Бас редактор с. Ж. Пірәлиев абай атындағы ҚазҰпу ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор
жүктеу/скачать 1,42 Mb. Pdf көрінісі
|
| 2 БАС РЕДАКТОР С.Ж. ПІРӘЛИЕВ Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ: Нуриев М.А. - Абай ат. КазҰПУ, Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ директоры, ҚР Жоғары мектебіне еңбегі сіңген қызметкер, профессор, бас редактордың бірінші орын басары;
директорының орынбасары, ф.ғ.к., жауапты редактор; Айдемір Окай - Ыстамбұл университетінің байланыс факультетінің деканы, профес сор;
Әлмұхамбетов Б А. - Абай ат. КазҰПУ, көркем-сурет факультетінің деканы, пед.ғ.д., профессор; Байсабаев Б.А. - ф.ғ.к., Ж.Баласагұн атындағы Қырғыз Ұлттық университетінің доценті Бейсенова Ә.С. - Абай ат. КазҰПУ-дың «География және экологиядан ғылыми- әдістемелік орталығының» меңгерушісі, геогр.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА акедемигі; Бөлеев Қ - Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының «Педагогика және этнопе дагогика» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; Ғаббасов С. - жазушы, КСРО Денсаулық сақтау iсінің үздігі, медицина және педагогика ғылымдарының докторы, профессор; Есполов Т.И. – Қазақ ұлттық аграрлық университететінің ректоры, э.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Исамидинов И.Ч. – Жүсіп Баласағұн ат. Қырғыз ұлттық университетінің ректоры, пед.ғ.д., профессор; Иманбаева С.Т. - Абай ат. КазҰПУ, «Ұлттық тәрбие және өзін-өзі тану» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; Кирабаев С.С. - ф.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Мардахаев Л.В. - Ресей Мемлекеттік әлеуметтік университетінің «Әлеуметтік және от- басы педагогикасы» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; Михайлова Н.Б. - пс.ғ.к., доцент, Халықаралық білім және ғылыми ақпараттандыру орталығының директоры (Германия); Молдабеков Ж.Ж. - филос.ғ.д., әл-Фараби ат. КазҰУ «Мәдени-антропология» кафедрасының профессоры; Мұтанов F.M. - әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің ректоры, тех.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА құрметті мүшесі; Нәрібаев К.Н. - ҚР ҰҒА қоғамдық және гуманитарлық бөлімше төрағасының орынба сары, э.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Нөкетаева Д.Ж. - Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің ректоры, ед.ғ.к.;
Сманов Б.Ө. - аппарат жетекшісі, Абай ат. ҚазҰПУ профессоры, пед.ғ.д., ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, Халықаралық педагогикалық білім беру (Ресей) және Халықаралық Айтматов (Қырғызстан) академияларының академигі;
институтының филология мамандыктары кафедрасының меңгерушісі пед.ғ.д., профессор, ХПБҒА мүше-корреспонденті.
3 ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР С.Ж. ПРАЛИЕВ Ректор КазНПУ имени Абая, доктор педагогических наук, профессор, член-корреспондент НАН РК СОСТАВ РЕДАКЦИОННОГО СОВЕТА: Нуриев М.А. - директор НИИ по Формированию интеллектуальной нации КазНПУ им. Абая, Заслуженный работник высшей школы РК, профессор, первый заместитель главного редактора;
КазНПУ им. Абая, к.ф.н., ответственный редактор; Айдемир Окай - декан факультета связи университета Стамбул, профессор; Альмухамбетов Б.А. - декан художественно-графического факультета КазНПУ им. Абая, д.пед.н., профессор; Байсабаев Б.А. - к.ф.н., доцент Кыргызского Национального университета им. Ж.Баласагына; Бейсенова А.С. - руководитель научно-методического центра по географии и экологии КазНПУ им.Абая, д.пед.н., профессор, академик НАН РК; Болеев К. - зав. кафедрой «Педагогика и этнопедагогика» Таразского государственного педагогического института, д.пед.н., профессор; . Габбасов С. - писатель, Заслуженный работник здравоохранения КСРО, доктор меди- цинских и педагогических наук, профессор; Есполов Т.И. - ректор Казахского национального аграрного университета, д.э.н., про- фессор, академик НАН РК; Исамидинов И.Ч. - ректор Кыргызского национального университета имени Ж.Баласагына, д.пед.н., профессор; Иманбаева СТ. - зав. кафедрой национального воспитания и самопознания КазНПУ им. Абая, д.пед.н., профессор; Кирабаев С.С. - д.ф.н., профессор, академик НАН РК; Мардахаев Л.В. - заведующий кафедрой социальной и семейной педагогики Российско¬го государственного социального университета, д.пед.н., профессор; Михайлова Н.Б. - директор центра международного образования и научной информати зации (Германия), к.пс.н., доцент; Молдабеков Ж.Ж. - профессор кафедры культурной антропологии КазНУ им. Аль- Фараби, д.филос.н.; Мутанов Г.М. - ректор Казахского Национального университета имени аль-Фараби, д.тех.н., профессор, почетный член НАН РК; Нарибаев К.Н. - зам.председателя отделения общественных и гуманитарных наук НАН РК, д.э.н., профессор, академик НАН РК; Нукетаева Д.Ж. - ректор Казахского Государственного женского педагогического уни- верситета, к.пед.н.; Сманов Б.О. - руководитель аппарата Казахского национального педагогического универ ситета имени Абая, д.пед.н., профессор КазНПУ имени Абая, член-корреспондент НАН РК, академик Международной академии наук педагогического образования (Россия), Междуна родной Айтматовской академии (Кыргызская Республика); Шаханова Р.А. - завкафедрой филологических специальностей Института Магистрату-ры и PhD докторантуры КазНПУ им. Абая, д.пед.н., профессор, член-корреспондент МАН-ПО. 4 EDITOR-IN-CHIEF S.ZH. PRALIEV the rector of KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor, corresponding-member of the NAS RK EDITORIAL STAFF: Nuriev M.A. - the director of scientific research institute of Intellectual Formation nation of KazNPU named after Abai, the deserved worker of the higher school of the RK, the professor, first deputy chief editor;
Nation of KazNPU named after Abai, the candidate of philological science, the managing editor; Aydemir Okay - dean of the Faculty of Communications Istanbul University, the professor; Almukhambetov B.A. - the dean of art-graphic faculty KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor, the academician of the National Knowledge Academy named after YAltynsarina;
named by Zh. Balasagyn; Beysenova A.S. - the chair of sud department «the scientifically-methodical centre on geography and ecology» the doctor of pedagogical sciences, the professor, academician of the NAS RK; Boleev K. - the university chair of "Pedagogics and ethnopedagogics" of Taraz State Pedagogical Institute, the doctor of pedagogical science, professor; Gabbasov C. - the writer, the deserved worker of public health services KSRO, the doctor of medical and pedagogical sciences, the professor; Espolov T.I. - the rector of Kazakh national agrarian university, the doctor of economical sciences, the professor, the academician of the NAS RK; Isamidinov I.Ch. - rektor of Kyrgyz National University named by Zh.Balasagyn, doctor of pedagogical sciences; Imanbaeva S.T - Head of the Department of "national education and samoponaniya" KazNPU them. Abaya, the doctor of pedagogical sciences, the professor; Kirabaev S.S. - the doctor of philology, the academician of the NAS RK; Mardahaev L.V. - Head of the Department of Social and Family Pedagogy of the Russian State Social University, doctor of pedagogical sciences, professor; Mikhailova N.B. - Ph.D., Associate Professor, Director, Center for International Education and Information Science (Germany); Moldabekov Zh.Zh. - the academician of social academy, the academician of Academy International acmyology, the doctor of philosophic sciences, the professor of the chair "Cultural anthropology" of KazNU named after Al-Farabi;
of technical science, the professor, honorary member of the NAS RK; Naribaev K.N. - vice-chairman of separation of social and humanitarian sciences of NAS RK, the doctor of economics, the professor, academician of the NAS RK; Nuketaeva D.Zh. - rector of Kazakh State Female Pedagogical University, the candidate of pedagogical sciences; Smanov B.U. - head of the office of the Kazakh national pedagogical university of a name of Abay, doctor of pedagogical sciences, professor KazNPU of a name of Abay, corresponding member of National Academy of sciences of the Republic of Kazakhstan, academician of the International academy of Sciences of pedagogical education (Russia), International Aytmatovsky academy (Kyrgyz Republic);
Institute of KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor, corresponding-member of the IASPE.
Журнал Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2010 жылдың 4-ші ақпанында тіркеліп, №10674-Ж куәлігі берілді.
5 Бейбіт күндегі белестерді бағындырып, алдағы сындардан сүрінбей өтеріміз, ең алдымен, өзімізге, бірлігіміз бен берекемізге байланысты. Біз бәріміз бір атаның – қазақ халқының ұлымыз. Бәріміздің де туған жеріміз біреу – ол қасиетті қазақ даласы. Бұл дүниеде біздің бір ғана Отанымыз бар, ол – тәуелсіз Қазақстан
6 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ ӘОЖ 37. 303 Ә.Табылды ҚР білім беру ісінің құрметті қызметкері, профессор Қазіргі таңда ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу – өзекті мәселеге айналуда. Себебі, қоғамда жүріп жатқан жаппай жаһандану процесі әр мемлекеттің ұлттық болмысын сақтап қалуына үлкен сын тудыруда. Осы тұрғыда профессор Әдібай Табылдының 2007 жылы «Білім» баспасынан шыққан, «Әдеп әліппесі» оқу құралының тағылымдық, тәрбиелік мәні зор. Осы себепті, журналымыздың бұл жолғы санына аталмыш кітаптан үзінді беруді жөн көрдік. ХАЛЫҚТЫҢ ӘДЕТ-ҒҰРЫПТАРЫ МЕН ДӘСТҮРЛЕРІН, МЕЙРАМ-ТОЙЛАРЫН МЕКТЕПТЕГІ ОҚУ-ТӘРБИЕ ІСІНЕ ПАЙДАЛАНУДЫҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ Мақалада ұлтжанды жастарды тәрбиелеу яғни, халықтың әдет-ғұрыптары мен дәстүрлерін, мейрам-тойларын мектептегі оқу-тәрбие ісіне пайдаланудың әдіс-тәсілдері, тақырыптық көрме ұйымдастырудың жолдары, мектепте кеш өткізу дәстүрі, театр-жан азығының қайнар бұлағы сынды тақырыпшаларды кең ашып мысалдар келтіре баяндаған.
В статье излагается о воспитании молодежи патриотизму, то есть подтемы о методах и способах использования народных обычаев и традиций, праздников в учебно-воспитательном процессе школы, пути организации тематических выставок, традиция проведения школьных вечеров, подтемы как театр-источник духовной пищи написаны обширно, с примерами.
The article describes about the education of the youth patriotism, that is, the sub-theme of the methods and ways of using folk customs and traditions, holidays in the educational process of the school, the way the organization of thematic exhibitions, the tradition of the school evenings, theater subtopics as a source of spiritual nourishment written extensively, with examples.
Халықтың қалыптасқан әдет-ғұрыптары мен дәс түрлері ұлттық мәдениет негіздері бол ғандықтан, мейрам-тойлар сол ұлттық мәде ниет тің әдепті рәсімдері ретінде өті- летін діктен, бұл үрдістердің тәрбиелік әсе- рін жас ұрпақтың бойына сіңірудің алуан түр лі әдіс-тәсілдерін қолданамыз. Ең әуелі, отбасында ата-ана мен үйел мен- ділір бір-біріне үйрету, талап ету,талап қою арқылы әдет-ғұрыптар мен дәстүрлердің ұлттық әдеп екенін сезіндіріп, ұғындырып, оны әдетке, дағдыға айналдырып, әдептік түсінігін, ұғымын қалыптастырады. Мейрам- той ларға дайындық отбасынан басталып, қалы п тасқан әлеуеттік дәстүр ұлттық намыс арқылы әдептілік борыш орындалады, сөй- тіп, «халқын сүйген алтын сүйіп», әдет- ғұрып дәріптеліп, оқушылардың санасына сіңеді, сөйтіп, елін сүю әдеті қалыптасады, той-томалақ арқылы да жас ұрпақтың отан- сүйгіштік сезімі дамып, сенімі орнығады, жүрегі елім деп соғып, Отан деп от алып, ел үшін, Отан үшін, бүкіл адамзат үшін тек жақсылық ойлайтын, елін сүйген ұрпақ ре- тін де өзін өмірде көрсете бастайды. Халықтың әдет-ғұрыптары мен дәстүр ле- рін мәдени мұра ретінде үйрету және мейрам- тойларды рәсім ретінде ұйымдастырып, оның тәр биелік мәнін жан-жақты пайдалану ісі жан -жақты пайдалану ісі балабақшада
7 ҰЛТТЫҚ ӘДЕП жал ға са ды. Әрине, балабақшада да көрсету, әсерлендіру, үйрету, дағдыландыру, талап ету, талап қою тәсілдері әсерлі түрде қол да- нылу ға тиіс. Балабақшадағы музыка, ой ын, дене шынықтыруға арналған кешенді бөл ме - де тәлімді тәсілдерді қолдануға лайықты құ- рал-жабдықтардың неғұрлым мол болғаны аб зал. Мысалы, балдырғандар «Алтын қақ па» деген өлең айтып, сол ойын арқылы әрі де не шынықтырып, әрі бірлікке, елін сүюге тәр бие - ле не т ін дей болу үшін, әнші, сазгер, музыка ғылымын жақсы меңгерген жетекші ұстаз болумен қатар, бөлмеде рояль, теледидар, т.б. керекті құрал-жабдықтар жеткілікті бо- луы керек. Балабақшада «Ертегілер жә не ғажайыптар әлемі» деген бөлме дайын да- лып, онда балдырғандар қызығып көре тін- дей безендіру және аудиовизуалдық қажет- ті заттар жеткілікті мөлшерде болса, жас ұр паққа ұлттың әдет-ғұрып пен әдептілік негіз дерін үйрету арқылы олардың жал- пы адамзаттың адамгершілігін, яғни отан- сүйгіштігін қалыптастырамыз. Халықтың әдет-ғұрыптары мен мейрам- тойларын мектепте отансүйгіштік тәрбие үшін пайдаланудың әдіс-тәсілдерінің тиімді болуы ұстаздық шеберлікке байланысты. Мектепте ұйымдастырылатын тақырыптық көрме, эпостық шығармаларды сахнаға лайықтап көрсету, әр түрлі кештер, сәулелі са бақ, кесте, сурет, плакат жасауды, газет шығаруды ұйымдастыру, инсценировкалар мен сценарийлер, кинофильмдер мен диа- фильм дер, телекөріністер, пікірлесу, ды быс- тық талдау, конкурстар, оқушылар конфе- рен циялары мен театрлар, экскурсия мен ай тыс сабақтары, әдептілік дәрістерін оқыту әдісі, ойтапқыштар жарысы, көркемсөз үйір- месі – бәрі-бәрі алуан түрлі әдіс-тәсілдер арқылы оқушылардың отансүйгіштік сезімін дамытып, адамгершілігін арттырады. Тақырыптық көрме ұйымдастырудың жолдары. Қазақ халқының эстетикалық және патриоттық (отансүйгіштік) тәрбиесінің әсер лі бір тәсілі – қолөнерін көрсету, яғни үй жи һаздарын сәнді де мәнді жүйелеп, кі- лем тоқудағы, сырмақ сырып, текемет ба- сып, басқұрлар мен шаңырақ зергері, ою- өрнек терін неғұрлым әсем, шеберлікпен тү зіп, оның көркемдігін көрсете білу болып та бы лады. Халықтың әдет-ғұрыптарындағы осындай еңбек пен өнер нәтижелерін көрсе ту көрермендерді көркемдікке, ұлттық-Отан дық сүй іспеншілікке баулиды. Мектепте халықтың әдет-ғұрпына бай- ла нысты тақырыптық көрмелерді ұйым дас- ты рудың мазмұны, көбінесе, еңбек сабағын оқытатын ұстаздың терең білімі мен тап- қырлығына, шеберлігіне байланысты. Ең әуелі, «Әдеп әліппесі», «Әдептілік негіздері», «Қол еңбегі» сабақтарында оқытушы шә кірт- терге халықтың іс тігу, ою-өрнек салу, сырмақ сыру, текемет басу, кілем тоқу шеберліктерінің негіздерін үйретеді, содан кейін оқушылардың қол өнеріне конкурс жа рия лайды, соңынан өнер жарысынан озып шық қан оқушылардың еңбектерін көрмеге ұсынды. Тақырыптық көрме тек «Қол өне рі» деген тақырыпта ғана емес, сонымен бір ге «Ағаш ұсталық», «Темірден түйін түйген», «Зергерлік», «Жас техник», «Жас сурет ші», «Домбыра жасаудың шебері», т.б. тақы рып тар да ұйымдастырылады. Көрменің тақырыбы, мазмұны, көрмеге қатысушылар, көрменің орны күні бұрын (ең азы 20 апта) белгіленеді. Көрмені ұйым дас- ты рушылар, көрме экспонаттарын баға лау- шылар алқасы алдын-ала белгіленіп, жоғары бағаланған еңбек иелері марапатталады. Мектепте кеш өткізу дәстүрі. Қазақ мектептерінде әсіресе, елуінші жылдардан бері дамып, қалыптасты. Мектепте өткізіле- тін кештер: пәндік, тақырыптық мерекелік кештер болып, бірнеше салаға бөлінеді. Әсіресе, мерекелік кешті өткізу үшін көп- теген дайындық және ұйымдастыру жұмыс- та ры жүргізіледі. Әрбір кештің дайындық кезеңі және өткізу кезеңі болады. Мерекелік кештің дайындық кезеңінде мы на жұмыстар жүргізіледі: 1. Болатын кештің жоспары жасалып, бекітіледі. 2. Мерекелік кештің дайындық жұмыс та- рын ұйымдастырушылар белгіленіп, олар- дың жеке-жеке міндеттері көрсетіледі. 8 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ 3. Мерекелік кешке дейін тақырыптық апталық өткізіледі. Онда мереке тақырыбына сәйкес тәрбие сағаттары өтіп, жеке әндерге, хорларға, билерге, сурет салу өнеріне, сы- нып тық және мектептік газеттерге, тақпақ ай ту, көркемсөз оқу өнеріне шығармаларға кон курс жарияланып, болатын кеште олар- дың қорытындылары айтылады. Кешті өткізу кезеңінде кеш бастал ған- ға дейін түрлі қызықты ойындар ұйым- дас тырылады, әділқазылар алқасы белгі- ле неді кештің құрметті меймандары орна- ластырылады, оған жауапты адам болады. Кештің баяндау бөлімінде тақырыптық түйін сөз, құттықтау сөздер айтылады. Кеш тің көркемдік, негізгі бөлімінде қы зық ты қойы- лымдар мен өнерпаздар өнері көрсетіледі. Мысалы: «Қазақстан – рес пуб ликам менің» деген тақырыптық кеште Қазақстан та ри- хы ту ралы көркем шы ғар маларды көрсету ге ерекше көңіл бө лінеді. Әсіресе, І. Жансү гі- ровтың «Дала» поэма сы нан үзінді-инсцени- ровка көр се ту, Ж.Молдағалиевтың «Мен – қа зақ пын» поэмасын көркемдеп жатқа айту, Т.Молдағалиев, Қ.Мырзалиев, М.Шаханов шығар маларынан тақырыпқа сай үзінділерді көркем деп айту кештің тәрбиелік мәнін арт ты ра түседі. Қазақ халқының әдет-ғұрыптары, той- томалақ тары туралы тақырыптық мере- келік кеш өткізіп, оқушылардың отан- сүй гіштік сезімін арттыру үшін, ең әуелі, алын ған тақырыптың айналасында зерт теу және дүниетанымдық жұмыстары жүргі зі- ле ді. Мысалы, «Наурыз – жыл басы» де ген тақырыпта кеш өткізу үшін, кешті ұйым- дастырушылар Наурыз туралы жырларды, аңыздарды әдет-ғұрыптар мен рәсімдерді, жол-жоралғыларды жақсы білуге міндетті. Сол жырлардың, аңыздардың мазмұнын, әдет-ғұрыптардың және рәсімдердің мәнін оқушыларға (кешке қатысушыларға) үйрете білгені ләзім. «Наурыз – жыл басы» тақырыбында өті- летін кешті басқарушылар мен баға лау- шылар (әділқазылар алқасы) кештің не- ғұрлым қызықты өтуі үшін, кештің дай- ындық апталығында кешті өткізу кезінде тапқырлықпен қисынды іс-әрекет та ба білулері керек. Наурыз туралы тү сі нік (түйінді сөз), наурыз жырларын ай ту шы лар дың өнері, ойтапқыштардың өнер жарысы, нау рыз туралы ән айтып, күй тартушылардың өн ері, «Наурыз тойы» қойылымын сах на да көрсету, т.б. түрлі ойындар мен аудио визуал дық көріністер оқушылардың отансүйгіштік се зі мін, Отанға деген махаббатын қалып тас тыр атын дай әсер- лі болуы керек. Ең әу елі, сахнаны көрікті көктем болмысына лайық тап безендіріп, таби- ғаттың таңғажайып құ бы лыс тарын затпен де, әуезбен де әсерлеп көр се ту қажет. Бұл іске оқушылармен бір ге, оқытушылардың бәрі түгел қатысуға ти іс. Әсіресе, өнер сабағы мен сурет са ба ғын оқытатын оқытушылар бұл істе бас ты рөл атқарады. Сахнаны безендіру, он- да ғы қойылымды қызықты өткізу оқыту шы- лардың парасат-пайымдауларына ба й ла ныс- ты. Әсіресе, көкжиектен көтеріліп, Күн-ана- ның келуі тебіренерлік текті күймен астасу ке рек. Өйткені Наурыз («ноу руз») жаңа күн деген мәнді білдіреді. Жаңа күнді жаны жа- ды рап қарсы алатын адамзаттың ақыл-ойына әсер ететін өсімдікті әсерлендіре көрсету үшін, тапқырлық пен білімділік қажет. Күн- ана, Наурыз бейнелерін, мүмкіндігінше, қыз баланың орындағаны дұрыс болады. Қо й ы - лымда халықтық қарым, ұлттық уытпен «жаңа күнді» қарсы алу, елге бірлік пен ты ныш тық тілеу, барша адамға жақсылық жа сау ниеті, Отанды сүю, оған аянбай қызмет ету арманы туындайды. Халықтың әдет-ғұрыптары мен той-ду- ман дарына байланысты оқушыларды отан- сүйгіштікке тәрбиелейтін тақырып тар ды таң дап, кеш өткізу қазір мектептерде дәс түр - ге айналған. «Көк байрақ – Туымыз», «Ме- нің елім – қазақ елі», «Ерлік – ел мұраты», «Өткеннен өнеге қалған», «Жа ным – арымның садағасы», «Отан – оттан ыс тық», «Қалың елім – қазағым», «Елім деп туған ерлер», «Ана тілім – арым менің», т.б. тақырыптарда кеш өткізіп, кештің отан сүйгіштікке тәрбиелейтін әсерлі штрихтарын тап қыр лық пен қисынды қиыстыруға болады. 9 ҰЛТТЫҚ ӘДЕП Со ны мен қатар, пәндік кештердің мазмұн- ма ғына сын да әдет-ғұрыптың салт-сананың тә рб иелік тәсілдерімен толықтырып, оны қы зық ты, әсерлі өткізуге болады. Өйткені салт-сана үрдістері барлық пәндермен бай- ла нысты. Оны ойлап, тани білу ұстаздың ұлағат тығы мен жауапкершілігіне, ше бер лі- гі не байланысты.
жүктеу/скачать 1,42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|