электр потенқналдардың күшеюіне ықпалын тигізеді, митохондриядағы АТФ универ- сиалды знергиясының аккумуляторының синтезіне қатысады т.б. Түбінде мемб- раналар жасушаның қүрылымын түзейді жэне оның функцияларын атқарады. Квптеген аурулар ( атеросклероз, улану т.б.) мембрананың қүрылысының жэне функциясының бүзылуынан пайда болады. Ьүл тарауда мембрананың физикалық қасиеттері мен онда болатын негізгі физикалық үдерістер қарастырылады. 13.1. МЕМБРАНАНЫҢ ҚҮРЫ ЛЫ СЫ ЖӘНЕ МОДЕЛДЕРІ Мембрана барлык жасушаларды коршайды(плазмалық немесе сыртқы жа- сушалы мембраналар). Мембранасыз жасушаның ішкі кұрамы ағып кетер еді, ал ондағы диффузия термодинамикалық тепе-тендікке әкеледі де, өмір сүру токталады. Былайша айтканда бірінші жасуша коршаған ортадан бөлектенген кезде пайда болды деген сөз. Жасуша ішіндегі мембраналар жасушаны бірнеше тұйык бөліктерге бөледі де, оның әркайсысы белгілі бір функцияны аткарады. Мембрананың калың- дығы бірнеше нанометр шамасында, сондықтан да оны кәдімгі оптикалык микроскоп та (§26.8 караңыз) көру мүмкін емес, бірак электронды микроско пия аркылы (§28.2 қараңыз) көруге болады. Кез келген мембрананын негізін екі кабатты липидтер кұрайды (көп жағдайда фосфолипидтер). Мембрананы күрайтын липидтер молекуласы амфипатикалы косылыстан түрады, яғни екі түрлі функционалды бөліктен тұрады: полярлы «бас» және полярлы емес гид- рофобты «күйрыкшадан» (13.1-сурет). Екілік липидті кабат екі липидті моно- кабаттан гидрофобты «күйрыкшалары» ішке карай бағытталып кұралады. Бүл жағдайда молекуланың гидрофобты бөлігі сумен мейлінше аз байла- нысады (13.2-сурет). Бірак мембрананын кұрылымы туралы мұндай түсінік мембранадағы нәруыздардың орналасуына, кейбір жағдайда ол нәруыздардын массасының жартысынан көп болуына және мембраналардың гидрофильді бөлшектерге өтімділігіне катысты сұрактарға жауап бере атмады. Н о С С С С С С С С С Л и і \ / \ / \ / \ / \ / \ / \ / \ С о О С С С С С С С СНз /н\ - -------------- ~ ~ ~ - С С СНз , 2 ° - р о / \ о о С С С С с С С С Н \. I \/ млллл А / \ / \ / Холин Ф о сф ат Глицерин Полярлы «бастары» С С С С=С С=С С С Майлы қышқылдар Полярлы ем е с «құйрықшалары» жүктеу/скачать 28,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|