Ббк 1. С 94 Қазақстан Республикасы
жүктеу/скачать 1,7 Mb. Pdf көрінісі
|
| -шы, -шең, -са деген қосымшалар жалғанғанда, олардағы
аралық дыбыстар бір-біріне әсер етіп, сөздер жұмұшшы, ішшең, ашша болып айтылады және солай естіледі, бірақ сөздердің түбірлері мен жалғанған қосымшалар өз тұлғаларын сақтап, жұмысшы, ісшең, ашса болып жазылады. Фонематикалық принцип бойынша, жазуда бір сөз ішінде дыбыстардың (фонемалардың) қосалқы реңкі (варианты) ескерілмейді, сөз бөлшектеріндегі фонемалардың негізгі реңкі (инварианты) сақталады. Мысалы, қашанғы, түнгі, күнге деп жазылған сөздер қашаңғы, түңгү, күңгө болып айтылады, естіледі. Қазақ орфографиясында морфологиялық принцип пен фонематикалық принциптердің тоғысып келетін сәттері жиі кездеседі. Сондықтан қазақ емле нормаларының негізі – морфологиялық-фонематикалық деп ұластырылып (қосақтап) атауға болады. Мысалы, біріккен сөздер мен қос сөздердің, негізінен, әр құрамды бөлігінің жеке тұлғасы сақталынып жазы- лады, ол компоненттердің аралығындағы дыбыстардың айты- луда бір-біріне ететін әсері ескерілмейді. Айталық, қара+күйе (құрт), қара+құйрық (жануар), жар+қабақ, орын+басар, шек+ара, алма+кезек, көзбе+көз, қиян+кескі деген сөздер біріккенде не қосарланғанда, айтылуы қарагүйө, қарақұйрұқ, жарғабақ, орұмбасар, шегара, алмагезек, көзбөгөз, қыйаңгескі болып естіледі, бірақ морфологиялық- фонематикалық прин- циппен әр компоненттің түбір тұлғасы сақталып, қаракүйе, қарақұйрық, жарқабақ, орынбасар, шекара, алма-кезек, көзбе- көз, қиян-кескі болып жазылады. Қазақ орфографиясында фонетикалық принцип те кеңінен қолданылады. Ол принципке а) септік, көптік, тәуелдік, жіктік жалғауларының, сондай-ақ жұрнақтардың көпшілігінің сөздің соңғы буынының жуан-жіңішке әуеніне қарай және 192 ең соңғы дыбысына қарай түрленіп келетіндігі (-лар / -лер, жүктеу/скачать 1,7 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|