Бас редактор с. Ж. Пірәлиев абай атындағы ҚазҰпу ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

10

2012  жылы  мектеп  ұясынан  жалпы  163000 

оқушы бітіріп, тестілеуге 117432 үміткер өті-

ніш  білдірді.  Қатысқандар  құрамынан  40519 

межелі нәтижеге жете алмай сүрінді. Ұлт тық 

бірыңғай тестілеуге мүлдем қатыс пай, мектеп 

қабырғасында емтиханмен шек телген балалар, 

тестсіз  қабылдайтын  өзге  мемлекеттердің 

ЖОО-на  барып  білім  алуы  не месе  басқа  да 

салаларға бет бұрулары мүм кін.

2013  жылы  –  143409  бітірушінің  95487 

ға на   тістілеуге  өтініш  білдіріп,  тоқсан  бес 

мың нан аса баладан 27465-сі белгіленген ең 

тө мен гі  көрсеткіштен  өте  алмады.  Жалпы 

ал ғанда  100  пайыз  оқушының  47922-сі  өз 

еркі мен  тест  тапсырмай,  ҰБТ  айналып  өту 

жол да рын  қарастырғаны анық.

Биылғы көрсеткіш бойынша 127897 бітіру-

ші ден 87593 үміткер Ұлттық бірыңғай тес ті-

леу ге  өтініштерін  білдірген.  Қалған  40304 

бі тіруші тестсіз қабылдайтын басқа да жол-

дар ды  қарастырып,  емтиханмен  шектелген. 

Тес тілеуден сүрінген 20236 үміткер дәл осы 

жылы  еліміздің  ЖОО-на  бара  алмайтыны 

анық, бірақ өзге тестсіз қабылдайтын мем ле-

кет тер ге барып білім алулары әбден мүмкін. 

ҰБТ  негізінде  2012ж.=34%;  2013ж.=28%; 

2014ж.=23% төмен көрсеткіш көрсеткен, жал пы 

алғанда 2012 ж. 100% =52%; 2013ж. 100%=52%; 

2014 ж. 100%=47% төмен  көрсеткіш  көр сет-

кен дер мен мүлдем қатыспағандар пайызы.

Мұның себебі неде деген сұрақ туындайды. 

Мұғалімнің  кінәсі,  алде  бітірушінің  сауат ты-

лық  деңгейі,  немесе  ҰБТ-нің  дұрыс  құ рал-

ма ғандығы  ма?  Не  десе  де,  талапкерлер  бар 

кінәні  тестілеуге  жүктеп  қойды.  Олардың 

пі кірінше,  қиындыққа  ұшырататын  ең  бас-

ты  пән  –  Қазақстан  тари хы  болып  отыр. 

Мыса лы,  математикада  нақты,  заңды  фор-

му  ла  ға  сүйеніп  есеп  шығарасын.  Сол  се кіл  -

ді  физикада  да  дәл  солай  формула  мен  әдіс-

терге  сүйенесін.  Тілдерге  келген де   айт паса 

да  белгілі,  ережелерге  бағы на сын.  Қиынға 

соғатыны  тарих  пәні  мен  қо сым ша  пәндер 

болып  отыр.  Өйткені,  та рих  сабағының 

сұрақтарында, адамды ой лан ды ра тын қатысы 

алшақ  сұрақтар  жиі  кездесіп  оты рады.  Ал, 

қосымша орыс немесе қа зақ тілінің (топтарға 

қарай) балдары са нал май тын дығы, ол уақыт 

тежейді  және  де  жылдар  бойы  сол  сабаққа 

дайындалып,  балдарды  есеп те ме гені  әділ 

еместігін  айтады.  Бітірушілердің  көз қа-

ра сы мен  қиындыққа  шалдығатын  пәндер 

және  ор та ша  балдық  көрсеткіші  мыналар 

(5-диаграммаға қараңыз):

Бітірушілерді қиындыққа ұшырататын пәндер. 

 

 

 

 5-диаграмма

Пәндердің қиын, жеңіл болғанына қара мас-

тан, таңдау пәні міндетті. Бүгінгі күні жастар 

сұранысқа ие мамандықтарға көптеп баруда. 

Сол салаларға қатысты таңдалған пәндер:

 

20% 

19% 

10% 

9% 

8% 

5% 

5% 

математика 

физика 

химия 

биология 

география 

әдебиет 

шет тілі 

11

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

6-диаграмма

 

шығармашылық 1,26% 

шет тілі 12,03% 

тарих 5,25% 

әдебиет 2,64% 

физика

 33,75% 

Биология 30,55% 

география 14,99% 

Талапкерлер мемлекетімізге қажетті сала-

лар ға және де тапшы мамандықтарға баруға 

ынталанады. Осы жөнінде тест орталығының 

директоры  Қали  Абдиевтің  мәлімдемесі 

бой ын ша:  «Балалардың  басым  көпшілігі 

физи ка ны таңдау себебі, үкімет техникалық 

салаларға  грант  санын  жақсы  бөледі,  яғни, 

талап керлердің тегін білім алуына зор мүм-

кіншілік. Сонымен қоса, биологияны айт па-

са да белгілі, медицина саласына бет бұра-

тындар  барады,  география  экономика  сала-

сына, ал шет тілін де басым көпшілігі таң-

дайтын  себебі,  бүгінгі  таңда  сұранысқа  ие  

халықаралық  қатынастар,  халықаралық  құ-

қық және де ағылшын тілі өте қажет ма ман -

дықтар, сондықтан да, талапкерлер осы ның 

бәрін ескере отырып, болашағы зор ма ман-

дыққа және гранты басым салаларға тап сы-

ру ға  тырысады» [3].

Бүгінгі жастар – ертеңгі ел тізгінін ұс тай-

тын,  мемлекеттің  өркендеуіне  үлес  қосатын 

саналы  азаматтар  болғандықтан,  олардың 

білі мі не баса назар аударуымыз қажет, өйт ке-

ні, жастар келешегінен қоғам мол үміт кү те ді.

Сондықтан  да,  қазіргі  жастардың  білім ді-

лі гі,  білім  сапасының  әлемдік  деңгейге  көте-

рі лу үшін, мемлекет тарапынан көптеген жағ-

дайлар жасалып жатыр. Бірақ, тест мәсе ле сіне 

келгенде әлі де өзгертулерді та лап  етеді. ҰБТ 

білім  жүйесінен  түбегейлі  алып  тасталмаса, 

білім  деңгейін  анықтауда  міндетті  түрде 

мо дернизация  ауадай  қажет.  Мысалы,  өзге 

мем лекеттерде  білім  сапасын  саралауда, 

ЖОО-на  қабылдауда  талапкерлеріне  зор 

мүм кін шілік береді. Алысқа бармай-ақ, көр-

ші  Ресей  мемлекетін  мысалға  алсақ  бола-

ды. Онда бітірушілерді ЖОО-на қабыл дау да 

Мемлекеттік бірыңғай емтихан (МБЕ) тап сы-

ры лады.  Бұл  емтиханның  қарапайым  емти-

хан нан өзгешелігі, МБЕ үш бөлімнен тұрады, 

яғ ни, бірінші, екінші  бөлімінде тест күйінде 

тап сырып,  нәтижесін  компьютер  шешеді, 

үшін ші бөлім ауызша және жазбаша формада 

бола ды, оны эксперттер қабылдайды, соңын-

да  бәрінің балы ескеріледі. Өте ұтымды ой-

лас ты рылған,  себебі,  бала  жаттанды  ғана 

дайын дал май, сөйлеу мәдениеті мен өз ой ын 

жеткізе  білуді  сабақтастырады.  Тағы  да  бір 

жақсы  мүмкіндік,  емтиханнан  төмен  балл 

алған  бала,  қайта  тапсыруына  жолдама  ала 

алады. Емтихан жалпы екі (ана тілі, мате ма ти-

ка)  пәннен  құралады.  Бітірушілерге  жар қын 

болашаққа жол ашып берген десе де болады. 

Ресей тәжірибесінен, бізде ұтым ды жақтарын 

алып,  МБЕ  системасы  негі зі не  сүйеніп, 

болашақты  өркендететін  талап керлерімізге 

мүмкіншілік  беріп,  жаңа  өзге ше ліктер  мен 

толықтырулар қосуымыз қа жет.  Мысалы:



Ұлттық Біріңғай Тестілеуді ең ал ды-

мен,  бір рет емес, қайта өткізуге және жыл 

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

12

бойы  дайындалып,  тапсыруына  жол  ашу 

мүм  кіндігін  беру.  Бұл  межелі  нәтижеден 

өте  ал май  қалған  балаларға  екінші  қайта 

туатын  бонус  десе  де  болады.  Тағы  бір  оң 

жағы  –  өз  балына  қанағаттанбай,  қайта 

тапсыру мүм кіндігіне ие болу өзіне сенімді, 

«Менің мүмкіндігім бұдан да жо ға ры» деген 

бітіушілерге мемлекет тарапынан мүм кіндік 

беру болып табылады.



Екіншіден,  Ұлттық  Бірыңғай  Тесті-

леу  де  тапсырылатын  барлық  пәннің  балын 

ескеру  (қазақ  бөлімінің  балдары  орыс  тілі-

нен,  орыс  бөлімінің  балдары  қазақ  тілінен 

тест  тапсырып, ҰБТ нәтижесі ол балдардың 

нә ти жесін ескермеуі).



ЖОО-на  қабылдауда  ҰБТ-ның  нәти-

жесіне тәуелділікті жою (баланың алдағы өмі-

рін  «балмен»  өлшеп,  олардың  арман-мақ са-

тын тестке тәуелді етпеу), яғни, ҰБТ алынған 

балдарға қосымша, емтихан қа был дау: 

а)  ауызша  формада  (мотивациялық  әдіс 

ар қы лы. Ситуациялық сұрақтарға жауап);

ә) жазбаша формада (шағын көркем шы ғар-

ма). 



ЖОО-на  қабылдауда  талапкерледің 

пе дагогикалық бейімділігін ескеру (гума ни-

тарлық бағыттағы біраз мамандықты шығар-

машылық  емтиханға  қарай  бұрған  жөн. 

Себебі,  ол  мамандықтарға  шығарма  жаза 

алмайтын және екі ауыз сөздің басын құрай 

алмайтын білімгерлер де түседі).

Студент  ретінде  қабылдағаннан  кейін, 

студенттерді  шығармашылықтың  «өмір  шы-

ғар  машылығы»  деп  аталатын  жаңа  түріне 

ын таландыру.  Студенттердің  «білімді  қа-

был  дау шы»,  «жинақтаушы»  рөлдерінен  «өз-

ді гімен  үйрене  білуші»  рөліне  ауысуы,  сту-

дент  өз  білімінің  параметрлерін,  әдістері 

мен  тә сілдерін  өздігімен  анықтауы  керек, 

өйт кені,  ол  қоғам  алдында  өз  біліміне  де ген 

жауапкершілікті терең сезінеді. Сту дент тер дің 

ұтқырлығын, мобильділігін кеңейте тү се ді.



Біліктіліктен құзырлыққа көшу. Сту-

денттің  өзін-өзі  ұйымдастыруы,  басқаруы, 

баға лауы, қадағалау, түзетуі, масылдық пен 

бәсеңділіктен  арылуы,  белсенді  болуы  жә-

не  өз  өміріне  деген  жауапкершілікті  то лық  

өз  мойнына  артуы.  Джон  Кеннеди:  «Бүгін-

де  бізге жоқ нәрсені армандай алатын тұл ға  

керек,  мүмкін  олар  қазіргі  күні  жоқ  нәр се-

лермен  шұғылданатын  шығар»,  -  деген дей  

білімнің даму қағидалары бүгінде білік ті лік-

тен құзырлыққа көшуді талап етеді.



Бүгінгі  таңда  формальды  білім  жет-

кі ліксіз, сондықтан да, «өмір бойы» үйрену 

қағидасын ұстануымыз қажет. Бұл дегеніміз: 

тұлғаның  әлеуметтік,  азаматтық  тұрғыдан 

жарқын болашаққа жету мақсатында өзінің 

білім,  білік  машық,  дағды,  құзырлықтарын 

үнемі  жетілдіру.  Сондықтан  да,  білімге  не-

гіз  делген  қоғам  әрбір  тұлғадан  өмір  бойы 

оқып-үйренуді талап етеді.



Елбасымыздың нықтап көрсеткен «Үш  

тұ ғырлы» тілін қолға алып, ЖОО-на на қыш -

тап енгізу. Сонымен қоса, Елбасының «Бі лім 

беру жүйесін жаңғырту барысында ке ле сі іс-

шараларды жүзеге асырудың маңы зы  зор:



біріншіден,  педагогтар  құрамының 

са па сын арттыру; 



екіншіден,  оқыту  үдерісіне  қазіргі 

за ман ғы  әдістемелер  мен  технологияларды 

енгізу;



үшіншіден,  біліктілікті  бекітудің  тә-

уел  сіз жүйесін құру;



төртіншіден,  мемлекет  -  жеке  мен-

шік   әріп тестігі,  ауылдық  жерлерден  және 

аз  қам тамасыз  етілген  отбасылардан  шық-

қан  жастардың  жол  жүруі  мен  өмір  сү ру ін 

субсидиялау,  жатақханалар  желісін  да мы ту 

тетіктері  арқылы  білім  берудің  қол же тім ді-

лі гін  дамыту;



бесіншіден, оқу жастарға білім бе ріп  

қана  қоймай,  сонымен  бірге,  оларды  әлеу-

меттік бейімделу үдерісінде пайдалана білу-

ге  де үйрету;



алтыншыдан,  оқыту  үдерісінің  тәр бие-

лік  құрамдасын  күшейту  қажет.  Олар  пат рио-

тизм,  мораль  мен  парасаттылық  нор ма лары, 

ұлтаралық келісім мен толе рант тылық, тәннің де, 

жанның  да  дамуы,  заң ға  мойынұсынушылық» 

[4],  -  деп  атап  көр сет кен,  осы  құндылықтарды 

жастарға баулу – өте  маңызды. 

Қорыта  келгенде,  Ұлттың  келешегін 

анық   тап беретін және оның бүкіл болмысын 

13

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

ашатын ең қасиетті әрі қажетті мәселе – бі-

лім.  Жарық  жалғанның  қыр-сырына  қа ны-

ғу дан  басталатын  білім  алудың  ең  тиім-

ді   жолы  –  өзіңе  біткен  ең  етене  түйсік  қа бі-

леттер  мен  етіңмен  ет,  сүтіңмен  сүт  бо лып 

жаратылған  төл  тіліңді  мейлінше  жұ мыл-

ды рып,  ұршықтай  иіріп  меңгере  білу  екен-

дігі  даусыз.  Осы  мәселені  бір  жолға  қой ып, 

ілімімізді  саралайтын  тұрақты  әрі  са па лы 

жүйенің керек екендігі де анық. Білім ді  тұлға 

өзіне-өзі есеп беретін, ойлары мен  әрекеттерін 

талдай білетін, өзін-өзі баға лай  алатын, өзінің 

мүмкіншіліктері  мен  қабі лет те рін  жүзеге 

асырып,  өркендей  білетін,  өз  өмі рі  мен  іс-

әрекеттерін жоспарлай ала тын, жауапкершілігі 

жоғары  осындай  реф лекциялық  қасиеттерді 

бойында  қалып тас тыр ған  тұлға  ғана  Жаңа 

Әлем  жағдайында  өмір дегі  өз  орнын  тауып, 

қоғам  игілігіне  нәти желі  еңбегімен  қызмет 

жасай алатын бола ды. 

ӘДЕБИЕТТЕР

1  ҚР «Қазақстан -2030» стратегиясы. – Алматы, 1997.

2  «Білім беру жүйесін модернизациялаудың қазіргі әдістері» атты Ш.Ш.Шаяхметовтың 

70 жылдығына арналған республикалық ғылыми-практикалық конференция материалдары. 

– Алматы, 2009.

3  Ұлттық бірыңғай тест білімі барды мақсатқа жеткізеді. //«Мағжан жұлдызы» газеті, 02 

Сәуір, – 2012.

4  «Қазақстан-2050» стратегиясы. 2012 жыл, 14 желтоксан (Білім және кәсіби машық – 

заманауи білім беру жүйесінің, кадр даярлау мен қайта даярлаудың негізгі бағдары).

Тәрбиесін тапса адам болар, оқуын тапса білім қонар

Халық  даналығы.

14

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

ӘОЖ 372.3/4

А.Е.Садыкова, Д.М.Советканова

Педагогика ғылымдарының магистрлері

ТӨМЕНГІ СЫНЫП ЖАСЫНДАҒЫ БАЛАЛАРДЫҢ ЖАС ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН 

ЕСКЕРУДІҢ ОҚЫТУДАҒЫ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ

Мақалада дарындылық туралы жалпы түсінік беріліп, оның жас кезеңдеріне сай дамуы 

қарастырылды.  Бастауыш  сынып  оқушыларын  оқыту  және  тәрбиелеу  процесінде  әр  түрлі 

әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, интеллектуалдық, шығармашылық, дарындылық қабілетін 

арттыруға бағытталған жұмыс түрлерін ұйымдастыру міндеттері көрсетіледі.

Түйін  сөздер:  дарындылық,  оқыту,  тәрбиелеу,  тұлға,  қабілет,  интеллект,  ақыл-ой, 

бейімділік, зейін, еске сақтау.

Одаренность – это системное, развивающееся в течение жизни качество психики, которое 

определяет возможность достижения человеком более высоких, незаурядных результатов в 

одном или нескольких видах деятельности по сравнению с другими людьми.

Одаренность в детском возрасте можно рассматривать в качестве потенциала психического 

развития по отношению к последующим этапам жизненного пути личности. Однако при этом 

следует  учитывать  специфику  одаренности  в  детском  возрасте  (в  отличие  от  одаренности 

взрослого человека).

Ключевые слова: одаренность, воспитание, личность, интеллект, адаптация, внимание, 

память, обучение.

Endowments are a system quality of mentality developing during life which determines possibility 

of achievement by the person of higher, uncommon results in one or several kinds of activity in 

comparison with other people.

Endowments at children’s age can be considered as the potential of mental development in relation 

to the subsequent stages of a course of life of the personality. However thus it is necessary to consider 

specifics of endowments at children’s age (unlike endowments of the adult).

Keywords:  endowments,  education,  personality,  intelligence,  adaptation,  attention,  memory, 

training.

Қазіргі  жаһандану  заманында  еліміздің 

әлеуметтік-экономикалық  дамуы,  индус-

тр ия   ның  қарыштап  өсуі,  мәдени  дамудың 

әлем дік  деңгейіне  көтерілуге  бет  бұру  ке-

зе ңінде ұлттық мәдени-тарихи, рухани құн-

дылықтарымызды  бойына  сіңірген  шәкірт-

терге қоғамның сұранысы өсіп тұрған шақта 

дарынды  балалардың  интеллектуалдық  да-

му  ын қанағаттандыруын қамтамасыз ету дің 

маңыздылығы артуда.

Оқыту және тәрбиелеу процесінде әр түр-

лі  әдіс-тәсілдерді  қолдана  отырып,  оқу шы-

лар дың  интеллектуалдық,  шығармашылық, 

дарын дылық қабілетін арттыруға бағыт тал-

ған жұмыс түрлерін ұйымдастыру кезек күт-

тір мейтін міндеттердің бірі болып табылады. 

Бүгін гі таңда жаңа талап, жаңа заманға сай 

оқу шыларға тәлім-тәрбие мен білім берудің 

ба сым бағыттарында дарындылықты ай қын -

дау, ақыл-ой, интеллектуалдық шығар ма шы-

лы ғын дамытуға баса назар аударылуда.

Қазақстан  Республикасының  «Білім  ту-

ра лы»  Заңына  мемлекеттік  білім  саясаты 

әр  баланың  және  қабілетіне  қарай  ин тел-

лектуалдық  дамуы,  жеке  адамның  дарын-

ды  лығын  дамытуды  өзекті  мәселелер  қата-

ры на  енгізілген.  Сондықтан,  күнделікті 

толас сыз тасқындаған ақпаратпен қарқынды 

15

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

өсіп отырған ғылымның әр саласындағы ма ғ 

лұмат тардың  арасынан  жеткілікті  және  қа-

жет ті  мөлшердегі  деректерді  іріктеп  алып, 

дарын дылықты дамытуға арналған мейлінше 

үйле сімді білім мазмұнының нұсқасын қоға-

мы мыз дамуының бүгінгі талаптарына сәй-

кес  қайта құру маңызды міндет.

Дарындылық, жеке қабілеттілікті дамы ту, 

интеллектуалдық,  шығармашылық  мәселе-

сі не педагогтар, психологтар, әдіскерлердің 

көп теген еңбектері арналған. Көне замандағы 

Антик  дәуірдің  өзінде-ақ  ойшылдар  мен 

педа гогтар  оқушылардың  өзіндік  ой-тұжы-

ры мын жасауы және оны дамыту үшін реп-

ро дуктивті  және  эвристикалық  әдістерді 

қол дану арқылы дарындылық мәселелеріне 

көңіл бөлген болса [1], қазақ ағартушылары 

дарындылықты туа бітетін қасиет деп таны-

ған.  Адам  қабілеттілігінің  дамуына  бі лім 

мен  тәрбиенің,  еңбектің,  қоршаған  ор та 

ықпалының орасан зор екенін өз ең бек те рін-

де  жазып кеткен болатын. 

Мәселен,  Шоқан  Уалиханов  шығар ма-

ла рын да  жеке  тұлға  тәрбиесіндегі  білім  мен 

тәрбиенің  шешуші  рөлі  көрсетіледі.  Оның 

жалпы  қазақ  халқының  ақыл-ой  қабі лет тілігі 

жөніндегі  пікірі  мынадай:  «Қыр ғыз-қайсақтар 

табиғатының  ақыл-ой  жүйріктілігімен,  таң-

қа ларлық  көңіл шек ті лі гімен  ерекшеленеді». 

Осы лайша, Шоқан Уалиханов тәрбиеге үлкен 

ма ңыз бере оты рып, адам қабілетінің дамуына 

оның таби ғи  бейімділігінің мәні зор екендігін 

ал ға тар та ды  [2].

Ал,  Абай  Құнанбаев  адамды  қоршаған 

ор та – табиғаттың бір бөлігі дей келе, таби-

ғат тың адам баласына берген керемет сыйы 

– туғаннан бастап білуге, түсінуге деген ұм-

ты лысы деп есептейді. Бірақ, бала өсе ке ле 

осы қасиетті біртіндеп жоғалта береді. Ұлы 

ойшыл  адамның  ойы  мен  санасы  ең бек  іс-

әрекеті кезінде қалыптасады деп тұ жы рым-

дай ды. Осыған орай, «жетінші қара сөзінде» 

баланың  ақыл-ой,  қабілеттілік  туралы 

мынадай пікір айтылады: «Жас бала анадан 

ту ғанда 2 түрлі мінезбен туады. Біреуі – іш-

сем,  жесем,  ұйықтасам  деп  туады.  Бұлар  – 

тән нің  құмары,  бұлар  болмаса,  тән  жанға 

қо нақ  үй  бола  алмайды,  һәм  өзі  өспейді, 

таппайды. Біреуі білсем екен деп, не көрсе 

соған  талпынып,  жалтыр-жұлтыр  еткен 

болса,  оған  қызығып,  аузына  салып  дәмін 

тартып қарап, тамағына, бетіне басып қарап, 

сырнай-керней  болса,  дауысына  ұмтылып, 

онан жетіңкірегенде ит үрсе де, мал шуласа 

да  тура  жүгіріп,  «ол  немене?»,  «бұл  не?», 

деп  «ол  неге  үйтеді?»,  «бұл  неге  бүйтеді?» 

деп, көз көрген, құлағы естігеннің бәрін сұ-

рап,  тыныштық  көрмейді.  Мұның  бәрі  жан 

құма ры, білсем екен, көрсем екен, үйренсем 

екен деген» [2].

Мұндай пікір-көзқарастардан  байқай ты-

ны мыз,  дарындылық,  ынталану  қасиеттері 

адам  бойында  қай  кезде  қалыптасады? 

Немесе туа бітетін қасиет пе? деген сұрақтар 

сонау  антика  дәуірінен  бергі  заманға  дейін 

шешуін  таппаған,  үнемі  зерттеу  үстіндегі 

келелі мәсе ле екендігі. Мысалы, 1972 жылы 

АҚШ-тағы  Білім  комитеті  дарындылық 

жайлы мынадай анықтама береді: дарынды 

және  талантты  бала  деп  –  іс-әрекеттің 

мынадай  өрістерінің  бір  немесе  бірнеше 

түрінде  ерекше,  күшті  қабі лет  көрсете 

алатын, жоғары жетістікке же те алатын бала 

аталады. Іс-әрекеттер аясы: ин тел лектуалдық 

(біліктілік);  академиялық;  шығармашылық 

немесе  продуктивтік  ойлау;  қарым-қатынас 

және  озаттық;  суретшілік;  психологиялық 

болып табылады.

Осы сияқты жоғарыда дарындылық жай-

лы айтылған пікірлердің өзіндік ерек ше лік-

теріне қарамастан, бұл феноменнің негі зін де 

адамға іс-әрекеттің бір немесе бірнеше тү рін-

де жоғары нәтижеге жетуге мүмкіндік бере-

тін  қабілеттер жатқандығына көз жеткіземіз.

Демек, балалар өздерінің дарынды лық та-

рын іс-әрекеттің әр түрлі түрінде көрсете ала-

ды. Сонымен қатар, іс-әрекеттің бір түрінде 

дарындылықтың әр түрлі аспектілері көрінуі 

мүмкін. Дарындылықтың бірнеше түрі және 

формалары  бар,  баланың  психологиялық 

мүмкіндігі оның жастық дамуының әр түрлі 

кезеңдеріне өте күшті болып келеді және де 

ол баланын қандай ортада өсетіндігіне бай-

ланысты болады.

16

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

Балалар ерте кезден бастап белгілі бір іс-

әрекетке  қабілеттілік  байқатады  (сурет  са-

лады, билейді, өлең айтады, белгілі бір му-

зы калық  құралда  ойнайды,  мүсін  салады). 

Бі рақ,  бұл  қабілеттілікті  қалыптастырып, 

жүйе  лі дамытып отырмаса, ол қасиет жас өс-

кен сайын бірте-бірте жойыла бастайды, жас 

жет кіншектің болашақ кәсіби өміріне бағыт-

бағдар бере алмайды.

Сонымен, баланың дарындылығы өз құр-

дас тарымен салыстырғанда бірдей жағдайда 

білім ді  игеру  деңгейінің  жоғарылығы  мен 

аса  ерекше  байқалатын  шығармашылық 

қабі ле тінен байқалады екен.

Шетелдік және отандық зерт теу ші лердің 

еңбегін  талдай  отырып,  дарынды  тұлғаның 

төрт  негізгі  аспектілерінің  бай ла нысы 

арқылы сипатталатынын анықтауға болады: 

1)  ин теллект;  2)  шығармашылық  (кре а тив-

тік);  3)  мотивация;  4)  тұлғаның  әлеуметтік 

бейім де луі.

Жалпы  білім  алушылардың  бойындағы 

дарын ды лық, интеллектуалдылық қабілет те-

рін қалыптастырып, дамыту үшін, олардың  

жүктеу/скачать 1,7 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: