Басқару экономикасы

Алдыңғы кестеге маржиналды табыстың шамасын көрсететін бағана қосайық.

3.4 кесте. Сұраныс пен маржиналды табыс

Баға, теңгемен	Количество	Совокупный доход	Маржинальный доход	Дуговая эластичность
1950	5	9750	1350	-3
1800	6	10800	1050	-2,3
1650	7	11550	750	-1,8
1500	8	12000	450	-1,1
1350	9	12150	150	1
1200	10	12000	-150	-0,9
1050	11	11550	- 450	-0,7

Маржиналды табыс жиынтық табыс жоғарыланғанда (және сұраныс қисық сызығы икемді болғанда) оң мағынаға ие болады. Жиынтық табыс өз максимумына жеткенде (икемділік 1 тең), маржиналды табыс нөлге тең болады.

Байланысқан тауарлар туралы сөз болғанда байланыстың екі типін келтіреді: тауар-ауыстырушы және толықтырушы (комплементарлы) тауар. Мысалы, газдалған сусындар лимонадтың ауыстырушылары болып келеді.

Көп жағдайда айқасқан икемділігін қарастырғанда жалпы мағынада бірдей тауарлармен іс болады. Тайық еті мен сиыр еті ауыстырушылар ретінде қарастыруға болады, өйткені тауық етіне баға өзгерсе сиыр етін сатып алуға өз әсерін тигізеді. Ауыстырушылар туралы басқа мысалдарды келтіру қиынға соқпайды: шәй мен кофе, май мен маргарин, алюминий мен болат, шыны мен пластик.

Толықтыратын тауарлар бірге пайдалынады: картоп чипсылары мен лимонадты,

арахис майы мен джемді, стереожүйелер мен CD-дискілерін, теннис ракеткасы мен теннис доптарын, жеке компьютерлер мен дисководтарын мысалдар ретінде келтіруге болады.

Айқасқан икемділік — ол В тауарының бағасы 1 %-ке өзгеру нәтижесінде А тауарына сұраныс көлемінің пайыздық өзгеру көрсеткіші. Жалпы формуланы келесідей жазуға болады:

Доғалық икемділік:

Әрине, егер супермаркет бағаны көтерсе, Серіктесатулар өседі. Сонымен, ауыстырушыларға айқасқан икемділік белгісі оң болып келеді.

Толтырғыш тауарлар үшін айқасқан икемділік белгісі теріс болады. Мысалы, CD-дискіне бағаның төмендеуі стереожүйелердің сатуларын өсіруге алып келуі мүмкін.

Айқасқан икемділіктің күшін өлшеу сұраныстың бағалық икемділігін анықтаудан өзгеше болады.

Тәжірибеден туған бизнестің ережесі бар: екі тауар жақсы ауыстырушылар немесе толықтырушылар болып есептелінеді, егер коэффициент 0,5-тен жоғары болса ( модуль бойынша, өйткені толықтырушы тауарларға ол теріс).

Табыс бойынша сұраныстың икемділігі. Бәсекелестер пайда болуынан бұрын Серік өзінің сатулары тек осы маңайда тұратын отбасылар санынан басқа, олардың табыстарының өсуінен тәуелді екенін байқайды. Бұл сату көлемі тұтынышылар табыстарының функциясы ретінде болғанын көрсетеді (яғни тұтынушылар табысы сату көлеміне әсер етеді).

Осы байланыстың әсерленгіштігін көрсету үшін экономистер «табыс бойынша сұраныстың икемділігі» терминін қолданады. Бұл икемділіктің жалпы формуласы келесідей:

где Q – сатып алынған игілік көлемі;

Коэффициент +1 болғаны басқа шекаралық сызықты көрсетеді. Табыс өскенде адамдар тауарларды тұтынуды табыстың өсуіне пропорционал, пропорционалдан төмен және пропорционалдан жоғары өсіруі мүмкін. Егер А тауарына шығындар 10% өссе табыс 10% өскенде, табыс бойынша икемділік коэффициенті 1 тең. Яғни белгілі тауарға жұмсалатын табыс бөлігі табыстың өсуі алдында және одан кейінде бірдей болып қалады. Тұтынушының жылдық табысы 4,5 млн. теңгені, ал киімге жұмсайтын шығыны 405 мың теңгені құрайды делік. Егер жылдық табысы 10%-ға өссе, 4,95 млн. теңгеге тең болады. Енді ол киімге жылына 445,5 мың теңге (ол да 10% өсті) жұмсаса, киімге кеткен шығындардың жиынтық табысына қатысы 9%-ға тең болып, өзгермей қалады.

Табыс бойынша икемділік коэффициенті 1-ден көп немесе аз болуы мүмкін. Табыс бойынша икемділік коэффициенті +1-ден асқан тауарлар табысы өскен тұтынушылар табысының елеулі бөлігін өзіне тартады; оларды «ең жақсы тауарлар» деп атайды.

Кейбір эмпирикалық зерттеуге көз жүгіртсек, қызықты нәтижелерін байқауға болады. Мысалы, табыс бойынша тамақ өнімдеріне қысқа мерзімді икемділік 0,5-ке жуық, ал мейрамханадағы тамақ жеу икемділігі 1,6-ге тең екен.

Осындай нәтижелер табыс өсу жағдайында үйде даярланатын тамаққа кететін шығындар аздап өседі, бұл шығындар табыстың аз бөлігін өзіне тартады. Мейрамхана тамағына кететін шығындар, керісінше, табыс өскенде едәуір жылдам өседі, демек табыстың елеулі бөлігін құрайды.

Зергерлік бұйымдар мен сағаттар үшін табыс бойынша қысқа мерімді икемділік 1,0 –ге тең болыпты; алайда ұзақ мерзімді мезгілде икемділік 1,6 тең болған. Бұдан тұтынушыға бейімделу үшін біраз уақыт қажеттігі көрініп тұр.