Бас редактор с. Ж. Пірәлиев абай атындағы ҚазҰпу ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор

21

ҰЛТТЫҚ ТАҒЫЛЫМ

энергичность в работе по достижению целей 

самовоспитания;  системность  –  в  какой 

сте пени  работа  студента  над  собой  носит 

частный характер или является качественной 

характеристикой,  нормой  его  отношения  к 

себе, своим возможностям.

При  позитивной  (положительной)  на п-

равленности,  в  зависимости  от  компе тент-

ности,  активности  и  си с тематичности  в 

отношении  студентов  к  самовоспитанию 

среди  них  можно  выделить  группы,  для 

которых  характерны  определенные  уровни 

овладения им.

Начальный  (эпизодический)  –  выра-

жае тся  в  самостоятельной  работе  сту дента 

по  отдельным  вопросам  в  зависимости  от 

обстановки или появившегося желания при 

акти вности,  обеспечивающей  достижение 

определенных  положительных  результатов. 

Компетентность  для  этих  студентов  часто 

определяется 

деятельностью 

методом 

проб  и  ошибок  и  характеризуется  частной 

эрудицией  (кое-что  знает).  Примером 

проявления  студентом  данного  уровня 

может  быть  его  решение  и  практическая 

деятельность,  направленные  на  избавление 

от  сложившейся  отрицательной  привычки, 

формирование  (развитие)  у  себя  отдельные 

волевые, нравственные или другие качества 

личности. Чаще всего именно такие задачи и 

ставят себе молодые люди. При отсутствии 

у них конкретных результатов в работе над 

собой речь, в лучшем случае, может идти о 

их желании, чем о самовоспитании.

Достижение  студентом  определенных 

положительных  результатов  в  работе  над 

собой свидетельствует о сформированности 

у  него  начального  уровня  самовоспитания. 

Именно  от  него  следует  желание  дальше 

работать над собой. Постепенно у человека 

повышается  компетентность  до  уровня 

общей  эрудиции,  владения  некоторыми 

основами самовоспитания, он втягивается в 

работу  над  собой,  получая  удовлетворение 

достигнутыми  положительными  резуль-

та тами  и,  таким  образом,  достигает 

следующего уровня.

Переходный – присущ человеку, который 

начинает планировать самовоспитание, ста-

вит перед собой конкретные цели на более 

длительный период времени. Характерными 

особенностями  этого  уровня  являются: 

сформированность у студентов определенных 

навыков  самосовершенствования,  владение 

ими основами самовоспитания; проявление 

достаточной  активности,  позволяющей 

достигать  положительных  результатов 

в  работе.  В  то  же  время  от  студента 

требуется проявление воли для обеспечения 

настойчивости  в  работе  над  собой  и 

достижении целей самовоспитания.

Системное  самовоспитание  –  высший 

уровень  самостоятельной  работы  студента 

над  собой.  Такой  уровень  свидетельствует 

о  том,  что  самовоспитание  превратилось 

у  человека  в  привычку,  сложившуюся  сис-

те му  самосовершенствования,  которая 

дает  положительные  результаты.  Он  четко 

представляет  к  чему  может  стремиться 

и  как  этого  добиться.  Считается,  что  у 

студента  на  этом  уровне  сформировано 

индивидуальное  искусство  в  работе  над 

собой,  постоянная  требовательность  к  се-

бе,   своему  самосовершенствованию  и 

высокая  целенаправленная  активность  в 

самосовершенствовании.

Самовоспитание  человека  носит  исклю-

чи тельно  индивидуальный  характер.  В 

основе  его  лежит  развитие  потребности  к 

работе над собой. Это еще не деятельность, а 

лишь предпосылка к ней. Непосредственная 

работа,  достижение  результата,  удов-

летво ре ние  от  самосовершенствования, 

способствуют развитию потребности в нем. 

Превращение  самовоспитания  в  систему 

свидетельствует  о  том,  что  потребность 

в  нем  превратилась  в  побудительную 

силу.  Позитивной  побудительной  силой 

в  самовоспитании  человека  выступает 

нравственный  идеал.  Он  позволяет  утвер-

дить студента в мысли о благородности дос-

тиже ния  целей  самосовершенствования.  В 

на ча ле – это может быть реальный пример. 

Он  стимулирует  у  студента  самооценку, 

22

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

самоанализ,  сравнение,  помогает  уви де-

ть  свои  недостатки,  определить  цель,  к 

чему  стремиться  и  способствует  мобили-

за ции  внутренних  усилий  на  само со-

вершенствование по ее достижению. 

Некоторые  студенты,  не  занимающиеся 

самовоспитанием, одной из причин этого они 

видят в большой загруженности, отсутствии 

времени  и  условий  для  работы  над  собой. 

Практика  убедительно  показывает,  что 

для  работы  над  собой  по  формированию  и 

развитию многих волевых и других качеств 

(ответственности, организованности, целеус-

тремленности, решительности и др.), как пра-

ви ло,  не  требуется  специального  времени. 

Практическая  реализация  этого  достигает-

ся  посредством  постоянного  целена-

правленного  самоконтроля,  самовнушения, 

самоубеждения  и  других  методов.  Однако 

развитие  профессиональных,  физических 

качеств,  расширение  кругозора,  а  также 

некоторых  волевых  качеств  требует 

специальных условий и времени. 

Таковы  наиболее  важные  основы  само-

поз на ния и самовоспитания студентов педа-

го гического вуза.

ЛИТЕРАТУРА

1  Антология  педагогической  мысли  России  XYIII  в.  /  сост.  И.А.  Соловков.   –   М.: 

Педагогика, 1985. - С. 203-210.

2 Белинский В.Г. Избранные педагогические сочинения.  –  М.: Педагогика, 1982. 

3 Калабалин А.С. Педагогические размышления: сб. / сост. и ред. Л.В. Мардахаев. – М.: 

Изд-во: РГСУ, 2014. 

4 Корчак Я. Избранные педагогические произведения. – М.: Педагогика, 1979. 

5 Ксенофонт. Сократические сочинения.  – СпБ: Изд-во АО «Комплект», 1993.  

6 Платон. Собрание сочинений в 4-х т.: Т.1.  –  М.: Мысль, 1990. 

7 Толстой Л.Н. Собрание сочинений: В 22 т. – Т. 19-21.  –  М.: Худож. лит., 1984, 1985.

23

ҰЛТТЫҚ  ТАРИХ

ӘОЖ 394

Т.С.Тебегенов

филология ғылымдарының докторы, профессор,

Қазақ Ұлттық әдет-ғұрып, салт-дәстүр Академиясының академигі, ҚР Жазушылар 

Одағының мүшесі, Жамбыл атындағы Халықаралық сыйлықтың лауреаты,

Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетіндегі Қазақ әдебиеті 

кафедрасының меңгерушісі

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІЛІГІ – МӘҢГІЛІК ДАМУДЫҢ ТАРИХИ НЕГІЗІ

Мақалада  Қазақ  мемлекеттігін  нығайту  –  уақытымыздың  аса  өзекті  мәселесі  екендігі, 

сонымен  қатар,  өзіндік  дербес  атажұрты – атамекен,  айбынды,  айбарлы  тарихы,  ұлттық 

негізі  айқын,  бай  материалдық  және  рухани  мәдениеті  бар  Қазақ  ұлтының  мемлекеттік 

мәртебелі даму жолы – ұрпақ болашағының айқын бағдары деп топшылаған.

Түйін  сөздер:  тәуелсіздік,  даму  жолы,  ұлттық  рух,  ұрпақ  болашағы,  қазақ  тілі, 

мемлекеттік мәртебе.

В  статье  говорится,  что  укрепление  казахской  государственности  –  очень  актуальная 

задача нашего времени, также путь государственного почетного развития Казахской нации 

с собственной личной отчизной, с доблестной, величавой историей, с четкой национальной 

основой,  с  богатой  материальной  и  духовной  культурой  –  ясное  направление  будущего 

потомков.

Ключевые  слова:  независимость,  путь  развития,  национальный  дух,  будущее  нации, 

казахский язык, государственный статус.

The article says that the strengthening of the Kazakh state - a very urgent task of our time, so 

State honorable development of the Kazakh nation with its own personal homeland, with glorious, 

majestic  history,  with  a  clear  national  basis,  with  rich  material  and  spiritual  culture  -  a  clear 

direction for future generations.

Keywords: independence, the path of development, the national spirit, the future of the nation, 

the Kazakh language, official status.

Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігі сал-

танат  құраған  өткен  23  жыл  –  біздің  хал-

қы мыздың  ұлттық  және  жалпы  адамзаттық 

өр кениет  сабақтастығы  ықпалымен  да муы -

мыздың жарқын кезеңі. Тәуелсіз Қазақ Елі-

нің қазіргі әлемге танымал беделді тұғырда 

бол уында  мемлекетіміздің  ішкі  және  сырт-

қы  байланыстар  жүйесіндегі  жаңашыл 

бағыт тары  арқылы  нығая  түсуде.  Қазіргі 

ме м лекеттік  бағдарламаларымыз  бойынша 

халқы мыздың ежелше заманғы сақ, ғұн, түр-

кі  өркениеті  дәуірлерінде  негізі  қаланған, 

бұ дан  550  жыл  бұрын  Қазақ  Хандығы  бо-

лып  қалыптасқан  мемлекеттігіміздің  бү-

гін ге  дейін  жеткен  құндылықтарын  ұлық-

тау  басты  назарға  алынып  отыр.  Қазақ-

стан  Республикасының  Президенті,  Ұлт 

Көшбасшысы – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы 

Назарбаев  мемлекеттік  қызмет  са ла лары-

на  жаңа  басшыларды  тағайындауға  арнал-

ған  маңызды  мәжілісте  халқымыздың  зор 

қанағат  сезімін  тудырған  мынадай  тарихи 

мәлімдеме  жасағаны  біздің  ұлттық  ру хы-

мызды қуаттандыра түсті:

«Керей  мен  Жәнібек  1465  жылы  ал ғаш -

қы  хандықты  құрды,  қазақтың  ме м ле кет-

ті лі гінің  тарихы  сол  кезден  бастау  ала-

ды.   Ең  маңыздысы,  сол  кезде  оған  не гіз 

24

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

қаланды, біз – бабаларымыздың ұлы іс тері-

нің  жалғастырушылармыз.  Біз  келер  жылы 

ҚАЗАҚ МЕМЛЕКЕТТІЛІГІНІҢ 550 жыл-

ды ғының атап өтеміз» [1, 1-б.].

Қазақстан Республикасының Президенті, 

Ұлт  Көшбасшысы  –  Елбасы  Нұрсұлтан 

Әбішұлы Назарбаев 1995 жылғы 24 наурызда 

Қазақ стан  халқы  (ол  кезде  «Қазақстан 

халық тары») Ассамблеясының бірінші сес-

сия сындағы баяндамасын мынадай тарихи 

сөзі мен  бастаған  еді:  «Ассамблеяның  құр-

мет ті  делегаттары!  Қазақ  халқы  сан  ға-

сыр лар бойы өзінің Тәуелсіздігі мен Еге-

мендігі үшін күресіп келді. Өзінің таң дау-

лы қасиеттерінің, қатер төнген сәтте бірі гіп, 

ұйымдаса  білуінің,  сондай-ақ  басқа  ха лық-

тармен бейбітшілікте, келісім мен тату көр-

ші лікте  тұруға  деген  ынта-ықыласының 

арқа сында  тарихтың  тұңғиығына  ба тып  

кетпей,  ондаған  жылдардан  кей ін  өзі-

нің  мемлекеттігін  қалпына  кел тіре  ал-

ды.  Өз  басына  түскен  барлық  қиын дық -

тар ға  қарамастан  туған  халқының  бо ла-

ша ғын  қамтамасыз  етіп,  тілін,  мә де ние-

тін,  дәстүрлері  мен  бостандық  сүйгіш 

қасиеттерін сақтай білген баба ла ры мыз-

дың  көптеген  ұрпақтарына  құр мет  көр-

сет кеніміз  жөн.  Осының  бәрі  сайып  кел-

генде  Қазақ  мемлекеттігінің  қай та  қал-

пы на келуіне қол жеткізді» [2, 3-б.].

Қазақ мемлекеттігінің қайта қалпына 

келуі не  қол  жеткізілгенін  Отанымыздағы 

туыс қан халықтар делегаттары келіп отырған 

Ас самблеяның ең бірінші сессиясында осы-

лай ша  мәлімдеген  Елбасымыз  мемлекет 

құру шы  қазақтың  ұлттық  тарихындағы 

ата-бабалар  қалыптастырған  гуманизм 

ұста нымын.

«Қазақтар  «Береке  басы  –  бірлікте»  деп 

тегін  айтпаса  керек»  деп  арнайы  атап  көр-

сет кен  болатын.  Ұлт  Көшбасшысы  жыл 

сай ын  дәстүрлі  Жолдауларында  да  мем-

ле  кет  құрушы  қазақ  халқының  ұлттық 

тарихы ндағы  көрнекті  қайраткерлерінің, 

әрі дегі  қағандарымыздың,  хандарымыздың, 

би-шешендеріміздің,  ел  ақсақалдарының, 

батыр  ларының халықтың сақталуына, даму-

ы на  негіз  болған  өнегелі  қызметтерінің 

ұлаға тын  жалғастыруды  үздіксіз  айтып 

келеді.

Елбасы Тәуелсіз Қазақ мемлекетінің жаңа 

тарихы ның  дамуы,  өркендеуі  жұмыстарын 

нәтиж елі  жүргізуде  қазақ  халқының  ғасыр-

лар  бойы  мемлекеттік  тәуелсіздік,  бос тан-

дық  жолында  күрескен  ұлттық-азаттық  кө-

тер ілістерінің  батырларын  да  үнемі  ауызға 

алып,  қазіргі  және  болашақтағы  даму-

ымызға негіз – бағдар болатын отан шыл дық-

мемлекетшілдік ұстанымды үнемі жұрт шы-

лық тың назарына ұсынумен келеді.

Демек,  Қазақ  мемлекеттігі  –  Ұлт  Көш-

бас шысы  –  Елбасының  негізгі  ұста ны-

мы.  Мемлекеттік  Әнұранның  қазі р гі  айты-

лып  жүрген  мәтініндегі  Елбасының  автор-

лығындағы  «Намысын  бермеген  Қаза ғым 

мықты ғой!» деген жыр тармақ та ры да негізгі 

ұстанымымызды айғақтай, бе кі те түседі.

Елбасының  жыл  сайын  халыққа  арнала-

тын  Жол дауларында  мемлекетті  дамыту  да -

ғы стра тегиялық жоспарлардың орындалуы  

мен  негізгі  бағыттарды  (экономикалық  әр-

тараптандыру,  сауатты  сауда  саясаты,  ин-

вес тициялар  тарту,  кәсіпкерлік,  отандық 

тауа рларды  экспорттауды  қолдау,  өңірлерді 

да мыту,  білім  беруді  жетілдіре  түсу,  ден-

саулық  сақтауда  адамдардың  өмір  са па сын 

жақсарту  және  әлеуметтік  қорғау,  ар да-

герлерге  қамқорлық,  тұрғын  үй-ком мунал-

дық  сектор  саласындағы  саясат,  ішкі  сая си 

тұрақтылықты,  сыртқы  саясатты  ны ғай-

ту,  т.б.)  өркендету  толық  қамтылады.  Осы 

аталған  мәселелерді  2010  жылғы  Жол дау-

ында баяндай келе қорытындысында тағы да 

Қазақ мемлекеттігі ұстанымындағы пікірін 

ашық, айқын тұжырымдаған-ды:

«Халқымызда «Ынтымақты елде бақ тұр-

ар»  деген  дана  сөз  бар.  Біз  қазығы  берік, 

мемлекет тігі  бекем,  төрт  құбыласы  сай 

Қазақ  Елінің  айбынын  асырып,  атағын 

әлем ге әйгіледік» [3, 5-б.].

Елбасы  –  қазақ  тілінің  мемлекеттік  мәр-

те  бе  де гі  қолданысын  да  үнемі  басты  мә-

се ле  етіп  алға  қояды.  2011  жылғы  «Бола-

шақ   тың,  іргесін  бірге  қалаймыз!»  ат ты 

25

ҰЛТТЫҚ  ТАРИХ

Қазақстан  халқына  Жолдауында  мем-

леке ті міз  Тәуелсіздігінің  20  жылы  кезең-

ін дегі  саяси-әлеуметтік  еркін  дамудың 

(«Бо дан  жұртты  бүгінідей  бостан  күнге 

жет кізген  бұл  жолда  біз  биік  белестерді 

бағындырдық») материалдық және рухани 

мә дениет салаларындағы жетістіктерін нақ -

ты  көрсеткіштермен  дәйектеп,  Отанымыз-

да ғы  азаматтардың  ауызбіршілігі  («Ыр ыс 

– ынтымаққа жолығады, дәулет – бір лік-

пен  толығады»)  арқылы  жүзеге  асырыла 

бас та ған  түпкі  нәтиженің  мәресі  де  ай қын 

қа зақ  тілінің  мемлекеттік  қолданыс  жағ-

дайы на да тұжырымды пікірін айтты:

«Қазақстандықтардың  өзіміз  өмір  сүріп, 

елі мізді жақсылықтарға бастап бара жатқан 

ту ған  жерге  атауын  берген  мемлекеттік 

қаз ақ  тілін  құрметпен  және  лайықты 

оқып-үйрене бастағандығын атап өтудың 

өзі қуанышты.

... Енді он жылдан кейін мектеп бітіру ші-

лер дің  100  пайызы  мемлекетік  тілді  біліп 

шығатын болады» [4].

1991  жылдың  16  желтоқсанында  Тәуел-

сіз ді гі  жарияланып,  қазіргі  кезде  бүкіл  әлем 

мойындап отырған Қазақ Елінің мем ле кет ті-

гін нығайтудың қандай өзекті мәселелері бар? 

Ең басты өзекті мәселе – қазіргі Тәуелсіз 

еліміз дің кең-байтақ кеңістігінің негізгі иесі 

Қазақ тың  халықтық-ұлттық  құқықтық 

мә ртебесі нің Конституциямыздың 19 бөлі-

мін  құрап  тұрған  98  баптың  еш қай сы сын-

да  да  аталмағаны.  Осы  арада  мемлекет  тің 

негізгі иесі қазақ ұлтынан басқа да халық тар 

өкілдерінің бұл мәселеге ешқайсысы  ның мән 

бермейтіні өткен 20 жылда айқын танылды. 

Қазіргі қазақ зиялылары, көсемсөзші қалам-

гер-қайраткерлер қайта-қайта айтып жүр ген-

дей, қазіргі Конституциямызда «... Қазақстан 

қазақ  мемлекеттігі  екендігі,  мем ле кеттің 

құрылтайшысы  қазақтар  екендігі  туралы 

еш те ңе  жоқ.  Тек  «байырғы  қазақ  жерінде» 

деп сипай қамшылап кете берген» [5, 354-б.].

Публицист қаламгер атап көрсеткеніндей 

мем лекет  иесі  –  құрылтайшы  ұлттардың 

аты мен аталатын мемлекеттердің (Германия, 

Англия, Жапония, Украина, Беларусь, Қыр-

ғыз,  Өзбекстан,  Әзірбайжан,  т.б.)  Конс ти-

ту цияларында негізгі ұлттық дамуын басты 

мақсат  ететін  заңды  қабылдауды,  жүзеге 

асыруды негіздеп жазғандықтары мәлім.

Сөз басынан бері көрсеткен нақты дәйек-

темелер  бойынша  Елбасымыздың  сөйлеген 

сөз дерінде де, жазған еңбектерінде де Қазақ 

халқының  мемлекет  иесі  екендігін  үне-

мі  айтып  келе  жатқанымен,  бәрібір,  қазір-

гі  Қазақстан  Республикасындағы  диас-

поралардың  (орыс,  ұйғыр,  өзбек,  т.б.), 

шетелдік (ағылшын, неміс түрік) ком па ния-

лары ның,  сонымен  бірге  түрік  қазақ,  бірақ 

тілі  басқа  ұлты  белгісіздердің  –  Қазақстан-

ның  қазақтардың  мемлекеті  екендігін 

мойындауы сезілмей келеді.

Көрнекті  ақын,  публицист  Аманхан 

Әлімұлы  «Қазақстанда  қазақ  мәселесі  ға на 

бар» деген мақаласында қазіргі Қазақ мем-

ле кет тігінің  қазіргі  хал-ахуалындағы  қай-

шы  лықтарды,  жаңа  тарихымыздың  басты 

мұра тын  анықтап  көрсетеді:  «...  елің  мен 

жерің нің  суын  ішіп,  отын  оттап  отырған 

диас пора  өкілдерінің  моноэтникалық  және 

уни тар лық  мемлекеттің  заңдылықтарына 

бой  ұсынбауы,  ұсынғысы  келмеуі.  Сосын, 

атал ған  құндылықтарды  күйретуге  батыл 

ша қы ратын идея мен идеологиялармен қару-

лан  ған  әртүрлі  қоғамдар  мен  ұйымдардың 

көбеюі.  Олардың  кейбіреулері  өздерінің 

бағыт-бағдарлары мен ұста ным да рын ашық 

жә не  жариялы  түрде  жүргізсе,  ал,  енді 

бір  екіншілері  оны  су  асты  ағыстарындай 

астыр тын жүргізуде. Бұның екеуі де қауіп ті.  

Сон дықтан  да,  ұлттық-мемлекеттік  қауіп-

сіз дік және қазақ мүддесі кез келген ой мен 

ерік еркіндігі әрі сөз бостандығынан жоғары 

тұруы тиіс» [6, 399-б.].

Қазақ  зиялылары  осылайша  ұлт тық -

мемлекеттік  заңдылықтардың  сақ та луын-

да ғы  өзекті  мәселелерді  жариялылық-де-

мо кра тиялы  мәдениет  аясында  айтып  жүр. 

Бұл – Қазақ мемлекеттігі нығаюын ойлаған 

біздің замандастарымыздың ортақ пікірінің 

көрсеткіші.

Елбасы 2012 жылғы 27 қаңтардағы Қазақ-

стан   халқына  арнаған  Жолдауындағы  10 

26

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

бағыт  бойынша  атқарылатын  іс-шараларды 

баяндау  барысында  қазіргі  Қазақстан  Рес-

публикасы  Тәуелсіздігінің  тарихи  әлеуетін 

айғақтайтын мына сөздерін айқын мәлімдеді:

«Кезінде мен» мынадай жағдайларға бай-

ланысты  сатып  жатырмыз,  қазір  жеке ше-

лендіру керек, уақыты келгенде қайтарамыз» 

деп айтып едім.

Міне,  енді  бәрі  қайтарылуда.  Барлық 

акция лар  пакеті  Қазақстанда.  Енді  өзіміз 

бар лығына ықпал жасайтын боламыз.

Қазақстан  халқы  біртұтас,  бірлігі  мыз-

ғы мас  кемел  елге  айналды.  ...Біз  ешкімге 

тәуел ді  болмауға  тиіспіз»  [7].  Осы  орайда, 

Елба сының материалдық және рухани мәде-

ниеттер  сабақтастығы  аясында  Қазақ  мем-

ле кет тігін біртіндеп нығайту, ақырында бар-

лық  салалар  бойынша  толық  басымдыққа 

ие болуды болжаған бағдарлы жоспарларын 

жү зе ге асыруына оның өзі үнемі сынап жүр-

ген селқос, сылбар, самарқау, орашолақ қыз-

мет кер лердің  кедергі  болып  келе  жатқанын 

бай қай мыз.

Тіпті,  Қазақ  үкіметі  қаржыландырып 

отыр ған  көптеген  мемлекеттік  орта,  жоға-

ры оқу орындарында да іс қағаздары Конс-

ти туциямызға  сәйкес  мемлекеттік  және 

ресми тілдерде қатарлас қолданудың орнына 

бұрынғы Ресей империясының тілімен ғана 

жазылуы тоқтар емес. Үлкен жиындардағы 

әуелі  қазақша  шамалы  сөйлеп  бастап,  одан 

кейін  басым  бөлігін  бұрынғы  отарлаушы 

империя  тілімен  баяндалып,  аяғында  ғана 

мемлекеттік  тілде  аяқтаған  секілді  бір-екі 

ауыз сөйлемдермен бітіру сақталып отыр.

Қазақстан  Республикасының  Прези-

ден ті,  Ұлт    Көшбасшысы    –  Елбасы 

Н.Ә.Назарбаевтың  2012  жылғы  27  қаңтарда 

«Әлеу меттік-экономикалық  жаңғырту  – 

Қазақ стан  дамуының  басты  бағыты»  атты 

Қазақстан  халқына  Жолдауында  да  «...жаңа 

зауыт тар  көп  салынып, жаңа  жұмыс орындары 

ашылып,  әлеуметтік  инфрақұрылым  қар-

қын ды  дамуы  қажет.  Бүгінде  әлемнің  көп 

елдерінде  осылай  жасалуда.  Мемлекет  өз 

аза маттарының  сондай  қуатты  өңірлерге 

қо ныс  аударуына  көмек  қолын  созуы  тиіс. 

Қазақстанда келешегі зор қалалар шо ғы рын-

да Астана, Алматы, Ақтөбе, Ақтау, Шымкент 

шаһарлары  жатады.  Үкімет  елді  мекендер 

шоғырын  (агломерация)  дамыту  жө нін-

де  бағдарлама  қабылдауы  тиіс.  Ірі  кәсіп-

орынды немесе бір саланы тірек еткен ша-

ғын қалалардың «дамуы – өз алдына бөлек 

мә се ле» [8].

Демек,  Қазақ  мемлекеттігін  нығайтуда, 

негізгі  ұлттың  мол  шоғырланған  аталған 

қалалардағы бала-бақшаларда, орта, арнаулы 

орта,  жоғары  оқу  орындарында,  ғылыми-

зерттеу  мекемелерінде,  мемлекеттік  басқару 

әкімшілік  мекемелерінде,  өндіріс,  өнеркәсіп 

орындарында Қазақ мемлекеттігі ұстанымын 

нығайтатын,  кеңейтетін  әлеуметтік-пси хо-

логиялық  хал-ахуалдың  күшейе  түсуіне  қол 

жеткізуіміз керек. Бұл – Елбасымыздың 2012 

жыл ғы  Жолдауында  да  арнайы  айтылған 

сөзі  бойынша  өсу,  даму  қолданысындағы 

мемлекеттік  тіл  дамуы  міндетін  бар  лық 

салалардағы    басшылар    күндер,  апталар, 

айлар  сайын  өсетін  көрсеткіш  етуі  тиіс: 

«Қазақ  тілі  –  біздің  мемлекеттік  тіліміз, 

өсіп-өркен  деп  келеді.  2020  жылға  қарай 

мемлекеттік тіл ді меңгергендердің қатары 95 

пайызға дейін жететін болады.

Еліміздегі  барлық  мектептер  мен  оқу 

орындарында қазақ тілінде оқыту үрдісі жү ріп 

жатыр. Осының бәріне депутаттар мен мем-

ле кеттік қызметтегілер өз үлестерін қосулары 

керек. Мәселені  осылай  шешу қажет Үкімет-

ке барлық білім беру мекемелерінде жастар-

дың осы құндылықтарды білуін қамтамасыз 

ету жөнінен типтік кешенді жоспар әзірлеуді 

тапсырамын.

Бізде тіпті ондай оқулықтар, жастармен дәл 

осы  мәселелер  бойынша  жұмыс  жүргізетін 

оқытушылар жоқ.

Біздің жастарымыз үшін – бұл – өмірлік 

қажеттілік» [7].

Демек,  Қазақстан  Республикасы  Пар   ла-

мен  ті Сенаты мен Мәжілісі депутат   тары жә -

не Елбасы тағайындаған министрлер, облыс-

тар мен Астана, Алматы қалалары Әкімдері, 

солар дың қарауындағы барлық салалар бас-

шы ла ры  Елбасы  айқындауындағы  нақты 

27

ҰЛТТЫҚ  ТАРИХ

мемлекеттік тапсырманы орындауы тиіс!

Сондықтан,  Қазақстан  Республикасы 

Конс ти туциясының  баптарының  біреуінде 

«Қазақ  халқы  мемлекеттігі  туралы  «Ұлт 

Көш басшысы – Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың 

үне мі  айтып  келе  жатқан  тарихи  шын-

дық қа  негізделген  тұжырымдарын  бас-

шы лық қа  ала  арнайы  бап  енгізу  – 

халқы мыз дың  қазіргі,  сонымен  бірге 

мыңжылдықтар  бойы  қалыптасқан,  өзара 

сабақтасқан  мемлекеттілік  тарихының 

енді  мәңгіліктендірілген  заңы  болар  еді. 

Конституциямызға  Қазақ  мемлекеттігінің 

қазіргі  тарихымызға  негіз  болатындығын 

дәйектеу  үшін  қалалардың  және  олар  ор-

на лас қан  аймақтардың  материалдық  және 

рухани  мәдениет  салаларын  дамыту  бас-

ты  назарға  алынып  отыр.  Сондықтан, 

атал ған  қалалардағы  әкімшілік-басқару 

мекемелерінің және өндіріс, өнеркәсіп орын-

дарының  басшылары  қазақ  ұлты  ма ман да-

ры ның, жұмысшыларының мол тартылуын, 

кәсі би мамандану деңгейлерінің сапалы бо-

луын жүзеге асыруы тиіс.

Қазақ мемлекеттігін нығайтуда Қазақстан 

халқы  Ассамблеясы  да  ықпалды  орын 

алатыны  ақиқат.  Тағдырдың  әр  алуан 

жағдайларымен  келіп  қоныстанып  Қазақ 

мемлекетінің азаматы болып отырған туыс-

қан  халықтар  диаспораларының  9  өкілі  ар-

найы  берілген  мүмкіндік  пен  Қазақстан 

Рес пу бликасы  Парламенті  Мәжілісінің 

депу таттары  болып  сайланып  келеді.  Басқа 

елдерде  мемлекет  құрушы  негізгі  ұлттан 

басқа халықтар өкілдеріне мұндай мүмкіндік 

жасау тәжірибесі жоқ.

Елбасымыз  Н.  Ә.  Назарбаевтың  Астана 

қаласындағы  «Қазақ  Елі»  монументінің 

ашы лу салтанатындағы (6 шілде 2008 жыл) 

сөй леген сөзіне де сүйенеміз:

«Воистину счастлива и ярка высокая звез-

да казахского народа, у которого есть такая 

необъятная национальная территория и есть 

такая богатая история.

Возникшие в XV веке на огромных прос-

торах  от  Алтая  до  Атыру,  от  Сырдарья  до 

Тобола  Казахское  ханство  стало  законным 

наследником  и  достойным  преемником 

пред шествовавших ему великих государств, 

не ког да  существовавших  в  Великой  степи» 

[9, с. 157).

Ұлт Көшбасшысы осы құттықтау сөзінде 

Жәнібек  пен  Керей  хандар  негізін  салған 

Қазақ мемлекетінің қазіргі Тәуелсіз кезеңге, 

ұласуына дейінгі халқымыздың басынан өт-

кен басқыншы-отаршыл мемлекеттер жа са     -

ған зар  дап  ты тар  ихи оқиға  ларды («Ақтабан 

шұбырынды  Алқакөл  сұлама»,  ата мекен-

дерді  жатжұрттықтардың  иеленуін,  ділді 

аздырғанын, діннен, тілден айырғанын, т.б.), 

қазақ  мемлекеттігін  сақтау  үшін  күрескен, 

батыр, дана хандар Абылайды, Кенесарыны, 

«Оян,  қазақ!»  деп  үндеу  жариялап  Алаш 

зиялыларын,  большевизмнің  30-жылдарғы 

сая си  қуғын-сүргінінен,  мал-мүлікті  тәр-

кі леуі нен,  еріксіз  ұжымдастыруынан  5 

миллион  қазақ  халқының  аштықтан,  жер 

аударылудан, лагерьлерге қамалудан жарты-

сы ның  қырылғанын  тебірене  баяндады. 

«Мен  қазақпын  мың  өліп,  мың  тірілген, 

жөр гегімде  таныстым  мұң  тілімен»,  –  деп 

жырлаған ақын жырын тебірене сөз арқауына 

алған Елбасы «Қазақ Елі» монументі Қа зақ 

мемлекеттігінің  өткені  мен  бүгінін,  бола-

ша ғын тұтастырған, ұрпақтар мәңгі тағзым 

ететін киелі орын болуы керектігін атады.

Қазақ мемлекеттігін нығайту үшін Елба-

сы ның үздіксіз айтып келе жатқан сөздерін 

жүзеге асырушылардың іс-әрекеттері көңіл-

ді  көншітпейді.

Қазақ    Еліндегі    орыс  тілді  газет тер  дің, 

жур   нал     дар    дың жарияланым беттерінен мем-

ле   кет        тік  қазақ тіліндегі материалдардың ор-

ын ал   уы тиіс қой. Қазақ мемлекетіндегі орыс 

тіл     ді газеттер мен журналдардың беттері әуе  -

лі  негізгі  ұлттың  мемлекеттік  тілінде  жа з    ы-

л  ып,  диаспора  тіліндегі  материалдар  екін   ші 

кезекте тұруы тиіс емес пе? Мысалы, «Қазақ-

стан  шындығы»  –  «Казахстанская  прав да», 

«Керуен»  –  «Караван»,  «Ой»  –  «Мыс ль», 

«Кеңістік»  –  Простор»,  «Ұйғыр  дауы сы»  – 

«Ұйғыр авази», т.б.

Республикамыздағы  басқа  тілдегі  бас-

па сөз  беттерінде  қазақ  тілінің  мемлекетін 

28

ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ

мәртебедегі  қолданысын  Елбасы  Жолдау-

ларында айтылғандай 2020 жылға дейін 95 

пайызға жету көрсеткішін орындау.

Қазақ мемлекеттігін нығайту – Отаны мыз-

ға  –  Атажұртымызға,  Атамекенімізге  алыс-

жақын  шетелдерден  (Монғолия,  Қы тай, 

Түркия,  Иран,  Өзбекстан,  Қарақалпақстан) 

көшіп  келіп  жатқан  қандастарымыздың 

да  басты  мұраты.  Планетадағы  жалғыз 

Отанымыз – Қазақ Елі, сондықтан көші-қон 

үдерісінің  үздіксіз  жалғасып,  нәтижесінде 

еліміздегі  халық  санының  кем  дегенде  80 

%-ын құрайтын деңгейіне жетуіміз керек.

Елбасымыз өткен таяу жылдардағы бір жи-

ын да  ғы сөй  леген сөзінде енді бұдан былай бұ-

рын бірнеше ғасырлар бойы отарлық-құлдық 

құр са уда  болғанымызды  айта  берудің  қажет 

емес тігін де ескерткен-ді, шынында да езілген, 

тоналған, құлшы лық та өткен кезеңдерді емес, 

енді  азамат тық-отаншылдық,  жауынгерлік-

қаһар ман дық рухты көтеретін арғы-бергі ұлт-

тық  тарихтағы  аса  көрнекті,  айбынды  тұл ға-

ла ры мыздың  (Аттила,  Бейбарыс,  Әбунәсір 

әл-Фараби,  Мұхаммед  Хайдар  Дулати,  Асан 

Қайғы,  Керей  мен  Жәнібек,  Бұқар,  Абылай, 

Кенесары,  Сырым,  Исатай,  Махамбет,  Д. 

Қонаев,  Қайрат  Рысқұлбеков,  т.б.)  қазақтың 

ұлттық-қаһармандық  рухын  асқақтатқан 

айбынды  өнегесін  насихаттауды  күшейте  тү-

суі міз керек!

Қазақтың  ұлан-байтақ  даласын  қанын 

тө гіп,  басқыншылардан,  отаршылдардан 

қор ғау  жолында  өмірлерін  сарп  еткен, 

арып-ашып,  азып-тозып,  айдалып,  бо сып, 

жан-жақтан  қаңғалақтап  келіп  қол ты ғы-

мызға  паналаған  халықтарға  (ұйғыр,  курд, 

шешен,  орыс,  неміс,  т.б.)  үйіміздің,  ата 

қонысымыздың  төрінен  орын  берген  тең-

десі  жоқ  жомарттығымыздың,  қайы рым-

ды лы ғымыздың  сыйлануы,  құрметтелуі 

керектігін  өркениеттік  мәдени  қарым-

қаты нас тарымызбен  меңзей,  айқынырақ 

ұғындыра түсуіміз керек. Елбасымыз кезекті 

бір  жиын  барысында  «Ымға  түсінбеген 

дым ға  түсінбейді»  деген  еді.  Бұл  –  қазіргі 

қа зақ  зия лыларына  да,  бізбен  қоян-қолтық 

жүрген өзге ұлт өкілдеріне де қатысты сөз.  

Қазақстан  Республикасының  негізгі  заң да-

рын да  әкімшілік-басқару  орындарында  да 

мемлекеттігімізді нығайтатын тетіктер көр-

се тіл ген  ғой.  Ендеше  Қазақ  мемлекеттігін 

нығайтуға  кедергі  болып  келе  жатқан 

құлықсыз,  селқос  адамдардың  кесірінен 

Елба сы мыздың  негізгі  ұстанымының  баяу 

орын далып келе жатқанын байқаймыз.

Қазақ халқы – Тәуелсіз Еліміздің тұң  ғыш 

Пре зидентінің, Ұлт  Көшбасшысын – Елбасын 

мақтан  өтеді.  Мемлекетіміздің  Тәуелсіздігі 

салтанат  құрған  20  жыл  ішіндегі  әлем 

таныған  өсу,  өрлеу  жетістіктері,  еліміздегі 

тыныш тықтың,  бейбітшіліктің  негізгі  ұйыт-

қысы Қазақ халқының төзімділігінің, шы  дам-

ды  лы ғының,  жомарттығының,  қанағат шыл-

дығының, т.б. асыл қасиеттерінің арқасында 

болып  отырғандығы  да  мәлім.  Сон дық-

тан,  материалдық  және  рухани  мәде ниет 

салаларының басқару, әкімшілік орын дар да-

ғы адамдардың Қазақ мемлекеттігі негі зін де-

гі халықтық-демократиялық тарихи даму жо-

лынан жаңылмауы тиіс.

Қазақстан  Республикасының  Президенті, 

Ұлт Көшбасшысы – Елбасы Н. Ә. Назарбаев 

мемлекетімізді  өркендетудің,  айқын  бағыт-

тарын  ұсынып,  нақты  міндеттерді  үне-

мі  атап  көрсетті.  Бұлар  –  даму,  өсу  жо-

лын да ғы  бағдарлы  іс-шаралардың  үздіксіз 

қозғалыстар  заңдылығын  көрсеткен  сенім ді 

бағыттар. Мемлекеттік басқару орын да ры ның 

басшыларын жинап Елбасы көптеген пай далы 

ұсыныстарын назарға салып келеді. 

Қазіргі кезеңде Елбасымыздың соңғы Жол-

дауында белгіленген «Қазақстан – 2050: Бір 

мақсат, бір мүдде, бір болашақ» стра тегиялық 

бағдарлы  жұмыстардың  орын да луында 

ұлттық  тарихымызды  шынайы  қалпында 

танып  бағалаған  ұрпақтардың  белсенді  іс-

әрекеттері жүзеге асатыны анық.

Қорыта  айтқанда,  Қазақ  мемлекеттігін 

нығайту – уақытымыздың аса өзекті мәселесі. 

Өзін дік дербес атажұрты-атамекен, айбынды, 

ай барлы  тарихы,  ұлттық  негізі  айқын,  бай 

мате риалдық  және  рухани  мәдениеті  бар 

Қазақ  ұлтының  мемлекеттік  мәртебелі  да му  

жо лы  –  ұрпақтар  болашағының  айқын  бағ-

29

ҰЛТТЫҚ  ТАРИХ

дары. 2015 жылы Қазақ мемлекеттігінің 550 

жылдығын  (1465-2015)  бүкіл  әлемдік  дең-

гей де атап өтуі арқылы алыс-жақын шетел-

дердегі  қандастарымыздың  және  отан дас-

та ры мыздың  ұлттық  өрлеу  жолында  жаңа 

жетіс тіктер жолына жігерлене түсетіні ақи-

қат. Бұл – ғаламдық ықпалдастықтар жүйе-

сі   не  жұтылып  кетпей,  дербес  Қазақ  аты мен 

сақ  та латын  халықтық-ұлттық  дамуымыз дың 

мәң гі лік тұғырнамасы.

жүктеу/скачать 1,42 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: