Биологиялық әлеуметтік жетілу

Көптеген дәлелдер көрсеткендей, соңғы бірнеше ғасырларда тамақтану ерекшеліктері әр түрлі популяциялардағы, тіпті бір халықтың әлеуметтік таптары арасындағы жыныстық жетілу уақытының өзгеруінің көп бөлігін құраған. Соңғы уақытта бүкіл әлемде жануарлар ақуызын тұтыну, тамақтанудағы басқа өзгерістер және олардың көбеюі артты балалардағы семіздік жыныстық жетілудің құлдырауына әкелді, негізінен алдыңғы жастан жоғары популяцияларда. Көптеген популяцияларда тамақтануға байланысты вариация мөлшері азайып келеді.

Қол жетімді диета энергиясы (қарапайым калория) жыныстық жетілудің маңызды диеталық әсері болғанымен, диетаның сапасы да маңызды рөл атқарады. Төмен ақуыз қабылдау және одан жоғары диеталық талшық әдеттегідей пайда болады вегетариандық диеталар, әйел жыныстық жетілудің кейінірек басталуымен және баяу прогрессиясымен байланысты.

Ер және қыз балалардың жыныстық жетілуі.
Эмбрионның үшінші аптасында жыныстық жетілу басталады .Бұл кезде алғашқы жыныстық белгілер пайда болады.4-5 айдағы ұрықта жыныстық белгілер айқынырақ.Бұл кезден бастап аталық жыныс безінің өсу қарқыны бір жасқа дейін біркелкі ,бір жастан бастап жыныстық жетілу басталғанша өте баяу дамиды,оның мөлшері де ұлғаймайды.Ал аналық жыныс безінің өсу қарқыны ұрықтық дамудың 7-9 айында және бір жасқа дейін күшті болады сонан соң 7-9 жасқа дейін өсуін күрт баяулатады.Осыған байланысты балалық кезең ер балаларда 9-11,қыз балаларда 7-9 жасқа дейін созылады.Аталған мерзімдерге дейін ер балалар мен қыздардың өсуі мен дамуы бірдей болады.Олар бір-бірінен алғашқы жыныстық белгілермен әр жынысқа тән тұқым қуалайтын психикалық ерекшеліктер бойынша ғана ерекшеленеді.

Бұл кезеңде ер балаларда жыныс безінің ұрық жасайтын түтіктері жіңішке,әлсіз және оның өзі де әлі жіктеле қоймаған эмбриондық эпителий клеткаларының бір қабатынан тұрады.Қыз балаларда аналық жыныс безі эмбриондық кезеңде фолликулалардан тұрады.Олардың өсуі өте баяу.Қабықтанған фолликулалардың сан өте аз, ал Грааф көпіршігі мүлде болмайды.Бұл мезгілде ер және қыз балалардың несебінде андрогендік және эстрогендік гармондар біршамада аз болады.Бқл гармондар жыныс безінде түзілмей, тек бүйрек үсті безінің қыртыс қабатында өнеді.

Жыныстық жетілу ер балаларда 10-11 жаста, қыз балаларда 9-10 жаста басталады.Осы уақытттан бастап ер балалардың жыныс мүшесі өсе бастайды.Жыныс бездері жетіледі.12 жастан аса көмекші жыныс белгілері- көмекейі өсіп, даусы қатаяды.13-14 жаста ер адамға лайық қаңқа ерекшеліктері пайда болады, сондықтан баланың сымбаты өзгереді, әр адамға тән қасаға түктері пайда болады.15 жастан аса қолтығында түктер өседі,сақал-мұрты шыға бастайды,сперматогенез басталады, ұйықтап жатқанда шәуһет бөліне бастайды.
18 жастан аса жігіттің жыныстық жетілуі аяқталады.Ер бала біртіндеп ержетіп, жігіт одан әрі ересек адам болады.

Қыз балалардың жыныстық жетілуі ер балалардан ертерек басталып, 8жастан-ақ әйел пішіндес қаңқа ерекшеліктері пайда болады.Жамбас сүйектері өседі де, жамбас қуысы кеңейеді.Он жасқа жақындағанда емшегі өседі.13-15 жастан бастап бойы жылдам өсіп, қолтығында,қасағасында әйелдерге тән түктері шығады,етеккір келеді.16-18 жаста бойжеткендер толық жыныстық жетіледі.Бұл өзгерістер қыз баланың организміндегі жыныстық өзгерістердің пайда болуына байланысты.