Байжанова А. Н. «Фотограмметрия және қашықтан аймақтау» пәні бойынша практикалық сабақтарға арналған әдістемелік нұсқау Шымкент, 2021
Практикалық сабақ 11. Жер бетінің геометриялық моделі туралы түсінік
жүктеу/скачать 0,72 Mb.
|
| Практикалық сабақ 11. Жер бетінің геометриялық моделі туралы түсінік
Жер — күннен әрі қарай санағанда үшінші ғаламшар және тіршілігі табылған жалғыз астрономиялық нысан. Радиометриялық талдау мен басқа айғақтар бойынша, жер 4,5 миллиардтан астам жыл бұрын қалыптасты. Бетінің 29 шақты пайызы құрлықтар мен аралдардан тұрады, қалған 71%-ын су (көбінесе мұхиттар, бірақ олармен бірге өзендер, көлдер және басқа тұщы су да)алады. Ғылыми зерттеулер нәтижесінде адамның Жер туралы мәдени түсінігі көптеген рет өзгерді. Әуелгі тегіс жерге сенім сфералық жер идеясымен ауысты. Сфералық Жер идеясы алғашқы рет Пифагор немесе Парменид грек философтарының еңбектерінде кездеседі. Жер XVI ғасырға дейін ғаламның ортасы болып есептелген, сосын ғана оның басқа ғаламшарларға қатысты алғандақозғалғандығыанықталды. Жердің фигурасы мен өлшемдері жайында бақылаулар мен есептеулер негізінде бірте-бірте түсінік бола бастады.Ежелдежер туралы түсініктің дөңесті диска ретінде кеңінен таралуы адамдардың көргенімен түсіндіріледі, олар горизонт сызығының дөңгеленіп тұрғанын көрген, одан барып кемелердің біртіндеп горизонт сыртына жоғалғанын, немесе керісінше горизонт сыртынан шығып келе жатқанын байқаған. Біздің эрамыздан жеті ғасыр бұрын жердің дөңгелек екені белгілі болған, сол кездің өзінде-ақ оны өлшеуге әрекет жасалған. Біздің эрамызға дейінгі IV ғасырда Аристотель сол кезде жердің шар тәрізді екендігі жөніндегі деректерді жинақтап, негізін қалаған. Ал біздің эрамызға дейінгі II ғасырда Эратосфен Киренский Асуан мен Александрия аралығындағы меридианның кесіндісін градусын жергілікті жерде өлшеп, меридианның бір градусының ұзындығы 110,6км тең екендігін есептеп шығарған.Мұның өзі шын орташа өлшеміне жақын келеді.Содан бері Жердің шар тәрізді екендігі жөнінде жаңа деректер шықты, мәселен, жер шарын айнала жүргізулерде бұрыштарды анықтау методтары жетілдіріліп, жер қашықтығын өлшеудің жаңа методтары қолданылған. Француз ғалымы Жан Пикардың 1669-1670 жылдары өте жетілдірілген приборлармен триангуляция методын қолдануы меридианның градусының мөлшерін соған дейінгі өлшегендердің барлығынан дәл анықтауға жағдай жасаған. Жердің радиусы 6371,7 км тең. Алайда көп ұзамай жердің шар еместігі дәлелденді, И. Ньютонның айналып тұрған дененің фигурасы міндетті түрде шардан ауытқиды дегені дұрыс болды. Бұл жайында Ришенің сағатпенбелгілі тәжірибелік жұмысы жүргізілген болатын. Жердің фигурасы мен мөлшерінің географиялық манызы өте зор. Жер фигурасы экватордан полюстерге қарай бағытта күн сәулелерінің жер бетіне түсу бұрышын заңды түрде азайтып отырады. Сол бағытта жер беті қабылдайтын күн энергиясының мөлшерінің азаюы және географиялық қабықтың басты зандылығы — енді зоналылығы сонымен байланысты.Жердің мөлшері географиялық қабықтың мөлшерін, онда болып жатқан процестердің кеңістіктегі масштабтарын анықтайды. Жер бетіндегі модельдер -жер беті мен атмосфера шекарасында су мен энергия ағындарының алмасуын модельдеу үшін сандық әдістерді қолдану. Олар негізгі компонент климаттық модельдер. Соңғы жиырма жыл ішінде олар шекараның шарттарын сипаттайтын жеңілдетілген схемалардан дамыды. жалпы айналым модельдері, жер бетіндегі биогеохимиялық, гидрологиялық және энергетикалық циклдарды зерттеу үшін жеке немесе GCM құрамында бола алатын күрделі модельдер. Климаттық модельдер - бұл жүйелер дифференциалдық теңдеулер негізгі заңдарына негізделген физика, сұйықтық қозғалысы, және химия. Үлгіні «іске қосу» үшін ғалымдар планетаны 3 өлшемді торға бөліп, негізгі теңдеулерді қолданады және нәтижелерді бағалайды. Атмосфералық модельдер есептейді желдер, жылу беру, радиация, салыстырмалы ылғалдылықжәне беті гидрология әрбір тор ішінде және көршілес нүктелермен өзара әрекеттесуді бағалау. Сандық климаттық модельдер пайдалану сандық әдістер климаттың маңызды драйверлерінің өзара әрекеттесуін модельдеу, соның ішінде атмосфера, мұхиттар, жер беті және мұз. жүктеу/скачать 0,72 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|