Informatio (лат.) — түсіндіру, жеткізу

Кез келген мәлімет белгілі физикалык табиғаты бар карапайым сигналдар- 
дын комбинациясынан тұрады. Мұндай сигналдардын толык жиынын 
әліппе
деп, ал бір 
сигналды әріп
деп атаймыз. Мәліметті тарату үшін оны кандай да бір 
әліппемен сипаттау керек баскаша айтканда 
кодпен жазу
керек. 
Кодпен жазу
деп, кандай да бір әліппе аркылы мәліметті сипаттауды айтамыз, яғни акпарат- 
ты жэне сипаггайтын сигналдың параметрлері арасындағы сәйкестікті орнык- 
тыру. Мәліметті бір әліппеден екінші әліппеге ауыстыруды кайта кодтау деп, 
ал мәліметті шифрлауды кодты ашу деп атаймыз.
Ауыл шаруашылығында және ғылыми жұмыста хабарды таратудын кодын 
адам жасайды. Бірак та табиғат табиғи кодты тудырған. Бұл тәсіл ғылым үшін 
үлкен кызығушылык тудырып отыр, мысалы, адам ағзасының тұкымдағы тұ- 
кымкуалау акпаратынын берілуі. Кодты жазу бір ғана әліппемен үлкен кең ау- 
кымды акпаратты таратуға мүмкіндік береді. Мысалы кез келген акпаратты екі 
ғана белгімен (0,1) аркылы таратуға болатынын білесіздер. Оны 
екілік
код деп 
атайды.
Кез келген сигналды тарату үшін энергия жұмсалады, бірак таратылған сиг­
нал да, онын мағынасы да сигналдың энергиясынан тәуелсіз. Бірак кей жағдай- 
да аз ғана энергия жұмсалған сигнал өте жоғары энергия жұмсалатын үдерісті 
тудыруы мүмкін. Айталык атом күрылғысынын жәй батырмасын басып калса- 
ңыз, үлкен копарылыс тудыратын атом бомбасы жарады немесе кейде жәй ғана 
айтылған бір ауыз сөз адамның ашу — ызасын тудырып, бұлкан-талкан етеді.
Кибернетикада акпарат үшін канша энергия жұмсағаныңыз маңызды емес, 
бірак кандай да бір каналмен жіберген акпаратыңыздың саны өте маңызды. 
Акпараттың сандык мәнін есептеу үшін берілген ақпараттың мағынасына 
көңіл аудармау кажет, сол сиякты арифметикалык есепті шығару үшін накты 
мысалға көңіл аудармаймыз. Айталық 2 мен 3-ті косып 5 санын алғанда не нәр- 
сенің мысалында жасадық; алманы ма, ракеталарды ма, жүлдызды костык ба 
маңызды емес. Керегі нәтиже.
Акпарат саны калай есептелінеді? Жоғарыда атап өткеніміздей акпараттың 
мағынасы сонда болады, егер ол біздің білмейтін дәрежемізді кемітсе, яғни ак­
паратты алу үдерісі біз зерттеп отырған объектінің анықтылығына байланысты. 
Жіберген хабарда акпарат бар дегеніміз, егер мүмкін болатын накты қүбылыс- 
тың жиынынан тұрады. Мысалы, аурудың сыркатнамасын окып отырып дәрі- 
гер ақпарат алған кезде, ол көптеген аурудың ішіндегі тек қана сол адамның 
өзі ауырған 50 түрін ғана карастырады. Ал бұрыннан белгілі нәрселер акпарат 
бермейді; айталык окыған сауатты адам ешкашан айдьщ 15-нен кейін 16-сы 
туады деп жазбайды. Окиғаның неғұрлым мүмкіндігі көп болса, соғұрлым ол 
туралы ақпарат көп болады.
Мысалы, ойын сүйегін бірнеше рет (6 кыры бар) лактырылған кезде, тиын- 
ды (2 кыры бар) лактырылғаннан көбірек аппарат аламыз. Өйткені бірінші жағ- 
дайда тең мүмкіндікті нәтиже саны екіншіге карағанда жоғары. Акпарат саны 
ықтималдылыққа кері катынаста өзгереді деп айтылады. Қандай да бір оки- 
ғаның аныкталмағанының мөлшері ыктималдылык болғандықтан, акпарат- 
тын сандык сипаттамасы ыктималдылык теориясының негізгі түсініктерімен 
байланысты деп қарастыру орынды. Шындығында да осы заманғы байланыс

жүйесін және хабарлауды кодтауды қарастыру кезінде акларатты есептеу ык,- 
тималдылык әдісіне негізделген.
Осы заманғы акпарат теориясында колданатын Шеннан үсынған есептеу 
әдісін бір хабардың ішіндегі ақпараттың санын анықтауға колданайық.
Акпарат санының өлшемі қандай да бір оқиғаны күтудің аныкталмағандык 
мөлшерінің өзгеру дәрежесі ретінде анықталуы мүмкін. Айталық 

жүктеу/скачать 28,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: